Online Anne Öğretimiyle Sunulan Eş Zamanlı İpucuyla Öğretimin, Okul Öncesi Görme Yetersizliği Olan Çocukların Bağımsız Hareket Becerilerini Kazanmalarında Etkililiği

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 3, 400 - 441, 30.11.2022

Fatma Polat , Banu Altunay

Öz

Araştırmada görme yetersizliği olan okul öncesi çocuklara online anne öğretimi aracılığıyla sunulan eş zamanlı ipucu ile öğretimin, çocukların bağımsız hareket becerilerini kazanmalarında etkililiğinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda yoklama evreli davranışlar arası çoklu yoklama modeli, araştırma modeli olarak tercih edilmiştir. Araştırma, görme yetersizliğinden etkilenmiş okul öncesi çağda olan iki çocuk ve bu çocukların anneleri ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmaya dâhil edilen anneler daha önce sistematik olarak bir beceri öğretimi gerçekleştirmemiş ve eş zamanlı ipucuyla öğretim yöntemine ilişkin bir öğretim almamış bireyler arasından seçilmiştir. Çalışmada öğretim, yoklama ve izleme oturumları çocukların kendi evlerinde gerçekleştirilmiştir. Annelerin beceri ve yöntem öğretimleri araştırmacı tarafından annelerin uygun oldukları zaman dilimlerinde online olarak bağlantı kurularak gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonucunda anneler tarafından eşzamanlı ipucu yöntemi ile öğretiminin, çocuklara yüksek kol korunma tekniğiyle yürüme, elle duvar takibiyle yürüme ve alçak kol korunma tekniğiyle yürüme becerilerinin öğretiminde etkili olduğu saptanmıştır. Araştırmada annelerin uygulama oturumlarının ardından 7., 14. ve 21. günlerde bağımsız hareket becerilerinin, çocuklar tarafından sürdürüldüğü belirlenmiştir. Genelleme sonucuna göre çocukların öğrendikleri bağımsız hareket becerilerini farklı ortamlara (farklı odalara, bahçe ve sokağa) da genelleyebildikleri görülmüştür. Yapılan çalışmanın sonuçları göz önünde bulundurularak, farklı bağımsız hareket becerilerinin eş zamanlı ipucu yöntemi ile öğretimine yönelik uygulamalı çalışmaların online olarak yapılabileceği önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Görme yetersizliği olan çocuklar, Eş zamanlı İpucu ile öğretim, Bağımsız hareket becerileri, Anne öğretimi

Teşekkür

Çalışmadaki büyük özverilerinden dolayı çocuk katılımcılarımıza ve annelerine sevgi ve teşekkürlerimizi sunuyorum.

The Effectiveness of Teaching with the Simultaneous Prompting Offered by Maternal Teaching in the Acquisition of Independent Movement Skills of Preschool Children with Visual Impairment

Öz

In the study, it was aimed to determine the effectiveness of teaching with the simultaneous hint offered by maternal teaching in the acquisition of ındependent movement skills of preschool children with visual impairment. For this purpose, the probe-phased multiple probe model was preferred as a research model. The research was carried out with two visually impaired preschool children and their mothers. The mothers included in the study were selected among individuals who had not systematically taught a skill before and had not received instruction on the simultaneous prompting method. The study's teaching, probing and monitoring sessions were held in the children's homes. The researcher taught the necessary skills and methods to mothers by establishing an online connection at appropriate time intervals. In line with the data obtained from the mothers of the subjects participating in the research; the research revealed that teaching with simultaneous prompting method by mothers was effective in teaching walking skills with high arm protection technique, walking by hand following the wall, and walking skills with low arm protection technique. In the study, it was concluded that the children continued the independent movement skills in the study with the simultaneous prompting method on the 7th, 14th, and 21st days after the mothers' practice sessions. The generalization results show that the children could generalize the independent movement skills they learned to different environments (different rooms, gardens, and streets). Considering the study's results, it has been suggested that applied studies on teaching different independent movement skills with simultaneous prompting methods can be carried out online.

Anahtar Kelimeler

Visualy imparied children, Teaching with simultaneous prompting, Mobility skills, Mother teaching

Kaynakça

• Akı, E., & Sağ, R. (2016). Az gören çocuklarda birey merkezli eğitimin grup içi sosyal yeterliğe etkisinin incelenmesi. Ergoterapi ve Rehabilitasyon Dergisi, 4(1), 27-34.
• Altunay, B. (2000). Görme engelli öğrencilere, belirlenen rotalar boyunca bağımsız hareketlerin kazandırılmasında fiziksel yardım ve sözel ipucuyla sunulan bireyselleştirilmiş rota öğretim materyalinin etkililiği. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Altunay, B. (2003). Görme yetersizliği olan çocuklarda bağımsız hareket becerileri. U. Tufekcioğlu (Ed.), İşitme, konuşma ve görme sorunu olan çocukların eğitimi içinde, (s. 275-300), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Altunay Arslantekin, B. (2013). Görme yetersizliği olan ve görme kaybı olan öğrenciler. Atilla Cavkaytar (Ed.), Özel eğitim içinde (s. 207-234). Ankara: Vize.
• Altunay Arslantekin, B. (2015). Görme yetersizliği olan öğrencilerin bağımsız hareket becerilerinin değerlendirilmesi. Eğitim ve Bilim, 40(180), 37-49.
• Altunay Arslantekin, B., & Ekinci, M. (2014). Görme engelli üniversite öğrencilerinin yönelim ve bağımsız hareket becerilerine ilişkin görüşlerinin belirlenmesi. I. Uluslararası Engellilerin İstihdamı Sosyal Güvenlik Sorunları ve Çözüm Önerileri Kongresi, 17-19, Ankara.
• Altunay, B., & Şen, G. (2011). Bağımsız hareket öğretimine ilişkin Türkiye’de ve diğer ülkelerde yapılan araştırmaların incelenmesi literatür taraması. Uluslararası Kör ve Az Gören Kadınların Mesleki Eğitimi, Mesleki Rehabilitasyonu, İstihdamı ve Sosyal Hayata Uyum Sempozyumu, Ankara.
• Arslantekin, B. (2020). Bağımsız hareket etkinlik kartları: Bağımsız hareket becerileri görme yetersizliği olan ve az gören öğrenciler için. Ankara: MEB.
• Arslantekin, B., Büyüköztürk, Ş., Akı, E. & Doğanay Bilgi, A. (2016). Görme engelli öğrenciler için bağımsız hareket becerileri değerlendirme aracının geliştirilmesi YÖBDA projesi. 113K557, Ankara: TÜBİTAK.
• Atasavun Uysal, S., & Akı, E. (2009). Görme engelli çocukların mobilite düzeylerinin incelenmesi: pilot çalışma. Fizyoterapi Rehabilitasyon, 20(3), 201-206.
• Ataş, S. (2019). Görme engelli kaynaştırma öğrencilerine akran aracılığıyla sunulan rehberle yürüme becerisinin eşzamanlı ipucu yöntemiyle öğretiminin etkililiği. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Avşaroğlu, S., & Çavdar, İ. (2018). Görme engelli çocuklara sahip anne-babaların kaygı düzeylerinin incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 47, 105-122.
• Barraga, N., & Erin, J. N. (1992). Visual handicaps and learning. Austin, TX: PRO-ED.
• Batu, S. (2008). Parent-delivered community-based instruction with simultaneous prompting for teaching community skills to children with developmental disabilities. Education and Training in Developmental Disabilities, 43(2), 249-265.
• Batu, S. E., Bozkurt, F., & Öncül, N. (2014). Görsel destek ile öğretilen eşzamanlı ipucuyla öğretimin annelerin otizmli çocuklarına beceri öğretmelerindeki etkililiği. Eğitim ve Bilim, 39(174), 91-104.
• Berbercan, F. & Tavil, Y. Z. (2012). Grup aile eğitim programının babaların davranışsal işlem süreçlerini kazanmalarına etkisi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32(2), 409-439.
• Brambring, M. (2001). Motor activity in children who are blind or partially sighted. Visual Impairment Research, 3(1), 41-51.
• Burgess, S., & Sievertsen, H. H. (2020). Schools, skills, and learning: The impact of COVID-19 on education. CEPR Policy Portal. Retrieved from https://voxeu.org/article/impact-covid-19- education, 20.06.2021.
• Can Toprakçı, N. (2006). Kurumda eğitim alan zihinsel engelli öğrencilerin annelerine genişletilmiş aile eğitim programının uygulanmasının öğrencilerin matematik ders amaçlarını edinmelerinde, sürdürme ve genellemelerine etkisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Cavkaytar, A. (1999). Zihin engellilere özbakım ve ev içi becerilerinin öğretiminde bir aile eğitimi programının etkililiği. Özel Eğitim Dergisi, 2(3), 40-50.
• Ceylan, C., Gözün Kahraman, Ö., & Ülker, P. (2015). Çocukların meraklarına ilişkin annelerin ve öğretmenlerin düşünceleri: Bilim kavramı. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(1), 1-16.
• Clare, L., & Jones, R.S.P. (2008). Errorless learning in the rehabilitation of memory ımpairment: A critical review. Neuropsychol Rev, 18, 1-23.
• Çakmak, S. (2011). Görme engeli olan bireyler için hazırlanan otobüse binme becerisi öğretim materyalinin etkililiği. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41, 94-111.
• Çiftçi, H.L. (2007). Zihinsel engelli çocuklara renk kavramını kazandırmada eş zamanlı ipucuyla öğretimin bireysel ve grup eğitimindeki etkisinin karşılaştırılması. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Çotuk, H., & Altunay Arslantekin, B. (2017). Görme engellilere kardeş öğretimiyle sunulan elle duvar takibiyle yürüme becerisinin eşzamanlı ipucuyla öğretiminin etkililiği. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(2), 586-607.
• Çotuk, H. (2015). Görme yetersizliğinden etkilenmiş çocuklara kardeş öğretimi aracılığıyla sunulan bağımsız hareket becerilerinin eşzamanlı ipucuyla öğretiminin etkililiği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Denny, M., Marchand-Martella, N., Martella, R. C., Reilly, J. R., Reilly, J. F., & Cleanthous, C. C. (2001). Using parent-delivered graduated guidance to teach functional living skills to a child with cri du chat syndrome. Education and Treatment of Children, 23(4), 441-454.
• DiPipi-Hoy, C., & Jitendra, A. (2004). A parent-delivered ıntervention to teach purchasing skills to young adults with disabilities. The Journal of Special Education, 38(3), 144-157.
• Düzkantar, A. (2014). Çok özürlü bir çocuğa çevre seslerinin öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(1), 87-98.
• Enç, M. (1987). Görme engelliler: Özel eğitime giriş. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi.
• Feldman, M. A. (1993). Effectiveness of home based early intervention on the language development of children of mothers with mental retardation. Research in Developmental Disabilities, 14, 387-408.
• Fickel, K. M., Schuster, J. W., & Collins, B. C. (1998). Teaching different tasks using different stimuli in a heterogeneous small group. Journal of Behavioral Education, 8(2), 219-244.
• Gibson, A. N., & Schuster, J. W. (1992). The use of simultaneous prompting for teaching expressive word recognition to preschool children. Topics in Early Childhood Special Education, 12(2), 247-267.
• Goodrich, J. A & Kinney, P. G. (1985). ADAPTIPS: Adapting curricula for students who are deaf blind and who function in the sensorimotor developmental stage. (ED 276 225).
• Green, S. (2003) Reaching out to fathers: An examination of staff efforts that lead to greater father involvement in early childhood programs. Early childhood research and practice. An Internet Journal on the Development, Care, and Education of Young Children, 5(2), 1-12.
• Gültekin, E. (1999). Uygun olmayan davranışların azaltılmasında ebeveynler tarafından uygulanan uyuşmayan davranışların ayrımlı pekiştirilmesinin etkisi: Otistik çocuklar ve ebeveynleriyle eve dayalı aile eğitimi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Güneş, N. (2012). Annelerin sunduğu eşzamanlı ipucuyla öğretimin gelişimsel yetersizliği olan çocuklarına bağcık bağlama becerisinin öğretimi üzerindeki etkililiği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Harley, R. K., Truan, M. B., & Sanford, L. D. (1997). Communication skills for visually impaired learners: Braille, print, and listening skills for student who are visually impaired (2nd ed.). Springfield-Illinois, USA: Charles C. Thomas.
• Hart, V. (1980). Environmental orientation and human mobility. Richard L. Welsh & Bruce B. Blasch (Eds.), Foundations of orientation and mobility içinde (s. 9-36). New York: American Foundation for the Blind.
• Hatlen, P. (1996). The core curriculum for blind and visually impaired students, including those with additional disabilities. RE: View, 28, 25-32.
• Hill, E. W., & Ponder, P. (1976). Orientation and mobility techniques: A guide for the practitioner. Arlington: Amer Foundation for the Blind.
• Hudson, T. M., Hinkson-Lee, K., & Collins, B. (2013). Teaching paragraph composition to students with emotional/behavioral disorders using the simultaneous prompting procedure. Journal of Behavioral Education, 22(2), 139-156.
• Idawati, D., Masitoh, S., & Bachri, B. S. (2020). Application of Learning Mobility Orientation on Social Skill of Blind Children. Journal of Education and Learning, 9(1), 196-204.
• İnce, G. (1996). Göreneller ilkokul 5. sınıf öğrencilerinin beden eğitiminde amaçları gerçekleştirme düzeylerinin değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Kalia, A. A., Legge, G. E., Roy, R., & Ogale, A. (2010). Assessment of indoor route-finding technology for people who are visually impaired. Journal of Visual Impairment & Blindness, 104(3), 135-147.
• Karabulut, A. (2009). Zihin engelli bireylere saat söyleme becerisinin öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• Karahan, S., Yıldırım Parlak, Ş., Demiröz, K., Kaya, M. & Kayhan, N. (2021). Annelerin Koronavirüs (COVID-19) sürecinde özel gereksinimli çocuklarının problem davranışları ile baş etme deneyimleri. Journal of Qualitative Research in Education, 25, 79-105.
• Karşıyakalı, D. M. (2011). Otistik bir öğrenciye adı söylenen çalgıyı gösterebilme öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Kashima, K. J., Baker, B. L., & Landau, S. J. (1988). Media based versus professionally led training for parents of mentally retarded children. American Journal of Mental Retardation, 93(2), 209-217.
• Kırmızıgül, H. G. (2020). Covid-19 salgını ve beraberinde getirdiği eğitim süreci. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7(5), 283-289.
• Lancioni, G. E., Singh, N. N., O'Reilly, M. F., Sigafoos, J., Campodonico, F., & Oliva, D. (2009). Two persons with multiple disabilities use orientation technology with auditory cues to manage simple indoor traveling. Research in Developmental Disabilities, 31(2), 397-402.
• Marston, J. R., & Golledge, R. G. (2003). The hidden demand for participation in activities and travel by persons who are visually impaired. Journal of Visual Impairment & Blindness, 97(8), 475-488.
• McGaha, C. G. (2002). Development of parenting skills in individuals with an intellectual impairment: An epigenetic explanation. Disability & Society, 17(1), 81-91.
• MEB. (2018). Görme yetersizliği olan / az gören öğrenciler için oyun, fiziki etkinlikler ve bağımsız hareket dersi öğretim programı: 1. kademe. http://orgm.meb.gov.tr/www/ozel-egitim-ile-ilgili_ yayimlar/icerik/123?KeepThis=true&width=60&height=75&TB_iframe=true, 05.01.2019.
• Millar, S. (1994). Understanding and representing space: Theory and evidence from studies with blind sighted children. Oxford: Cladenron.
• Montarzino, A., Robertson, B., Aspinall, P., Ambrecht, A., Findlay, C., Hine, J., & Dhillon, B. (2007). The impact of mobility and public transport on the independence of visually impaired people. Visual Impairment Research, 9(2-3), 67-82.
• Naomi, G. V. (t.y.) Cane travel training to young visually impaired children. http://imc16.com/wp-content/uploads/2017/07/V.-G.-Naomi.pdf, 20.06.2021.
• Nergiz, H. (2013). Görme engelli çocuk ebeveynlerinin yaşadığı güçlüklerin belirlenmesi ve tükenmişlik ile yaşam doyumuna yönelik yordayıcı değişkenler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Okyar, S., & Çakmak, S. (2019). Yetişkin görme engellilere günlük yaşam becerilerinin kazandırılmasında eşzamanlı ipucu ile yapılan öğretimin etkililiği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 20(2), 209-236.
• Orlowska, D. (1995). Parental participation in issues concerning their sons and daughters with learning disabilities. Disability & Society, 10(4), 437-456.
• Özbey, F. (2005). Zihin engelli öğrencilere iş becerilerinin öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• Özcan, N. (2004). Zihin özürlü çocuklara tuvalet becerisi öğretimine yönelik aile eğitimi programının etkililiği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Özteke Kozan, H. İ., Bozgeyikli, H., & Kesici, Ş. (2018). Engelsiz kent: görme engelli bireylerin kentlerde yaşadıkları problemler. İdealkent, 9(23), 216-235.
• Parrott, K. A., Schuster, J. W., Collins, B. C., & Gassaway, L. J. (2000). Simultaneous prompting and instructive feedback when teaching chained tasks. Journal of Behavioral Education, 10(1), 3-19.
• Renshaw, R. L., & Zimmerman, G. Z. (2008). Using a tactile map with a 5-year-old child in a large-scale outdoor environment. RE: View, 39(3), 113-120.
• Roentgen, U. R., Gelderblom, G. J., Soede, M., & De Witte, L. P. (2008). Inventory of electronic mobility aids for persons with visual impairments: A literature review. Journal of Visual Impairment & Blindness, 102(11), 702-724.
• Rosen, S., & Joffee, E. (1999). Motor development. Kathleen M. Huebner, Jeanne Glidden Prickett, Therese Rafalowski Welch & Elga Joffee (Eds), Hand in hand içinde (s. 493-520). New York: AFB.
• Sapp, W., & Hatlen, P. (2010). The expanded core curriculum: Where we are going, and how we can get there. Journal of Visual Impairment & Blindess, 104(6), 338-349.
• Sarimski, K. (1990). Angewandte entwicklungspsychologie in der fruehfoerderung blinder kinder. Vierteljahresschrift für Heilpädagogik und ihre Nachbargebiete, 59(3), 354-362.
• Sönmez, N. & Aykut, Ç. (2011). Gelişimsel yetersizliği olan bir çocuğa annesi tarafından bağımsız tuvalet yapma becerisinin eşzamanlı ipucu ile kazandırılması. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8(2), 1151-1171.
• Sönmez, N. (2008). Eve dayalı gündüz tuvalet kontrolü aile eğitimi programının annelerin kuruluk kaydı tutma ile gündüz tuvalet kontrolü kazandırma becerisini ve çocukların gündüz tuvalet kontrolünü kazanmasındaki etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Sucuoğlu, B., Büyüköztürk, Ş., & Ünsal, P. (2008). Türk çocuklarının temel-ilişkisel kavram bilgilerinin değerlendirilmesi. İlköğretim Online, 7(1), 203-217.
• Sucuoğlu, B., Kanık, N., & Küçüker S. (1994). Anne babalara öğretme becerilerinin kazandırılması. Türk Psikoloji Dergisi, 9(31), 36-43.
• Swallow, R. M., & K. M. Huebner (Eds.). (1996). How to thrive not just survive. New York: AFB.
• Şafak, P., Altunay B., & Önce, G. (1997). Görme engelli çocuk ve şehir. 7. Ulusal Özel Eğitim Kongresi, Eskişehir.
• Taptık Şahin, G. (2011). Otizmi olan çocuklara diş fırçalama becerisinin öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
• Tekin, E. (1999). Zihin özürlü çocuklara kardeşleri aracılığıyla sunulan dört saniye sabit bekleme süreli öğretimin ve eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiklerinin ve verimliliklerinin karşılaştırılması. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Tekin-İftar, E. & Kırcaali-İftar, G. (2002). Comparison of the effectiveness and efficiency of two response prompting procedures delivered by sibling tutors. Education and Training in Mental Retardation and Developmental Disabilities, 37(3), 283-299.
• Tekin-İftar, E. & Kırcaali-İftar, G. (2006). Özel eğitimde yanlışsız öğretim yöntemleri. Ankara: Nobel.
• Tekin-İftar, E. (2008). Caregiver-delivered home-based instruction using simultaneous prompting for teaching home skills to individuals with developmental disabilities. Education and Training in Developmental Disabilities, 43(4), 541-555.
• Tekin-İftar, E. (2012). Davranış kayıt teknikleri. Tekin-İftar, E. (Ed.), Davranış bilimlerinde tek-denekli araştırmalar içinde (ss. 69-108). Ankara: Türk Psikologlar Derneği.
• Tekin-İftar, E., Acar, G. & Kurt, O. (2003). The effects of simultaneous prompting on teaching expressive identification of objects: An instructive feedback study. International Journal of Disability, Development and Education, 50(2), 149-167.
• Tuncer, T. & Altunay, B. (1999). Görme engelli öğrencilere bağımsız hareket becerilerinin öğretiminde rota analizi. 9. Ulusal Özel Eğitim Kongresi, Eskişehir, 293-311.
• Tuncer, T. (2011). Görme yetersizliği olan çocuklar. Ayşegül Ataman (Ed.), Özel gereksinimli çocuklar ve özel eğitime giriş içinde (s. 291-309). Ankara: Gündüz.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi. (1949). İnsan hakları evrensel beyannamesi. https://www.tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/pdf01/203-208.pdf, 16.03.2021.
• UNESCO. (2020). Right to education. https://en.unesco.org/themes/right-to-education, 16.03.2021.
• Ünal, E., & Yüce, H. (2017). Görme engelli bireyler için mobil uyarı ve yönlendirme sisteminin geliştirilmesi. Marmara Fen Bilimleri Dergisi, 29(3), 102-110.
• Varol, N. (2005). Aile eğitimi. Ankara: Kök.
• Vuran, S. (1997). Zihin engelli çocuk annelerine ödüllendirme ve eleştirmemenin kazandırılmasında bilgilendirme, dönüt verme, dönüt verme ve ödüllendirmenin etkililiği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Wade, C., Llewellyn, G., & Matthews J. (2008). Parent training ınterventions for parents with ıntellectual disability. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 21, 351-366.
• Warren, D. H. (1984). Blindness and early childhood development (2nd ed., rev.). New York: American Foundation for the Blind.
• Wolery, M. (1998). Embedding prompting strategies in inclusive preschool classes. Research to Practice Summit, Washington DC, sponsored by the National Early Childhood, Technical Assistance System.
• Yakın, M. (2009). Aile eğitiminin annelerin doğal dil sağaltım tekniklerini kullanmalarında etkililiği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Yalçın, G. & Altunay Arslantekin, B. (2019). Görme yetersizliği olan öğrenciler için genişletilmiş çekirdek müfredat ve dinleme becerileri. Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(2), 298-323.
• Yalçın, I., & Akmanoğlu, N. (2013). Eşzamanlı ipucuyla öğretim yönteminin otistik bir çocuğa ingilizce kelime öğretimi üzerine etkileri: Hedeflenmeyen bilgi öğretimi. Akademik Araştırmalar Dergisi, 15(58), 117-140.