Mutezile'nin Şefaat, Nesih ve Keramet Konularındaki Ayetlerle İlgili Te'villerinin Analizi

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 1, 184 - 203, 20.06.2023

Mehmet Seyid Gecit

Öz

Kur’ân’ın nuzûl sürecinde sahabe tarafından bazı âyetlerin anlaşılması konusunda bir takım problemler yaşanmaktaydı. Bu ayetlerin teorik olarak anlaşılır hale getirilmesi ve uygulama alanlarına rahatlıkla konulabilinmesi için problem oluşturan husûslar bizzat Resulullah’a sorularak öğrenilmekte veya onun örnekliğinde icra edilen talim ve beyanına göre anlaşılmaktaydı. Allah’ın muradına yakın olan manayı öğrenme imkânına sahip idiler. Ancak Resûlullah’ın vefatından sonra ve fetihlerin sonucunda Müslümanlar, değişik kültürler ve felsefi düşüncelerle tanıştılar. Böylece çeşitli fırkalar, mezhepler ve ekoller ortaya çıktı. Birçok problem ile karşı karşıya kalınınca problemlerin çözümü, Allah’ın kelamında aranmaya başlandı. Böylece Kur’ân’ın anlaşılması konusunda değişik tefsir yöntemleri ortaya çıktı. İslam’ın ilk asrından itibaren şekillenen mezhep ve fırkalar geliştirdikleri usûllerle Kur’ân âyetlerini bazen farklı tarzlarda yorumladılar. Bu mezheplerin en önemlilerinden birisi olan Mu‘tezile de oluşturdukları usul-u hamse (beş ilke) doğrultusunda âyetleri açıklamaya çalıştı. Kendi ilkelerine aykırı gördükleri hususları akıl veya temsil ya da mecazî anlamlarla tevil ettiler.
Mu‘tezile inkiraza uğradığından dolayı günümüzde müntesipleri kalmazsa da bazı itizalî düşüncelerin devam ettiği görülmektedir. Kur’ân’da yer alan bazı hususların itizalî söylemlere parelel olarak yorumlandığı ve delillendirildiği müşahade edilmektedir. İtizalî düşüncenin dayanağı teşkil eden bazı âyetlerin yorumlarının üç mesele (Şefaat, Nesh ve Kerâmet) üzerinde incelenmesi, tefsir ilmi açısından günümüze nasıl yansıdığı tespitinin yapılıp ortaya çıkarılması önem arz etmektedir. Bu çalışma günümüzde Kur’ân âyetlerine yönelik yapılan bazı tevillerin Mu‘tezile’nin metodolojik açıdan benzerliğini ortaya koymayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Mu'tezile, Nesh, Şefaat, Keramet

Teşekkür

yayın hayatınızda başarılar dilerim...

Analysis of Mutezile's Interpretations on Verses on Intercession, Naskh and Karamat

Öz

The problems related to the theoretical and practical aspects of the verses that could not be understood during the revelation process of the Qur'an were shaped by asking the Messenger of Allah himself or by the explanations he made under his leadership. As the Companions witnessed the revelation process, successors also had the opportunity to catch the meaning close to Allah's will because they lived close to the Companions. As a result of the conquests, after Islam met with different cultures and philosophical thoughts, various sects and schools emerged. When faced with many problems, the solution of the problems began to be sought in the word of Allah. Thus, different interpretation methods emerged in order to understand the Qur'an. The sects and schools that have been shaped since the first century of Islam sometimes interpreted the verses of the Qur'an in different ways with the methods they developed. The Mu'tazila also tried to explain the verses in line with the usulu hamse (five principles) they created. They interpreted the issues they saw contrary to their principles with reason, representation, or metaphorical meanings.
Even though there are no followers today due to the decline of the Mu'tazila, it is seen that some itizalî thoughts continue. It is observed that some of the issues in the Qur'an have been interpreted and proved in parallel with the itizalî discourses. It is important to examine the interpretations of some verses, which are the basis of the itizalî thought, in terms of Intercession, Nesh and Karamet, and to determine how they reflect today in terms of the science of tafsir. This study aims to reveal the methodological similarity of some current interpretations of the Qur'anic verses with Mu'tazila. In this study, an evaluation will be made on the phenomenon of intercession, abrogation and miracle, since it is one of the most important issues that are still discussed today.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Mu'tezile, Nash, İntercession, Karamat

Kaynakça

• Akif, A. (2012). İslam İnancında Şefaat, [Yayımlanmamış Doktora lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Alıcı, M. (2010). Şefaat. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C.38, ss. 411). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Altın, M. (2008). Mu‘tezile Görüşüne Temel Teşkil Eden Âyetlerin Tahlili-Keşşâf ve Medârik Örneği- [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Ayyıldız, M. N. (2023). İslam Hukuk Metodolojisinde Nesh, Kitap Dünyası.
• Bağdâdî, A. (2005). el-Fark Beyne’l-Firak ve Beyanü’l-Firkati’n-Naciye, Daru İbn Hazm.
• Bektaş, K. (2017). Mu‘tezile Kelâmında Keramet. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Uludağ Üniversitesi.
• Beydâvî, A. (1418). Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Dâru’t-Turasi’l-Arabi.
• Bulut, H. İ. (2001). Harukulade Olması Açısından Keramet ve Mucıze İle İlişkisi. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(3), 349-350.https://dergipark.org.tr/tr/pub/kilissbd/issue/45247/566804
• Cebeci, L. (2000). İsfahânî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C.22, ss. 509). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Cerrahoğlu, İ. (2019). Tefsir Usûlü, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Cürcânî, Ş. (2020). Kitâbu’t-Ta’rif, Thk: Muhammed Abdurrahmân Mar’aşlî, Dâru’n-Nefâis, Çetin, A. (2006). Nesih. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C.32, ss. 579). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çetin, R. (2022). İsmâil Sâdık Kemâl Paşa’nın Tefsîr-i Kemâl’i (İnceleme-Metin-Dizin), İlâhiyat Yayınları.
• Demirci, M. (2003). Tefsir Usûlü, Marmara İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Ebû Dâvûd, S. (1999). Sünen-i Ebi Dâvût, Daru’l-Hicre,
• Endulusî, İ. (trz.). el-Muharreru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz, Thk., Abdusselam Abduşşafi Muhammed, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Esed, M. (1999). Kur'an Mesajı, trc. Cahit Koytak-Ahmet Ertürk, İşaret Yayınları.
• Eş‘arî, A. (1397). el-İbânetu an Usûli’d-Diyâne, Dâru’l-Ensâr
• Eş’ari, A. (2005). Makalatü’l-İslamiyyin ve İhtilafi’l-Mûsâllin, Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabi.
• Ferâhîdî, H. (trz.). Kitâbu’l-Ayn, Dâru ve Mektebetu’l-Hilâl.
• Fîrûzâbâdî, M. (1996). Besâiru Zevit’-Temyîzi fî Letâifi’l-Kitabi’l-Azîz, (Thk: Muhammed Ali Neccar), Lecnetu İhyai’t-Turasi’l-İslami.
• Güllüce, V. (2006). Kur’ân’da Nesh Edilmiş Âyet Var mıdır?. Ekev Akademi Dergisi, 10(16),74.
• http://isamveri.org/pdfdrg/D01777/2006_26/2006_26_
• Hayreddin, K., vd. (2023). Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsîr, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• İbn Hanbel, A. (2001). el-Müsned, Müessetü’r-Risâle.
• İbn Kesîr, E. (1999). Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm, Thk. Sâmî b. Muhammed Selame, Dâru’t-Tayyibe lin’-Neşri ve’t-Tevzî’.
• İbn Kesîr, E. (1988). en-Nihâyet fi’l-Fiteni ve’l-Melâhim, Dâru’l-Ceyl. İbn Manzûr, C. (1414 h.). Lisanu’l-Arap, Dâru Sadr.
• İlhan, A. (1991). Aslah. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C.3, ss. 496). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İsfahânî, R. (2013). Mu’cemu Mufradâti Elfâzi’l-Kur’ân, Daru Kutubi’l-İlmiyye.
• Kâdî Abdülcebbâr, H. (2006). Tenzihu’l-Kur’âni ani’l-Metâin, Mektebetu’n-Nafize.
• Kâdî Abdülcebbâr, H. (2001). Şerhu'l-Usûli'l-Hamse, Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabi.
• Mâturîdî, M. (trz). Tevhîd, Dâru’l-Câmiâtu’l-Mısrî.
• Muhâsibî, E. (1398). Fehmu’l-Kur’ân ve Meânih, Dâru’l-Fikr.
• Mukâtil. E. (1423 h.). Tefsiru Mukatil b. Süleyman, Daru İhyai’t-Turas.
• Nesefî, E. (2003). Tabsıratu’l-Edille fî Usuli’d-Dîn, Thk., Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Nevevî, Y. (1392 h). el-Minhac fi Şerhi Sahihi Müslim b. el-Haccac, Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi.
• Nu’mânî, E. (1998). el-Lubâb fî Ulumi’l-Kitâb, Thk., Âdil Ahmet, Ali Muhammed, Dâru’l-Kutubi’l-İlmî.
• Öztürk, M., (2015). Kur’ân’ın Mu‘tezilî Yorumu-Ebû Müslim el-İsfahânî Örneği, Ankara Okulu.
• Râzî, E. (1420 h.). Mefâtîhu’l- Ğayb, Dâru İhyâi et-Turâsi’l-A’râbî.
• Şâzelî, A. (1981). Kenzu’l-Ummal, fî Sünneti’l-Akvâl ve’l-Ef’âl, Müessetu’r-Risâle.
• Şehristânî, M. (trz). el-Milel ve’n-Nihel, Müessetü’l-Halebî.
• Taberî, C. (2000). Camiu’l-Beyân fî Te’vîli’l-Kur’ân, Thk.: Ahmed Muhammed Şakîr, Müessetü’-Risale.
• Taftazanî, S. (2018). Şerhu’l-‘Akaid, Hâşim Yayınevi.
• Taşdelen, M. (2015). Mu‘tezile’de Şefaat Anlayışı, Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(10), 96.
• https://dergipark.org.tr/tr/pub/kilissbd/issue/45247/566804
• Tirmizî, M. (1975). el-Câmiu’s-Sahîh Sünenü’t-Tirmîzî, Şirketu Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî.
• Zehebî., M. H. (2012). et-Tefsir ve’l-Müfessirun, Daru’l-Hadis.
• Zemahşerî. E. (1407 h.). el-Keşşâf an-Hakâiki Ğevâmidi’l-Tenzîl, Daru’l-Kitâbi’l-Arabî.
• Zeynu’d-dîn, M. (1999). Muhtâru’s-Sihâh, (Thk., Yûsuf Şeyh Muhammed), el-Mektebetu’l-Asrîyye.