Hz. Osman Döneminde Kur’ân-ı Kerîm’in İstinsâhı ve Mushaflardaki Kırâat Farklılıklarına Yansıması

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 3, 682 - 703, 22.12.2023

Fatih Çardak

Öz

Kur’ân-ı Kerim, nüzulü ile birlikte insanlara kolaylık olması amacıyla lehçe durumları gözetilerek farklı okumalara ruhsat verilen bir kitaptır. Bizzat Hz. Peygamber tarafından okunan bu kırâatlar, her ne kadar Hz. Peygamberin hayatta olduğu dönemde bir ihtilafa mahal vermese de, sonraki dönemlerde bir takım ihtilafları beraberinde getirmiştir. Bu sorunun önüne geçmek amacıyla sonraki süreçte Kur’ân’ın cem edilmesi ve çoğaltılıp farklı beldelere gönderilme ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Konumuz, Hz. Osman döneminde Kureyş lehçesi ile yazdırılıp çoğaltılan ve farklı beldelere gönderilen Mushaflardaki kırâat farklılıkları ve yazılış durumlarıdır. Amacımız ise, Kureyş lehçesi ile yazılan Mushaflarda yer alan farklı kırâatların hangi belde ve Mushafa ait olduğunu yazılışları ile göstererek ortaya koymaktır. Çalışmada, kırâatların ihtilafından başlayarak dağınık halde bulunan sahifelerin bir araya getirilerek Mushaf halini alması, çoğaltılan Mushaflarla birlikte kırâat faaliyetlerinin durumu hakkında bilgiler aktarıldıktan sonra kaç adet Mushafın yazıldığı, hangi beldelere gönderildiği ve Mushaflar arasında bulunan farklılıklar gibi konular üzerinde durulmuştur. Kur’an öğretimi için farklı bölge ve beldelere giden kırâaat âlimlerinin çalışmaları incelenmiş ve intinsâh edilen Mushaflardaki farklı kırâat ve yazılışları tespite çalışılmıştır. Bu çalışma esnasında, özellikle Kasım b. Sellâm, Ferrâ, Nehhâs ve Mekkî b. Ebî Talib gibi âlimlerin bu konu üzerinde durduğu ve eserlerinde ayrıntılı olarak bu konuya değindikleri gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kırâat, Mushaf, Lehçe, İstinsâh, İhtilâf.

Copying of the Holy Quran in the Period of Hazrat Osman and Differences in Recitations in the Mushafs

Öz

With the revelation of the Holy Quran, different readings were permitted, taking into account the dialect status, for the convenience of people. Hz. Although these recitations read by the Prophet, Hz. Although it did not cause any controversy during the life of the Prophet, it brought about some disputes in later periods. In order to prevent this problem, the need to compile the Quran, reproduce it and send it to different towns emerged. Our subject is Hz. These are the differences in recitation and spelling in the Mushafs that were written and copied in the Quraysh dialect and sent to different towns during the Ottoman period. Our aim is to reveal which town and Mushaf the different recitations in the Mushafs written in the Quraysh dialect belong to, by showing them with their spelling. In the study, starting from the conflict of recitations, the gathering of scattered pages into Mushafs, information about the status of recitation activities along with the reproduced Mushafs, and then focusing on issues such as how many Mushafs were written, to which towns they were sent, and the differences between Mushafs. The works of recitation scholars who went to different regions and towns to teach the Quran were examined and the different recitations and spellings in the copied Mushafs were tried to be determined. During this study, especially Kasım b. Sellam, Ferrâ, Nehhâs and Mekkî b. It has been observed that scholars such as Talib focused on this issue and touched upon it in detail in their works.

Anahtar Kelimeler

Recitation, Mushaf, dialect, copy, Dispute.

Kaynakça

• Akaslan, Y. “Endülüs’ün Kıraat İlmindeki Yeri”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 19/1 (Mart 2019).
• Ağırbaş, A. Kırâat Eğitim-Öğretim Geleneği Gğnümüzdeki Uygulamalar, Ankara: DİB Yayınları, 2022.
• Akdemir, M. A. "Kıraat Resmu'l-Mushaf ilişkisi", Kur'an ve Tefsir Araştırmaları IV, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2002.
• Albayrak, H. “Kıraat Sorunu”, Dini Araştırmalar Dergisi 1 (Eylül-Aralık 2001), 19-34.
• A'rab, Si A. el-Kurrâ ve'l-kıraat bi'l-Mağrib, Beyrut: Daru'l-Garbi'l-İslâmî, 1990.
• el-A’zamî, M. M. Kur’an Tarihi, çev. Ömer Türker - Fatih Serenli, İstanbul: İz Yayınları, 2010.
• Çetin, A. “Kur’an Kıraatleri Üzerine – Din ve Hayat”, İstanbul Müftülüğü Dergisi 2, İstanbul: (2007). 57-61.
• Dağ, M. Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım, İstanbul: İsam Yayınları, 2011.
• Dağ, M. Tenzilden Tezyine Mushaf-ı Şerif, Ankara: Fecr Yayınları, 2013.
• Ebu Ubeyd, K. Fezâilul-Kur’ân, thk. Mervân el-Atıyye, Beyrut: Daru İbn Kesir, h.1431.
• ed-Dânî, E. el-Muhkem fî nakdi’l-mesâhif, thk. İzzet Hasan, Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1997.
• ed-Dânî, E. el-Muknî fî Marifeti Mersûmi Mesâhifi Ehli’l-Emsâr, Beyrut: Müessetü’r-Rayyân, 2009.
• Demirci, M. Tefsir Usûlü, İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2014.
• Ferhat, A. H. Mekkî b. Ebî Tâlib ve tefsîru’l-Kur’ân, Ammân: Dâru’l-Furkân, 1997.
• Güneş, A. Kur’an-ı Kerim’in Okunmasında Harf-Kıraat-Yazı Kavramı ve İlişkileri, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi (1992).
• el-Ferrâ, Z. Meâni’l-Kurân, thk. Ahmed Yusuf en-Necâtî vd. Mısır: Darul-Mısriyye, h. 1431.
• Hamidullah, M. Kur’an Tarihi, çev. Salih Tuğ, İstanbul: İFAV Yayınları, 1993.
• İbn Atıyye, A. el-Muharrarü’l-veciz fî tefsiri’l-Kitabi’l-Aziz, thk. Abdusselam Abdu’ş-Şafi Muhammed, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1422.
• İbn Cezerî, Ş. M. en-Neşr fi'l- kırââti’l-aşr, thk. Ali Muhammed Dabba', Beyrut: Daru'I-Kütübi'l-ilmiyye, 1971.
• el-Kâdî, A. Târîhu’l-Mushafi’ş-Şerîf, Kahire ty,.
• Karaçam, İ. Kur’ân-ı Kerîm’in Faziletleri ve Okuma Kaideleri, İstanbul: İFAV Yayınları, 18. Baskı, 2010.
• Karaçam, İ. Kur'an'ı Kerim'in Nüzûlü ve Kıraatı, İstanbul: İFAV Yayınları, 2012.
• Karaçam, İ. Kıraat İlminin Kur’ân Tefsirindeki Yeri ve Mütevâtir Kıraatların Yorum Farklılıklarına Etkisi, İstanbul: İFAV Yayınları, 2013.
• Kılıç, M. Kıraat-Tefsir İlişkisi: Zemahşeri Örneği, İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
• el-Kurtubî, M. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân ve’l-mübeyyin limâ teżammenehû mine’s-sünneti ve âyi’l-furḳān, thk. Muhammed İbrahim el-Hafnavî, Mahmud Hamid Osman. Kahire: 2002.
• Mansur, M. H. “Yedi Harf ve Kıraatler”, Tarihten Günümüze Kıraat İlmi: Uluslararası Kıraat Sempozyumu, İstanbul: DİB Yayınları, 2015.
• Maşalı, M. E. Kur’an’ın Metin Yapısı Mushaf Tarihi ve İmlâsı, Ankara: Avrasya Yayınları, 2004.
• Maşalı, M. E. “Kur’an Kıraatinde ve Kitabetinde Türkiye’nin Durumu”, TC. Diyanet İşleri Başkanlığı Mushafları İnceleme ve Kıraat Kurulu Başkanlığı Tecvit Çalıştayı (4-8 Kasım 2015).
• el-Mekkî, M. el-Hidâye ilâ bulûğı’n-nihâye, thk. eş-Şâhid el-Buşeyhî, Şarika: Camiatü’ş-Şarika, 2008.
• el-Mekkî, M. el-İbâne an meâni’l-kıraae, thk. Muhyiddin Ramazan, Dımaşk: yy. 1399/1979.
• el-Muhtâr, M. Târîhu’l-kırâât fi’l-meşrıkı ve’l-mağrib, Fas: ISESKO Yayınları, 2002.
• en-Nehhâs, E. İ‘rabu’l-Kurân, nşr. Muhammed Ali Beydun, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, h.1431.
• Râfiî, M. S. Îcâzü’l-Kur’ân ve’l-belâğatü’n-nebeviyye, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1973.
• Saîd, L. el-Mushafu’l-mürettel, Kahire: ts.
• Sâlih, S. Mebâhis fî ulûmi’l Kur’ân, İstanbul: ts.
• es-Sicistânî, E. Kitâbu’l-Mesâhif, thk. Ebu Usame Selim b. İdu’l-Hilâlî, Kuveyt: Muessesetu Ğuras, 2006.
• Soysaldı, H. M. Asırların İdrakine Kur’an Tarihi, İstanbul: Nobel Akademik yayıncılık, 2021.
• Şen, Z. Kur’an’ın Metinleşme Süreci, İstanbul: Ensar Yayınları, 2007.
• Şeref, C. M. “Mukaddime”, el-Hucce fi’l-kıraati’s-seb’a, mlf. İbn Hâleveyh, Tanta, Mısır: Daru’s-Sahâbe, 2010.
• Temel, N. Şâz Kıraatlar ve Yorum Farklılıklarına Etkisi, İstanbul: Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi, 2002.
• Temel, N. Kıraat ve Tecvid Istılahları, İstanbul: İFAV, 2013.
• Tuğral, R. “Farklı Kıraatlerin Tefsirdeki Yeri”, İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (İzmir, 1992), 268-281.
• Ünal, M. Kur’an’ın Anlaşılmasında Kıraat Farklılıklarının Rolü, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2002.
• ez-Zerkeşî, B. M. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’an, thk. Muhammed Ebü'I-Fadl İbrahim, Kahire: Mektebet-ü Dari't-Türas, 1957.
• ez-Zürkânî, M. A. Menâhilu’l-İrfân fî ulûmi’l-Kur’ân, thk. Fevvâz Ahmed Zemerlî, Beyrut: 1996.