Namaz İbadeti Bağlamında Şâfiî Mezhebi Fürû-u Fıkhında Nesh Örnekleri

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 1, 54 - 72, 20.06.2023

Mehmet Nuri Ayyıldız

Öz

Kanunlar ister ilahî ister beşeri olsun vaz edildiklerinde toplumun mutluluğu, huzuru, sağlıklı gelişimi ve ilerlemesi hedeflenerek vaz edilmiştir. Bu amaçla ortaya konulan kanunların, toplumların ihtiyaçlarını en uygun şekilde karşılayacak nitelikte meydana getirildiği, genelgeçer bir anlayıştır. Fakat zamanla toplumların sosyal, ekonomik, siyasi, kültürel ve dini hayatlarında birtakım değişiklikler olduğu izahtan varestedir. Bundan dolayı ilahî vahyi insanlara teblîğ göreviyle gönderilen peygamberler, içinde bulundukları şartlara yönelik olarak dinin uygulamalı hükümleri açısından toplumun içinde bulunduğu duruma göre yeni hükümler getirmişlerdir. Hukukî açıdan makûl bir durum olan bu değişiklik, İslâmî literatürde “nesh” ile ifade edilmiştir. Nesh; Şâriʻin kemale erdirmeyi hedeflediği hukuk sistmini hayata geçirirken tedrîci bir şekilde sonraki bir hükmün öncekini kaldırma işlemidir. Nesh konusu tarihî seyri itibariyle farklı açılardan farklı ilmî disiplinlere konu olmuşsa da “şer’î hükümlerle” ilişkili olması ve neshe konu olan nasların genellikle ahkâm nasları olması yönünden onun esasen fıkıh ilminin (usûl ve füruû) bir konusu olduğunu ortaya koymaktadır. Bu itibarla nesh konusu fıkıh ilminin gerek usûl gerekse fürû-u fıkıhında önemli bir yer tutmaktadır. Bu bağlam da Şâfiî mezhebi fürû-u fıkıh kaynaklarında neshe konu olan örneklerden bazıları namazla ilgili dir. Bunlardan bir kısmı namazın ifa şekli ile ilgili iken (Kıblenin tahvîli, cemaatle namaz kılmada imâma uyma gibi) diğer bir kısmı ise namazın çeşitleri ve bu namazların hükümleri (Teheccüd namazı, korku namazı gibi) ile ilgilidir.

Anahtar Kelimeler

Şâfiî Mezhebi, Nesh, Namaz, Füru-û Fıkıh.

Teşekkür

İYİ ÇALIŞMALAR

Nask̲h̲ Examples in S̲h̲āfiʿī School’s Furūʿ Fiqh in the context of Ṣalāt

Öz

When the laws, whether divine or human, were revealed, they were established with the aim of the happiness, peace, healthy development and progress of the society. It is a generally accepted understanding that the laws put forward for this purpose are created in such a way as to meet the needs of the societies in the most appropriate way. However, it is clear that there have been some changes in the social, economic, political, cultural and religious lives of societies over time. Therefore, the prophets who were sent with the task of conveying the divine revelation to the people brought new provisions according to the situation of the society in terms of the practical provisions of the religion for the conditions they were in. This change, which is legally reasonable, is expressed with "abrogation" in the Islamic literature. Nesh; It is the process of gradually abolishing the previous provision of a later provision while implementing the legal system that the sharî aims to perfect. Although abrogation has been the subject of different scientific disciplines from different perspectives in terms of its historical course, it reveals that it is essentially a subject of the science of fiqh (usul and furuu) in terms of being related to "shari'a decrees" and that the texts that are the subject of abrogation are generally the rules of the law. In this respect, the subject of abrogation has an important place in both the method and the law of fiqh. In this context, some of the examples that are the subject of abrogation in the sources of the Shafi'i school of fiqh are about prayer. While some of them are related to the way the prayer is performed (such as the tawwil of the qibla, following the imam in congregational prayers), the other part is related to the types of prayers and the provisions of these prayers (such as Tahajjud prayer, fear prayer).

Anahtar Kelimeler

Sh̲āfiʿī School, Nask̲h̲, Namaz, Furūʿ Fiqh.

Kaynakça

• el-Âmidî, S. (2012). el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, Riyad, Dâru’l-Samî’î.
• Apaydın, Y. (2017). İslam Hukuk Usulü, Bilimsel Araştırma Yayınları (BİLAY), Ankara.
• el-Bâcûrî, İ. (1971). Hâşiyetu’ş-Şeyğ İbrâhîm el-Bâcûrî alâ Şerhi İbn Kasım el-Ğazzî alâ Metni Ebî Şücâ, Beyrut, Dâru’-Kutubi’l-İlmiyye.
• el-Bağdâdî, A. (1984). el-Vusûl ile’l-Usûl, Riyâd, Mektebetü’l-Meârif.
• el-Beyzâvî, N. A. (tsz), Minhacu’l-Vusûl ila İlmi’l-Usûl, Mekke, Dâru İbn Hazım.
• el-Birmâvî, M. (2015). el-Fevâidü’s-Seniyye fî Şerhi’l-Elfiyye, Medine, Dâru’n-Nasîha.
• el-Büceyrimî, S. (2007). Büceyrimî alâ’l-Hatîb, (Tuhfetü’l-Habîb ala Şerhi’l-Hatîb), Beyrut, Dâru’l-Fikri.
• el-Cessâs, E. A. (1994). Usûlü’l-Fıkh el-Müsemmâ bi’l-Fusûl fi’l-usûl, Kuveyt, Vizâretu’l-Evkâf ve’ş-Şuuni’l-İslamiye.
• el-Cevherî, İ. (1987). es-Sıhâh Tâcu’l-Luğa ve’s-Sıhâhu’l-Arabiye, thk. Ahmed Abdulğafur Adâr, Beyrut, Dâru’l-İlmi lil Melâyini.
• el-Cizânî, M. (2008). Meâlimu Usûli’l-Fıkhi İnde Ehli’s-Sünneti ve’l-Cemâati, Riyad, Dâru İbni’l-Cevzî.
• el-Cüveynî, A. (2007). Nihâyetü’l-Matlab fi Dirâyeti’l-Mezheb, Katar, Dâru’l-Minhâc.
• el-Cüveynî, A. (1979). el-Burhân fî Usûli’l-Fıkıh, Katar, Matbaatu Câmiâti'l- Katar.
• Çetintaş, R. (2020). “Fıkıh Usûlünde Nâsih ve Mensûh Olma Yönünden İcmâ”, Ankara, Diyanet İlmî Dergi, 56. sayı, c, I.
• ed-Debûsî, A. (2001). Takvîmü’l-Edille fî Usûli’l-Fıkıh, thk. Halil Muhyiddin, Beyrut, Daru’l-Kutubi’l-İlmiye.
• ed-Dihlevî, Ş. V. (1986). el-Fevzu’l-Kebir fî Usûli’t-Tefsîr, Çev. Selmân el-Hüseynî ed-Nedvî, Kahire, Dâru’s-Sahve.
• el-Fevzân, A. (1996). Şerhu’l-Varakât fî Usûli’l-Fıkıh, Riyâd, Dâru’l-Müslim.
• el-Feyyumî, A. (tsz). el-Misbâhu’l-Munîr fi Şerhi’l-Kebîr, Beyrut, el-Mektebetü’l-İlmiye.
• el- Gazzâlî, M. (tsz). el-Mustasfâ min İlmi’l-Usûl, Beyrut, el-Mektebetü’l-Asriye.
• el- Gazzâlî, M. (2004). el-Veciz fi Fıkhi Mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî, Beyrut, Dâru’l-Kutubi’-İlmiye.
• el- Gazzâlî, M. (1997). el-Vasît fi’l-Mezheb, Mısır, Dâru’s-Selâm.
• Hallâf, A. (1947). İlmu Usûli’l-Fıkıh, Kahire, Müessesetü’r-Risâleti’n-Nâşirûn.
• Hamidullah, M. (1984). İslam Hukuku Etüdleri, İstanbul, Bir Yayıncılık.
• Heysem H. (tsz). Mu’cemu Mustalehi’l-Usûl, Dâru’l-Ceyli.
• İbn Hâcib, O. (2006). Muhtasar Müntehe’s-Sûl ve’l-Emel fî İlmeyi’l-Usûl ve’l-Cedel ʿalâ Mezhebi’l-İmâm Ahmed, thk. Nezir Hammâd, Beyrut, Dâru İbn Hazım.
• İbn. Haldûn, A. (2004). Mukaddime, (Çev. Halil Kendir) Ankara, İmaj İç ve Dış Tic. Aş.
• İbn. Manzûr, C. (1993). Lisânü’l-ʻArab, Beyrut, Dâru Sâdr.
• İbn Rüşd, M. (2013). Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesit, Beyrut, Müessesetü’r Risaletü’n Nâşirûn.
• İltaş, D. (2016). Klasik Nesih Teorisi ve Çağdaş Tefsirciler, Ankara, Ankara Okulları Yay.
• el-İmrânî, S. (2000). el-Beyân fi Mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî, Beyrut, Dâru’l-Minhâc..
• el-İsfahânî, R. (tsz). Mu’cemu, Müfredati’l-Elfâzi’l-Kur’an, thk. Nedîm Maraşlî, Beyrut, Dâru’l-Fikri.
• el-Karrâfî, Ş. (2004). Şerhu Tenkîhi’l-Fusûl fî İhtisâri’l-Mehsûl fi’l-Usûl, Beyrut, Dâru’l-Fikri.
• Koca, F. (2006). “Nesih” (Fıkıh), DİA, XXXII.
• el-Mâverdî, A. (1994). el-Hâvi’l-Kebîr fî Fıkhi’l-Mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî, Beyrut, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiye.
• el-Müzenî, Y. (1998). Muhtasaru’l-Müzenî fi Furûi’ş-Şâfiyye, Beyrût, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiye.
• en-Nehhâs, A. (1991). en-Nâsih ve’l-Mensûh fî Kitabillahi Azze ve Celle, thk. Süleyman el-Lahimî, Beyrut, Müesesetü’r-Risâle.
• en-Nevevî, Y. (tsz). el-Mecmû Şerhu’l-Mühezzeb, Cidde, Mektebetü’l-İrşâd.
• er-Râfiî, M. (1997). el-Azîz Şerhü’l-Vecîz (Şerhü’l-Kebîr) Beyrut, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiye.
• er-Râzî, M. (2010). Muhtâru’s-Sihâh, Beyrut, Dâru’l-Meʻrife.
• er-Râzî, M. (tsz). el-Mehsûl fî İlmi Usûli’l-Fıkıh, thk. Taha Câbir Feyyâz el-Âlvânî, ysz., Müessesetü’r-Risâle.
• er-Remlî, Ş. (2003). Nihâyetü’l-Muhtâc ilâ Şeri’l-Minhâc, Beyrut, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiye.
• er-Rûyânî, A. (2009). Bahrü’l-Mezheb fî Fürûi’l- Mezhebi’ş-Şâfiî, thk., Tarık Fethî es-Seyid, Beyrut, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Sa’dî E. H. (2011). el-Kâmûsu’l-Fıkhî Luğaten ve Istılâhen, Dımeşk, Dâru’s-Sıddık li’l- Ulûm ve Dâru Nuru’s-Sabbâh.
• es-Sedûsî, K. (1985). Kitâbu’n-Nâsih ve’l-Mensûh fî Kitâbillahi, Beyrut, Müesesetü'r-Risâle.
• es-Semerkandî, A. (1984). Mîzânü’l-Usûl fî Netâici’l-Ukul, Kahire, Mektebetü Dâri’t-Turâs.
• Serahsî, M. (2005). Usûlü’s-Serahsî, thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî, Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• es-Süyûtî, C. (2013). el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut, Müessesetü’r-Risâleti’n-Nâşirûn.
• Şaban, Z. (tsz). Usûli’l-Fıkhi’l-İslamî, İstanbul, el-Mektebetü’l-Hanefiye.
• eş-Şâfiî, M. (1938). er-Risâle, thk. Ahmed Muhammed Şakir, Mısır, Matbaatu Mustafa el-Bâbî ve Evlâduhu. eş-Şâfiî, M. (2001). el-Üm, thk., Rıfat Fevzî Abdulmutalib, Kahire, Dâru’l-Vefâ.
• eş-Şîrâzî, İ. (2013). el-Lumaʻ fî Usûli’l-Fıkıh, Beyrut, Dâru’l-Hedisi’l-Kitaniyye.
• eş-Şîrâzî, İ. (1988). Şerhu’l-Lumaʻ, thk. Abdulmecid Türkî, Lübnan, Dâru’l-Ğarbi’l-İslamî.
• eş-Şîrâzî, E.İ. (tsz). el-Mühezzeb fi Fıkhi İmma Şâfiî, Beyrut, Dâru’l-Marife.
• eş-Şâtıbî, İ. (1997). el-Muvâfakât, ysz, Dâru İbn Affan.
• eş-Şirbînî, M. (tsz). Muğnî’l-Muhtâc ilâ Marifeti Meânî Elfâzi’l-Minhâc, Midyat, İslamî Kitaplar Nâşiri.
• ez-Zebîdî, M. (tsz). Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, ysz., Dâru’l-Hidaye.