KÜRESELLEŞME SÜRECİNDE GÜVENLİĞİN DEĞİŞEN ANLAMI İLE BİR GÜVENLİK SORUNU OLARAK GIDA GÜVENCESİ VE GÜVENLİĞİ

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 2, 301 - 334, 29.11.2024

Sena Gökçegöz

https://doi.org/10.28956/gbd.1553941

Öz

Bu çalışma küreselleşme sürecinde güvenliğin değişmesi ve derinleşmesiyle birlikte ulusal güvenlik açısından önem arz eden tarım gıda güvencesi ve güvenliği konusunu gıda rejimleri teorisi ışığında insan kaynaklı riskler ve biyo politik bir araç olarak tarım-gıda olmak üzere iki ayrı boyutta ortaya koymaktadır. 1980’lerden sonra küreselleşmeyle birlikte tarımsal alanda yaşanan dönüşüm tarım gıda arz güvencesi ve güvenliği konusunda riskler oluşturmuştur. Bunlardan bir tanesi kendi kendine yeterli olan ülkelerin bu süreç içerisinde tarım ve gıda konusunda dışa bağımlı hale gelmeleridir. İkincisi ise çok uluslu şirketlerin tekelinde üretilen ve pazara sunulan tarım ve gıda ürünleri güvenli gıda açısından riskler barındırmasıdır. Bu çalışmada her iki boyut tarihsel ve sosyolojik açıdan gıda rejimleri teorisi ışığında incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tarım gıda güvencesi ve güvenliği, küreselleşme, ulusal güvenlik, biyo politika.

THE CHANGING MEANING OF SECURITY IN THE GLOBALIZATION PROCESS AND AGRICULTURAL FOOD SECURITY AND SAFETY AS A SECURITY ISSUE

Öz

This study presents the issue of agricultural food security and safety, which is important for national security with the change and deepening of security in the globalization process, in two separate dimensions, namely, human-induced risks and agriculture-food as a biopolitical tool, in the light of food regime theory. The transformation experienced in the agricultural field with globalization after the 1980s has created risks in terms of agricultural food supply security and security. One of these is that self-sufficient countries have become dependent on foreign countries in terms of agriculture and food during this process. The second is that agricultural and food products produced and marketed under the monopoly of multinational companies pose risks in terms of safe food. In this study, both dimensions are examined in terms of historical and sociological aspects in the light of food regime theory.

Anahtar Kelimeler

Agriculture food security and safety, globalization, national security, biopolitics.

Kaynakça

• Ak, İ. (2002). Ekolojik Tarım ve Hayvancılık. Gıda ve Yem Bilimi Teknolojisi Dergisi, 0(2), 31-39. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gidaveyem/issue/3980/52601
• Akar, N. (2023). Çevre Sorunlarının Küreselleşme Bağlamında Sosyolojik Analizi. Bozok Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 55-82. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bozoksbd/issue/77742/1267918
• Akyıldız, H. (2008). Tartışılan Boyutlarıyla “Homo Economıcus’’. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 13(2), 29-40. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sduiibfd/issue/20833/223182
• Alca, D. & Malkoç, K. (2023). Foucault ve Agamben'de BiyoPolitika, Soyuttan Somuta Güvenlik ve Özgürlük. International Social Sciences Studies Journal, 9(117), 9218-9232. DOI, 10.29228/sssj.73040
• An, N. & Turp, M. T. & Kurnaz, L. (2021). İklim Değişikliğine Bağlı Çevresel Bozulmanın Göç Kararına Etkisi: Genel Bir Bakış. Ege Coğrafya Dergisi, 30(2), 383-403, https://doi.org/10.51800/ecd.932879
• Adorno, T.W. & Horkheimer, M. (2010). Aydınlanmanın Diyalektiği. (N. Ülner, E. Ö. Karadoğan çev.) Kabalcı.
• Arslan, N. (2010). 2010 Uluslararası Biyoçeşitlilik Yılı Münasebetiyle Tarımsal Biyoçeşitlilik ve Yerel Çeşitlerin / Ekotiplerin Önemi. Ziraat Mühendisliği, (354), 4-9. Erişim Tarihi, 28.09.2024, https://dergipark.org.tr/tr/pub/zm/issue/52114/680970
• Atkins, P,J. & Bowler, I. (2001). Food Régımes As An Organızıng Concept. Food in society, economy, culture, geography London, Arnold Erişim Tarihi, 10.10.2024, https://www.researchgate.net/publication/271327020_Food_regimes_as_an_organizing_concept
• Aydın, Z. (2018). Çağdaş Tarım Sorunu. İmge Kitabevi.
• Aysu, A. (2020). Gıda Krizi Tarım, Ekoloji ve Egemenlik. Metis.
• Bauman, Z. (2010). Küreselleşme Toplumsal Sonuçları. (A. Yılmaz. Çev.) Ayrıntı Yayınları.
• Baysal, B. & Lüleci, Ç. (2015). Kopenhag Okulu ve Güvenlikleştirme Teorisi. Güvenlik Stratejileri Dergisi, 11(22), 61-96. https://dergipark.org.tr/tr/pub/guvenlikstrtj/issue/7544/99268
• BBC NEWS (2021). İklim Değişikliğinin Varlığını ve İnsanlardan Kaynaklandığını Nereden Biliyoruz? Erişim Tarihi, 01.10.2024, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-59032966
• Betz, J & Siegel, T. (2016). Tohum: Anlatılmayan Öykü. Trt Belgesel
• Bilik, M. B. (2023). Kuraklık Nedeniyle Bozulan Sosyal İlişkiler ve Göç: Van Edremit Dilkaya Örneği. Afet ve Risk Dergisi, 6(3), 1097-1114. https://dergipark.org.tr/tr/pub/afet/issue/80195/1278058
• BM Gıda ve Tarım Örgütü, Gıda ve Tarım İçin Genetik Kaynaklar Komisyonu (2019). Gıda ve Tarım için Biyoçeşitliliğin Küresel Durumu. Erişim Tarihi, 01.10.2024, https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/8226523a-635e-4c9b-bb7f-5373baaedf1d/content
• Castells, M. (2013). Ağ Toplumunun Yükselişi / Enformasyon Çağı, Ekonomi, Toplum ve Kültür Cilt 1. (E. Kılıç Çev.). Bilgi Üniversitesi.
• Çaşkurlu, S. (2012a). Türk Tarımının Üçüncü Gıda Rejimine Eklemlenme Süreci. Mülkiye Dergisi, 36 (3), 61-100. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mulkiye/issue/2/16
• Çaşkurlu, S. (2012b ). Küresel Gıda Krizi: Üçüncü Gıda Rejimi, Küresel Sermaye ve Gelişmekte Olan Ülkeler. Ekonomik Yaklaşım, (23), 161-194. https://ideas.repec.org/a/eyd/eyjrnl/v23y2012i1p161-194.html
• Çiçekdağı, H. İ. (2023). Kbrn Kaynaklı Tehditler ve Yönetimi. (Ed. Cengiz Özel). Güvenlik Çalışmaları ve Türkiye’de İç Güvenlik Yönetimi. (ss. 241-260).. Jandarma ve Sahil Güvenlik Akademisi Yayınları.
• Demir, G. (2001). Küreselleşme Üzerine. Ankara Üniversitesi. SBF Dergisi, 56 (1), 73-104. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000001815
• Demirci, Z. (2019). Ekolojik Dengenin Bozulması Felaketleri Beraberinde Getiriyor. Anadolu Ajansı. Erişim Tarihi, 01.10.2024, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/ekolojik-dengenin-bozulmasi-felaketleri-beraberinde-getiriyor/1496809
• Dobson, A. (2017). Ekolojizm. (C. Yücel Çev.). Yeni İnsan Yayınevi.
• Dubgaard, A. (1991). Pesticide regulations in Denmark, in farming and the countryside. CAB International, Wallingford.
• Dünya Bankası (2022). Urban Population. Erişim Tarihi, 15.10.2024, https://data.worldbank.org/indicator/SP.URB.TOTL.IN.ZS?contextual=default
• Elliott, A. (2016). Çağdaş Sosyal Teoriye Giriş. Dipnot.
• Erbaş, H., Erbaş, M. (2007). Kâr şıt Kavramlaştırmalarla Üç Küreselleşme ve Güvenlik Sorunları: Modernizm, Tekno-Ekolojizm, Ütopyanizm Bağlamında Sosyolojik Bir Çerçeve, Güvenliğin Yeni Boyutları ve Uluslararası Örgütleri, Dördüncü Uluslararası Sempozyum Bildirileri, Ankara: Genel Kurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, 43-77.
• Erbaş, H. (2017). Tarım-Gıda Etiği/Politikası ve Geleceğimiz: Ekonomi-Politik ve Ötesi Sosyolojik Bir Çerçeve. Türkiye Biyoetik Dergisi, 4(1), 14-28.
• Friedmann, H. 1994: The international relations of food: the unfolding crisis of national regulation. In Harriss-White, B. and Hoffenberg, R. (eds): Food: Multidisciplinary Perspectives. Oxford: Blackwell, 174-204.
• Friedmann, H. (2005b). Feeding the Empire: The Pathologies of Globalized Agriculture. L. Panich and C. Leys (der), The Empire Loaded: Socialist Register, Monthly Review Press, Newyork, 124-143.
• Fothergill, A, Hughes, J. (2020). David Attenborough A Life On Our Planet. Netflix.
• Foucault, M., 1978. The history of sexuality, volume I: An introduction. Pantheon Books.
• Gıda ve Tarım Örgütü (FAO). (2019). Gıda ve Tarım İçin Biyoçeeşitliliğin Küresel Durumu Raporu. Erişim Tarihi, 05.10.2024, https://openknowledge.fao.org/server/api/core/bitstreams/8226523a-635e-4c9b-bb7f-5373baaedf1d/content
• Global Academy. (2023). İklim Değişikliği, Gıda Krizi ve Güvenlik. Erişim Tarihi, 05.10.2024, https://www.globacademy.org/lessons/iklim-degisikligi-gida-krizi-ve-guvenlik/
• Gimenez, E. & Shattuck, A. (2011). Food Crisis, Food Regimes And Food Movements, Rumblings of reform or tides of transformation?. Journal Of Peasant Studies, 38 (1), 109-144. https://doi.org/10.1080/03066150.2010.538578
• Güleryüz, İ. & Sürgevil Dalkılıç, O. (2019). Kurumsal Sosyal Sorumluluk Projelerinin Kurumsal İtibar Üzerine Etkisini Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma. Socıal Scıences Studıes Journal (SSSJournal),5(33), s. 2089-2098.
• Güleryüz, İ. (2020). Kurumsal İtibar Yönetiminde Kurumsal Sosyal Sorumluluk Faaliyetlerinin Etkisi, İlişkisel Bir Analiz Çalışması. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, 6(13), 241-266.
• Gümüş, İ. (2018). Tarihsel Perspektifte Refah Devleti: Doğuş, Yükseliş ve Yeniden Yapılanma Süreci. Journal of Political Administrative and Local Studies, (1)1, 33-66. https://dergipark.org.tr/tr/pub/jpaljournal/issue/37016/424484
• Hendriks, S. L. (2015). ‘‘The food security continuum: A novel tool for understanding food insecurity as a range of experiences’’. Food Security, 7, 609-619. Erişim Tarihi: 20.09.2024, https://link.springer.com/article/10.1007/s12571-015-0457-6, DOI 10.1007/s12571-015-0457-6
• İba, S. (2013). Uluslararası Güvenlik Anlayışında Gıda Güvenliği Sorunsalı: Avrupa Birliği- Türkiye Karşılaştırmalı Analizi, Doktora tezi. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Avrupa Birliği Anabilim Dalı, İstanbul.
• İzol, B. &Yetmen, H. & Benek, S. (2023). İklim Değişikliğinin ve Değişebilirliğinin Yerel Göç ve Çatışmalardaki Rolü: Siverek-Diyarbakır (Karacadağ Yöresi) Örneği. Coğrafya Dergisi, (46), 67-80. DOI: 10.26650/JGEOG2023-1165495
• Kahraman, S., Polat, E. (2021). Antroposen Çağı ve Felaketler: Yakın Gelecek, Gelecek Mi? 8. Kentsel ve Bölgesel Araştırmalar Sempozyumu, 2-3-4 Aralık 2021- Konya; Bildiriler, 285-299. Erişim Tarihi, 12.09.2024, https://www.researchgate.net/publication/364111079_Antroposen_Cagi_ve_Felaketler_Yakin_Gelecek_Gelecek_mi
• Karabağ, H. (2020). İkinci Dünya Savaşı Sonrası Amerikan Tarım Politikaları ve Az Gelişmiş Ülkeler Tarımsal Ekonomisi Üzerindeki Etkileri (1945-2000). Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22 (40), 253-299.
• Karabulut, B. (2009). Küreselleşme Sürecinde Güvenliği Yeniden Düşünmek. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, Ankara.
• Kararer, F. & Gürbüz, S. (2003). Gelişmekte Olan Ülkelerde Tarım Çevre Ekonomi Etkileşimi. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 4 (2), 197-206. https://dergipark.org.tr/tr/pub/doujournal/issue/66649/1042855
• Karaman, K. (2018). Tarım-Gıda Politikaları Bağlamında Türkiye’de Gıda Güvencesi. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, (65), 115-133. https://dergipark.org.tr/tr/pub/abuhsbd/issue/36059/404860
• Keyder Ç. & Yenal, Z. (2020). Bildiğimiz Tarımın Sonu. İletişim.
• Kurtoğlu, R. (2023). Biyo-Politik Savaşlar. Destek Yayınları.
• Lawrence, F. (2011). The global food crisis: ABCD of food – how the multinationals dominate trade. Erişim Tarihi: 19.09.2024, https://www.theguardian.com/global-development/poverty-matters/2011/jun/02/abcd-food-giants-dominate-trade
• Marshall, G. (2020). Sosyoloji Sözlüğü (O. Akınhay, D.Kömürcü Çev.). Bilim ve Sanat.
• McLuhan, M. & Powers, B.R. (2020). Global Köy. (B. Ö. Düzgören Çev.). Scala Yayıncılık.
• McMichael, P. (1996). Globalization: Myths and Realities. Rural Sociology, 61, 15-55
• McMichael, P. (2009). A food regime analysis of the ‘world food crisis’. Agriculture and Human Values, 26, 281-295. Erişim Tarihi, 20.09.2024, https://link.springer.com/article/10.1007/s10460-009-9218-5 DOI 10.1007/s10460-009-9218-5
• Middle East Report 145 (1987). Public Law 480: better than a bomber. http://www.merip.org/mer/mer145/public-law-480-better-bomber
• Nofouzi, F. (2013). Genetiği Değiştirilmiş Organizma (GDO) Nedir ve Nasıl Yapılmaktadır? Güncel Gastoenteroloji, 17/4, 1-7. Erişim Tarihi, 01.10.2024 https://guncel.tgv.org.tr/journal/47/pdf/100137.pdf
• Okuroğlu, S. (2023). Çölleşme Nedeniyle 2045 Yılına Kadar Yaklaşık 135 Milyon İnsan Evinden Olabilir. Anadolu Ajansı. Erişim tarihi, 12 Ekim 2024, https://www.aa.com.tr/tr/yasam/collesme-nedeniyle-2045-yilina-kadar-yaklasik-135-milyon-insan-evinden-olabilir/2923931
• Ortaş, İ. (2021). Toprak Yanlış Kullanılıyor, Bozuluyor, Verimsizleşiyor ve Yok Ediliyor, Erişim Tarihi, 20.10.2024, https://www.hidropolitikakademi.org/tr/article/29281/toprak-yanlis-kullaniliyor-bozuluyor-verimsizlesiyor-ve-yok-ediliyor
• Öztürk, Ş. (2014). Yeni Köy Sosyolojisi Tartışmaları. Doğu Kitabevi.
• Pakdemirli, B. & Birişik, N. & Aslan, S. & Öz, S. (2021). Önemli Bir Tarım, Gıda Güvenliği ve Çevre Riski Olarak ‘‘Agroterörizm’’ Üzerine Bir Değerlendirme. Bahri Dağdaş Hayvancılık Araştırma Dergisi, 10(2), 176-194. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bdhad/issue/66152/1003403
• Petruzzello, M. (2023). Monokültür. Encyclopedia Britannica. Erişim tarihi 12 Ekim 2024. https://www.britannica.com/topic/monoculture.
• Roche, M. (2012). Food Regimes Revisited: A New Zealand Perspective. Urbani izziv, 23(2), 62-75. DOI, 10.5379/urbani-izziv-en-2012-23-supplement-2-005
• Stock, R. & Gardezi, M. (2021). Make bloom and let wither: Biopolitics of precision agricultureat the dawn of surveillance capitalism. Geoforum, 122, 193-203. Erişim Tarihi, 20.09.2024, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0016718521001135
• Scheffran, J. & Schilling, J. & Link, P.M., (2009). Theories and Models of the climate-security link. Research Group Climate Change and Security, KlimaCampus, Universität Hamburg. Erişim Tarihi, 20.09.2024 https://epub.sub.uni-hamburg.de/epub/volltexte/2012/17340/pdf/Working_paper_CLISEC_3.pdf
• Schneider, M. & McMichael, P. (2010). Deepening and Repairing the Metabolic Rift. Journal of Peasant Studies, 37(3), 461-484.
• Sharma, A. & Kumar, V. & Shahzad, B. ve diğerleri (2019). Worldwide pesticide usage and its impacts on ecosystem. SN Appl. Sci. 1 , 1446 Erişim tarihi, 30.09.2024 https://link.springer.com/article/10.1007/s42452-019-1485-1 https://doi.org/10.1007/s42452-019-1485-1
• Singh, R. B. (2000). Environmental consequences of agricultural development, a case study from the Green Revolution state of Haryana, India. Agriculture Ecosystems&Environment, 82, (1-3), 97-103. Shaw, D. J. (2007). World Food Security: A history since 1945. Palgrave Macmillan.
• Shiva, V. (2018). Yeryüzü Demokrasisi. (A.K. Saysel, E. Gen, O. Günay. çev.). Bgst Yayınları.
• Stevenson, N (2017). Ulrich Beck. Çağdaş Toplum Kuramından Portreler. (ed.) B. Tuner, A. Elliott. İletişim.
• Tarım ve Orman Bakanlığı Tarım Reformu Genel Müdürlüğü (2021). İklim Değişikliği ve Tarım Değerlendirme Raporu. Erişim Tarihi, 02.10.2024, https://www.tarimorman.gov.tr/TRGM/Belgeler/IKLIM%20DEGISIKLIGI%20VE%20TARIM%20DEGERLENDIRME%20RAPORU.pdf
• Türkeş M., (2008). Küresel iklim değişikliği nedir? Temel kavramlar, nedenleri, gözlenen ve öngörülen değişiklikler. İklim Değişikliği ve Çevre, 1, s. 26-37. https://dergipark.org.tr/tr/pub/idec/issue/36965/450247
• UNİCEF (2024). BM Raporu: Küresel Krizler Derinleşirken Açlığa İlişkin Rakamların Üç Yıl Üst Üste Yüksek Çıkması Dikkat Çekiyor. Erişim Tarihi, 20.09.2024, https://www.unicef.org/turkiye/bas%C4%B1n-b%C3%BCltenleri/bm-raporu-k%C3%BCresel-krizler-derinle%C5%9Firken-a%C3%A7l%C4%B1%C4%9Fa-ili%C5%9Fkin-rakamlar%C4%B1n-%C3%BC%C3%A7-y%C4%B1l-%C3%BCst-%C3%BCste
• Uzun, H. (2023). Küresel Gıda krizi ve Uluslararası Gıda Güvenliği Çerçevesinde Tarımsal Koopratifleşmenin Önemi. XXV. Milletlerarası Türk Kooperatifçilik Kongresi, Antalya. Erişim tarihi, 20.09.2024, https://www.researchgate.net/publication/377066405_Kuresel_Gida_Krizi_ve_Uluslararasi_Gida_Guvenligi_Cercevesinde_Tarimsal_Kooperatiflesmenin_Onemi
• Yörük, B. (2023). İklim Göçü ve İklim Mülteciliği Kavramlarına İnsan Hakları Temelli Sosyolojik Bir Bakış. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (60), s. 224-237. https://doi.org/10.53568/yyusbed.1214134