Fıkıh Usûlünün Tatbiki Açısından Serahsî’nin el-Mebsût’unda Şuf'ayla İlgili Bazı Konular

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 2, 321 - 346, 28.09.2023

Bayram Demir

Öz

Serahsî'nin el-Mebsût isimli eseri, Hanefi Fıkıh Literatüründe en önemli kaynaklardan birisidir. Bu makalede Serahsî'nin fıkhi meseleleri ele alırken fıkıh usûlünün farklı konularını nasıl uygulamaya koyduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Mevzu şuf'anın bazı konularıyla sınırlı tutulmuştur. Şuf'anın istihsanla sabit olmadığı yönündeki görüşü, onun nazarında istihsanın ne olduğuna dair ipuçları verir niteliktedir. Yine onun makalede ele alınan konularla sınırlı olmak kaydıyla hadislerin metin tenkidi kapsamında değerlendirilebilecek hususlara temas ettiği görülmüştür. Diğer taraftan bahsi geçen konularda yer alan hadislerin anlaşılmasında dil-usûl kaidelerini uygulamıştır. Şuf'anın kapsamını ilgili hadislerden çıkarırken, akli gerekçelere ve teşri-i hikmete dayanmıştır. Diğer taraftan illeti tespite yönelik, münasip vasfı bulma yönünde pratik değeri olan tahlillere de yer vermiştir.

Anahtar Kelimeler

Şuf’a, fıkıh usulü tatbikatı, hadis, illet, hikmet

Teşekkür

İYİ ÇALIŞMALAR DİLERİM

Some topics related to pre-emption in Al-Sarakhsi's Al-Mubassat in terms of applying the principles of Islamic jurisprudence

Öz

Serahsi's work al-Mabsût is one of the most important sources in Hanafi Fiqh Literature. In this article, it has been tried to reveal how Serahsi put the different subjects of the fiqh method into practice while dealing with fiqh issues. The subject is limited to some subjects of suf'a. His view that suf'a is not fixed by istihsan gives clues about what istihsan is in his eyes. Again, it has been seen that he touches upon the issues that can be evaluated within the scope of text criticism of the hadiths, provided that they are limited to the subjects discussed in the article. On the other hand, he applied the language-procedure rules in understanding the hadiths in the aforementioned subjects. While deducing the scope of Shuf from the related hadiths, he relied on rational justifications and law of wisdom. On the other hand, he also gave place to analyzes that have practical value in terms of detecting the disease and finding the appropriate qualification.

Anahtar Kelimeler

pre-emption, the method of jurisprudence, hadith, reason, wisdom

Kaynakça

• Abdürrezzâk, E. (1403). el-Musannef fi’l-Hadîs, Hindistan: el-Meclisü’l-İlmî.
• Ahmed b. Hanbel, E. (1421/2001). el-Müsned, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Apaydın, Y. (2020). İslâm Hukuk Usûlü, Ankara: Dilay Bilimsel Araştırma Yayınları.
• Atar, F. (2010). Fıkıh Usûlü, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Aydınlı, A. İBN EBÛ LEYLÂ, Abdurrahman. TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-ebu-leyla-abdurrahman (02.09.2023).
• Beyhakî, A. (1412/1991). Ma’rifetü’s-Sünen ve’l-Âsâr, Câmiatu Dirâseti’l-İslâmiyye.
• Buhârî, M. (1422/2001). el-Câmiu’s-Sahîh, Dâru Tavki’n-Necât.
• Cessâs, A. (1405). Ahkâmu’l-Kur’ân, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• Cessâs, A. (1414/1994). el-Fusûl fi’l-Usûl, Vizâratu’l-Evkâfi’l-Kuveytiyye.
• Çelebi, M. (1941). Keşfü’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn, Mektebetü’l-Müsennâ.
• Demir, B. (2016). İslâm Hukuku Metodolojisinde Kaynak Kavramı, Ankara: Aktif Yayınevi.
• Dönmez, İ. K. ŞÜF‘A. TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/sufa (08.01.2023).
• Durmuş, İ. İSTİŞHÂD. TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi. org.tr/istishad--arap-dili (14.02.2023).
• Ebu Dâvud, S. (1430/2009). Sünenü Ebî Dâvud, Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye. Ebu Zehra, M. (t.y.). Usûlu’l-Fıkh, İstanbul: Tebliğ Yayınları.
• Ezherî, M. (2001). Tehzîbu’l-Luğa, Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye.
• Gurbanov, A. (2018). Serahsî’ni̇n el-Mebsût’unda Usûl Ve Fürû Kai̇deleri̇, (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Gurbanov, A. (2019). Serahsî’nin el-Mebsût’unda Fıkıh Kâideleri, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, (33), 103-129.
• Hamidullah, M. (2009). Serahsî, Şemsüleimme. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İbn Ali, M. (t.y.). Tehzîbu’l-Furûk ve’l-Kavâidu’s-Seniyye fi’l-Esrâri’l-Fıkhiyye (Karâfî’nin el-Furûk ve Kasım b. Abdullah’ın İdrâku’ş-Şurûk alâ Envâri’l-Furûk adlı eserleriyle birlikte), Âlemü’l-Kütüb.
• İbn Emîrü Hâc, Ş. (1403/1983). et-Takrîr ve’t-Tahbîr, Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye.
• İbn Hibbân, M. (1408/1988). el-İhsân fî Takrîbi Sahîhi İbn Hibbân, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• İbn Kudâme, M. A. (1388/1968). el-Muğnî, Mektebetü’l-Kahire.
• İbn Mâce, M. (1395/1975). Sünenu İbn Mace, Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye.
• İbn Manzûr, M. (1414). Lisânü’l-ʿArab, Beyrut: Dâru Sâdır.
• İmam Mâlik, M. (1406/1985). el-Muvattaʾ, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• Kahramam, A. (2018). Fıkıh Usûlü (Usûlü’l-Fıkh), İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Karaman, H. (2010). Fıkıh Usûlü: İslâm Hukûkunun Kaynakları, Metodu ve Felsefesi, İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Kâsânî, A. (1406/1986). Bedâiü’s-Sanâi’ fî Tertîbi’ş-Şerâi’, Dâru Kütübi’l-İlmiyye.
• Kılıç, H. İŞTİKAK. TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi. org.tr/istikak (10.02,2023).
• Köse, S. (2013). İslâm Hukukuna Giriş, İstanbul: Hikmetevi Yayınlaır.
• Merğinânî, A. (t.y.). el-Hidâye fî Şerhi Bidâyeti’l-Müctehid, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• Meydânî, A. (t.y.). el-Lübâb fî Şerhi’l-Kitâb, Beyrut: el-Mektebü’l-İlmiyye.
• Molla Hüsrev, M. (t.y.). Düreru’l-Hukkâm Şerhu Ğureri’l-Ahkâm, Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye.
• Müslim, M. (t.y.). el-Müsnedü’s-Sahîh (el-Câmiu’s-Sahîh), Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• Nesâî, A. (1406/1986). Sünenü’n-Nesâî (el-Müctebâ mine’s-Sünen=es-Sünenü’s-Suğrâ), Haleb: Mektebetü’l-Matbûati’l-İslâmiyye.
• Okuyucu, N. (2010). Tahrîcü’l-Furû ale’l-Usûl Edebiyâtı, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 38(1), 113-136.
• Özel, A. (1990). Hanefî Fıkıh Âlimleri, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özen, Ş. KÂDÎ ŞUREYH. TDV İslâm Ansiklopedisi. 25 Ağustos 2023 tarihinde https://islamansiklopedisi. org.tr/kadi-sureyh (25.08.2023).
• Şahin, O. (2013). Fıkıh Usûlüyle İlgili Diğer Bazı Konular. Fıkıh Usûlü içinde, İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Schacht, J. (1965). 900. Ölüm Yıldönümü Münasebetiyle Büyük Islam Hukukcusu Şemsu’l-E’imme es-Serahsi Armağanı. M. E. Kılıcer (Çev.), Sarahsi̇’ni̇n Hayatı ve Eserleri Hakkında Bazı Notlar içinde. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi.
• Serahsî, M. (t.y.). el-Mebsût, Beyrut.
• Şaban, Z. (t.y.). Usûlü’l-Fıkhi’l-İslâmî, İstanbul: el-Mektebü’l-Hanefiyye.
• Şâfiî, M. (1370/1951). Müsnedü’l-İmâm eş-Şâfi’î, Beyrut: Dâru Kütübi’l-İlmiyye.
• Şahin, O. (2013). “Kaynaklardan Hüküm Çıkarma (İstinbât) Metodları”, Fıkıh Usûlü, Ensar Neşriyat.
• Şevkânî, M. (1419). İrşâdü’l-Fühûl ilâ Tahkîki’l-Hak min İlmi’l-Usûl, Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî.
• Tahâvî, A. (t.y.). Şerhu Meani’l-Âsâr, Âlemü’l-Kütüb.
• Team, A. تعريف و شرح و معنى جوار بالعربي في معاجم اللغة العربية معجم المعاني الجامع، المعجم الوسيط ،اللغة العربية المعاصر ،الرائد ،لسان العرب ،القاموس المحيط—معجم عربي عربي صفحة 1. 10 (10.02.2023).
• Tirmizî, M. (t.y.). el-Câmiʿu’s-Sahîh (Sünenü’t-Tirmizî), Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî.
• Torun, H. M. (2016). Ebû Hanîfe (r.a) ye Göre İstihsanü’n-Nass [Serahsî’nin el-Mebsut Örneği] Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Torun, H. M. ve Yıldız, K. (2018). Ebû Hanîfe’ni̇n İstihsânü’n-Nass Anlayışı Çerçevesi̇nde Sünnete Verdi̇ği̇ Önem [Serahsî’ni̇n el-Mebsût Örneği̇], İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 4(1), 6-25.
• Üzgör, T. (1994). DÎBÂCE. TDV İslâm Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Zerkeşî, B. (1414). el-Bahrü’l-Muhît fî Usûli’l-Fıkh, Dâru’l-Ketbî.
• Zeydân, A. (1433). el-Vecîz fî Usûli’l-Fıkh, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Zeyla’î, C. (1418/1997). Nasbü’r-Râye Tahrîcu Ahâdîsi’l-Hidâye (Buğyetü’l-Elma’î fî Tahrîci’z-Zeylaî adlı haşiyesiyle birlikte), Beyrut: Müessetü’r-Reyyân.
• Zeylâ’î, F. O. (t.y.). Tebyînu’l-Hakâik Şerhu Kenzi’d-Dekâik ve Hâşiyetü’ş-Şilbî, Kâhire: el-Matbaatu’l-Kübrâ el-Emîriyye.