Mescidin Fıkhî Hükümleri

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 352 - 403, 15.12.2021

Zübeyir Aslan

Öz

Başta ilahî dinler olmak üzere bütün dinlerde ibadethâneler mevcuttur. İslâm dininde de namaz ve itikâf gibi bazı bedeni ibadetler mescid veya onun hükmündeki mekânlarda icra edilmektedir. İbadetin ön şartı olmamakla birlikte fiziksel olarak mescid, İslam’da Mescid-i Kubâ ile başlamış olsa da, Mescid-i Nebevî’nin inşasıyla birlikte bir müessese olarak Müslümanların hizmetine girmiştir. Bu sebeple İslâm literatürüne giren mescidin fiziki olarak imarı, tezyini, temiz tutulması, muhafazası yanı sıra içinde icra edilen ibadetler; keza kadın, engelli ve çocuk ile gayri müslimlerin mescide dair hükümleri hususunda klasik fıkıhta bir disiplin meydana gelmiştir.
Genel anlamda yeryüzünün tamamı üzerinde ibadet edilmeye elverişlidir. Bununla birlikte Müslümanlar tarafından ibadete yönelik faaliyetler için kutsal bir mekân olarak mescid adıyla müstakil mekânlar belirlenmiştir. Mescidler aynı zamanda ictimaî, askerî, ilmî ve siyasî faaliyetlere de ev sahipliği yapmıştır. Ancak İslam’ın geniş bir coğrayaya intişarından sonra billassa günümüzde mescidler ibadetlere mahsus hale gelmiştir. Bu makalede İslâm hukuku çerçevesinde mescid ahkâmı üzerinde durulmuş ve bu çerçevede mescid statülerine değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mescid., Fıkıh, İbadet, Namaz

Provısıons Of The Mosque Regarding Fiqh (Sharia)

Öz

There are places of worship in all religions, especially in divine religions. In the religion of Islam, some worships such as prayer and Itikaf are performed in the mosque or in the places under its rule. The mosque, which is not a prerequisite for worship, started with the Masjid-i Kubâ in Islam and it entered the service of Muslims as an institution with the construction of the Masjid an-Nabawi. For this reason, the mosque entered the Islamic literatüre. A discipline has occurred in classical fiqh regarding the physical architecture, decoration, cleaning and protection of the mosque, as well as the prayers performed in the mosque and the provisions regarding the mosque for women, disabled people, children and non-Muslims.
In general, it is conducive to worship on the entire earth. However, Muslims have defined independent areas for prayer activities under the name of the mosque. The mosques also hosted social, military, scientific and political activities. However, after the spread of Islam to a wide range of people, especially today, mosques have become for worship. In this article, the provisions of the mosque are emphasized within the framework of Islamic law and their status of mosques is mentioned in this context.

Anahtar Kelimeler

Mosque., Fiqh, Worship, Prayer

Kaynakça

• Ağırman, Mustafa, Hz. Muhammed (s.a.v.) Devrinde Mescid ve Fonksiyonları, Ravza Yayınları, (İstanbul 2018).
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh, Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, (Beyrut 2001).
• Akay, İhsan, İslâm Hukukunda Dilencilik, (Ankara 2019).
• Atar, Fahrettin, İslâm Adliye Teşkilâtı, (Ankara 2020).
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed, Umdetü’l-kârî Şerhu sahîhi’l-Buhârî, (Beyrut tsz.).
• Bağdâdî, Hatîb Ebû Bekir Ahmed b. Ali, el-Fakih ve’l-mütefakkih, (Riyad 1969).
• Berâziî, Ebû Saîd Halef b. Ebi’l-Kâsım b. Süleymân, et-Tehzîb fi’htisâri’l-Müdevvene, (BAE 2002).
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm, Sahîhu’l-Buhârî, (Dımaşk 2002).
• Bühûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn, Şerhu Müntehâ’l-îrâdât, (Byy. 2000); Keşşâfü’l-kınâ‘ ‘an Metni’l-iknâ‘, (Beyrut 1983).
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali, Ahkâmü’l-Kur’ân, (Beyrut 1992).
• Cezîrî, Abdurrahmân b. Muhammed Avd, el-Fıkhu ala’l-mezâhibi’l-arba‘a, (Kahire 2006).
• Dimyâtî Bekrî, Ebû Bekir Osman b. Muhammed Şattâ (ö. 1310/1892), İʿânetü’t-tâlibîn ʿalâ halli elfâzı Fethi’l-muʿîn, (Darü’l-fikr neşr.), byy. bty.
• Düveyş, Ahmed b. Abdürrezzâk, Fetâvâ’l-lecneti’d-dâime li’l-buhûsi’l-ilmiyyeti ve’l-iftâ, (Riyad 1998).
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as b. İshâk, Sünenü Ebî Dâvûd, (Humus 1969).
• Erdebîlî, Cemalüddin Yusuf b. İbrâhim, el-Envâr li a‘mâli’l-ebrâr, (Mısır tsz.).
• Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, (İstanbul 2019).
• Ezherî, Salih Abdussemî, Cevahirü’l-iklîl Şerhu muhtasarı eş-şeyh Halîl, (Beyrut 1418).
• Feyyûmî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Alî, el-Misbâhü’l-münîr, (Dımaşk 2016).
• Gönenç, Halil, Günümüz Meselelerine Fetvalar, (İstanbul 1992).
• Güç, Ahmet, Dinlerde Mâbed ve İbadet, (İstanbul 2005).
• Gündüz, Şinasi, Din ve İnanç Sözlüğü, (Ankara 1998).
• Hamidullah, Muhammed, İslâm Müesseselerine Giriş, (İstanbul 2013). Hamidullah, Muhtasar Hadis Tarihi ve Sahife-i Hemmam İbn Münebbih, (İstanbul 1967).
• Hasan İbrâhim Hasan, Târîhü’l-İslâm, (Mısır 1964).
• Hudayrî, İbrâhim b. Sâlih, Ahkâmü’l-mesâcidi fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye, (Riyad 2001).
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülaziz, Reddü’l-muhtâr ala’d-dürri’l-muhtâr, (Riyad 2003).
• İbn Duveyyân, İbrâhim b. Muhammed b. Sâlim, Menârü’s-sebîl, (Dımaşk 1958).
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed, el-Musannaf fi’l-ehâdîsi ve’l-âsâr, (Riyad 1409).
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Şihabüddin Ahmed b. Ali b. Muhammed, el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe, (Beyrut 1995).
• İbn Hacer, Fethu’l-bârî bi Şerhi sahîhi’l-Buhârî, (Beyrut 1993).
• İbn Kayyım, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb, Ahkâmü ehli’z-zimme, (Beyrut 2014).
• İbn Kayyım, Zâdü’l-meʿâd fî hedyi hayri’l-ʿibâd, (Beyrut 1998).
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed, el-Muğnî, (Kahire 1367); el-Kâfî, (Mısır 1997).
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd, Sünenü İbn Mâce, (Kahire tsz.).
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî, Lisânü’l-Arab, (Beyrut 1968).
• İbn Müflih, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed, Kitâbü’l-füru ve maahü Tashîhu’l-furu, (Beyrut 2003).
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed, Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid, (Beyrut 2012).
• İbn Sellâm, el-Kasım b. Miskîn, Kitâbü’l-emvâl, (Mısır 2007).
• İbn Tahir, Habîb, el-Fıkhü’l-mâlikî ve edilletühü, (Beyrut 1988).
• İbn Teymiyye, Takiyüddin Ahmed b. Abdülhalim b. Abdüsselam, el-Fetâvâ’l-kübrâ, (Beyrut 1987).
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed, Ahkâmü’l-Kur’ân, (Beyrut 2003).
• İbnü’l-Hümâm, Kemalüddin Muhammed b. Abdilvahid, Fethu’l-kadîr Şerhu’l-Hidâye, (Beyrut 2003).
• Kalyûbî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Ahmed b. Selâme, Hâşiyetü’l-Kalyûbî ʿalâ Şerhi’l-Mahallî ʿale’l-Minhâc, (Mısır 1956).
• Kettânî, Muhammed Abdülhay b. Abdilkebîr b. Muhammed, et-Terâtîbü’l-idâriyye, (Beyrut tsz.).
• Köse, Saffet, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, (Ankara 2003).
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed, Muhtasaru’l-Kudûrî, (Beyrut 1997).
• Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed, el-Câmiu li-ahkâmi’l-Kur’ân (Tefsîrü’l-Kurtubî), (Kahire 1983).
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh b. Mâlik b. Ebî Âmir, el-Muvatta’, (Kahire 1370).
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb, el-Ahkâmü’s-sultâniyye, (Kahire 2006); el-Hâvi’l-kebîr, (Beyrut 1994).
• Merdâvî, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Süleymân b. Ahmed, el-İnsâf fî maʿrifeti’r-râcih mine’l-hilâf ʿalâ mezhebi’l-imâmi’l-mübeccel Ahmed b. Hanbel, (Kahire 1955).
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd, el-İhtiyâr li talîli’l-muhtâr, (Beyrut 1937).
• Mü’nis, Hüseyn, el-Mesâcid, (Kuveyt 1981).
• Müslim, Ebu’l-Hasan Müslim b. el-Haccâc, Sahîhü’l-Müslim, (Beyrut 1955).
• Nevevî, Muhyiddîn Ebu Zekeriya Yahya b. Şeref, Şerhu’n-Nevevî alâ Sahîhi’l-Müslim, (Ürdün tsz.). Nevevî, el-Mecmû‘ Şerhu’l-mühezzeb, (Amman 2005).
• Nevevî, el-Mecmû‘ Şerhu’l-mühezzeb (thk. Muhammed Necîb el-Mutîî), (Cidde, tsz.).
• Nevevî, el-Minhâc fî şerhi Sahîhi Müslim b. el-Haccâc, (Mısır 1929).
• Nevevî, et-Tibyân fî âdâbi hameleti’l-Kurʾân, (Beyrut 1994).
• Nevevî, Fetâva li’n-Nevevî, (Beyrut 1996).
• Nizâm, Şeyh, el-Fetâva’l-Hindiyye, (Beyrut 2000).
• Özarslan, Selim “Dihlevi’ye Göre İslâm’ın Sembolleri”, Bilimname, S. 18, 2010/1.
• Râfiî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm, el-Azîz şerhü’l-vecîz, (Beyrut 1997).
• Remlî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ahmed b. Hamza, Nihâyetü’l-muhtâc îla şerhi’l-Minhâc, (Beyrut 2003).
• Ruaynî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Abdirrahmân, Mevâhibü’l -Celîl li Şerhi Muhtasarı Halîl,(Byy, 2010).
• Sâbûnî, Muhammed Ali, Ravâi‘u’l-beyan fi tefsîri âyâti’l-ahkâmi mine’l-Kur’ân, (Beyrut tsz.).
• Sahnûn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb, el-Müdevvenetü’l-kübrâ, (Beyrut 1994).
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed, el-Mebsût, (Beyrut 1990).
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed, İ‘lâmü’l-erîb bi hudûsi bid‘ati’l-mahârîb, (Mısır 1990).
• Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs, el-Ümm, (Mısır 1410).
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed, Neylü’l-evtâr Şerhu Münteka’l-ahbâr, (Demmâm 2006).
• Şeybânî, Ebû Abdullah Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad, Kitâbü’l-asl (el-Mebsût), (Beyrut 1990).
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf, el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâm eş-Şâfiʿî, (Dımaşk 1996).
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed, Muğni’l-muhtâc îlâ marifeti maânî elfâzi’l-Minhâc, (Beyrut 2000).
• Taberî, Ebü’l-Fezâil Celâlüddîn Abdurrahmân b. Nasr b. Abdillâh, Nihâyetü’r-rütbe fî talebi’l-hisbe, (Kahire 1946).
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, el-Câmiu‘l’l-kebîr (Sünen-i Tirmizî), (Beyrut 1998).
• Usaymî, Abdurrahmân b. Dahîl, Ahkâmü’l-maâbid, (Riyad 1430).
• Vanlı, Hayreddîn, el-Mescidü fi’l-İslâm; ahkâmühü, âdâbühü, bida‘uhü, (Amman 1414).
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl, Meʿâni’l-Kurʾâni ve iʿrâbühü, (Beyrut 1988).
• Zerkeşî, Muhammed b. Bahâdır b. Abdullah, İ‘lâmü’s-sâcid bî ahkâmi’l-mesâcid, (Kahire 1996).
• Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî b. Mihcen b. Yûnus, Tebyînü’l-hakâik Şerhu kenzi’d-dakâik, (Mısır 1315).
• Zühaylî, Muhammed, el-Mu‘temed fi’l-fıkhi’ş-Şâfiî, (Dımaşk 2011).
• Zühaylî, Vehbe b. Mustafa, el-Fıkhu’l-İslâmî ve edilletühü, (Dımaşk 1985).
• Zühaylî, et-Tefsîrü’l-münîr fi’l-akîdeti ve’ş-şerîati ve’l-menheci, (Dımaşk 2009).