OPPORTUNITIES AND OBSTACLES IN THE FORMATION OF THE TURKISH AIR INDUSTRY (1912-1959)

Yıl 2022, , 201 - 222, 09.05.2022

Celal Kürşad Konukçu

https://doi.org/10.28956/gbd.1022042

Öz

TÜRK HAVA SANAYİİNİN OLUŞUM SÜRECİNDE FIRSATLAR VE ENGELLER (1912-1959)

Öz

Modern havacılık, yüz yılı aşan bir tarihe sahipse de sınırsız askerî taleplerin de etkisiyle baş döndürücü bir hızla gelişim kaydetmiştir. İlk yerden kesilmenin, Wright Kardeşlerin Amerika’da geliştirdiği, denetimli, kendinden hareketli ve havadan ağır bir araçla, 1903’te başarılmasından sonra hava araçları 1912’den itibaren askerî amaçlarla kullanılmaya başlanmıştır. Bu, üretimi ve gelişimi katlamış, Havacılık, Birinci Dünya Savaşıyla üretim hızı, iki savaş arası dönemdeyse, mesafe, irtifa ve hız rekorlarıyla anılmaya başlamış, uçaklarda kullanılan motorların güç ve sayılarının artmasının sonucu olarak da yolcu ve yük taşımacılığı ortaya çıkmıştır. Sektörü yönlendiren, silahlı kuvvetler, nakliyeciler, pilotlar ve uçak fabrikaları olmuştur. Türk havacılığı, ilk zamanlarda, uluslararası gelişmelerle eş zamanlı bir gelişime göstermiş ve 1912’de erken vücut bulmuşken yazık ki yanlış tutum ve politikalar nedeniyle 47 yıllık bir dönemin ardından kesintiye uğramıştır.
Çalışmada, Türk hava sanayiinde, 1912-1959 arasında, aslında dünyayla uyumlu başlayan kurulum sürecinde ortaya çıkan fırsatlar karşısındaki engellerin sonucu olarak ilk dönem hava sanayiinin kesintiye uğramasının tarihi perspektifte ele alınması amaçlanmıştır. Cumhuriyet öncesi ve sonrası Türk havacılık sanayinin gelişimi sürecinde yaşananların, kişisel olumsuz tutumlar ve dar ufuklar ve yapılanlara inanmamak kaynaklı olduğuna değinilmiştir. Çalışmada literatür taraması ve tahlil yöntemi kullanılarak, Türk havacılığının gelişmesini durduran nedenlerin irdelenmesiyle gelecek inşasına yönelik uygun bir bakış açısı sunulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Hava Sanayii, Tayyare Fabrikası, Havacılık, Tarih

Kaynakça

• Adıgüzel, M. B. (2006). Türk havacılığında iz bırakanlar. Ankara: Türk Hava Kurumu Yayınları
• Anadol, C. (1990). Türk havacılık tarihi. İstanbul.
• Aydar, O. Uçan süvariler. Ankara, 1948; Ulus Basımevi.
• Bıyıkoğlu, H. N. (1991). Türk havacılık sanayii. (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara.
• Dağlılar D, Yılmaz A.O, Tankurt K, 2007. İki mavi: Türk deniz havacılık tarihi, Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Yayınları, İstanbul.
• Deliorman, N. (1957). Nuri Demirağ’ın hayat ve mücadeleleri. İstanbul: Nuri Demirağ Matbaası.
• Deniz, T. (2004). Türk Uçak İmalâtı. İstanbul: Ertem Matbaa.
• Er, Ş. (1972a). “Etimesgut uçak fabrikası ve endüstrimiz.” Mühendis ve Makine Dergisi, 16 (178).
• Er, Ş. (1972b). “Etimesgut uçak fabrikası: bir endüstri nasıl yıpratılır”, Mühendis ve Makina Dergisi, 16(179), s. 39-46.
• Erdemli, M.G. (2011). Dünden bugüne Türk havacılık tarihi ve Eskişehir. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir.
• Gökçen, S. (2007). Atatürk’le bir ömür (4. Basım). İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Hürkuş, V. (2019). Bir tayyarecinin anıları (6’ncı Baskı). İstanbul: YKY Yayınları Şefik Matbaası.
• Kansu,Y, Şensöz S. ve Öztuna Y; Havacılık tarihinde Türkler I ve II, Etimesgut 1971, Hava Kuvvetleri Basım ve Neşriyat Müdürlüğü.
• Kleine S. (2002). Türk havacılık kronolojisi (1. Basım). İstanbul: Dönence Basım ve Yayın Hizmetleri.
• Konukçu, C. K. (2005). Türk hava sanayi tarihi 1912-1959. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kurter, A. (2002). Türk hava kuvvetleri tarihi. İstanbul: Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığı Yayınevi.
• Oran, B. (2002). Türk dış politikası 1919-1980 (6. Basım). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Savsan Y.G. (Temmuz 1996), … ASELSAN Dergisi: Yıl 9, Sy.34-37.
• Taşkesen G. (2006). Türk havacılık tarihine eleştirel yaklaşım (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Malatya.
• Tatar C. (2018). Türk havacılık tarihi (1909-1954) millî mücadele dönemi öncesiyle sonrası Türk havacılığı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Afyonkarahisar.
• Tayhani, İ. (2001). Atatürk’ün Bağımsızlık Politikası ve Uçak Sanayii (1923-1950). Ankara: Türk Hava Kurumu Yayınları.
• Treaty of Rome (EEC): Treaty establishing the European Economic Community. Document 11957E Erişim tarihi: 12 Ekim 2021. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/DE/TXT/PDF/?uri=CELEX: 11957E/TXT&from=EN.
• T.C. Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi.
• Uğur, F. (2021). Türk havacılık tarihinde Yeşilköy havaalanı (1912-1985). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Verel, O. (1985). İstikbal göklerin, gökler bizimdir. İstanbul: Türk Hava Kurumu Yayınları.
• Yalçın O. (2009). Mühürdarzade Nuri Bey’in (Demirağ) hayatı ve çalışmaları (1886-1957). A.Ü. TİTE Atatürk Yolu Dergisi S 44, Güz 2009, s. 743-769.