MOLLA MUSA EL-CELÂLÎ’NİN (GEÇİT) HADİSLE İLGİLİ ESER VE GÖRÜŞLERİ

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 4, 115 - 154, 24.12.2023

Emrullah Bolat

Öz

Hadis ve hadis ilimlerinin çeşitli meselelerine dair, eski-yeni gerek İslâm âleminde gerekse İslâm âlemi dışında pek çok şey yazılmış ve söylenmiştir. Son iki yüzyılda İslâmi ilimlerin hemen hemen tamamına özellikle de hadis ilimlerine dair batı menşeli yazılanlar, niyet, samimiyet ve muhteva itibariyle dikkat çekmiştir. Azımsanmayacak oranda tenkitleri de içeren bu yazılar, zamanla İslâm toplumunda etkisini göstermiş, kimi ilim ve fikir adamları ya aynen ya da geliştirerek benzer tenkitlerde bulunmuşlardır. Yaşanan bu gelişmelere akademi ve medrese çevrelerinden ulema kayıtsız kalmamış, çeşitli vesilelerle farklı cenahlardan yöneltilen tenkitleri gündemlerine alarak gereken cevapları vermeye çalışmışlardır.
Doğu medreselerinde yetişen, geleneğin önemli bir halkası olan Molla Musa el-Celâli’nin (1938-2021) gayretleri de bu anlamda araştırılmayı hak etmektedir. Molla Musa, tefsir, hadis, fıkıh, kelam, dil, edebiyat, tarih, mezhepler tarihi, dinler tarihi, çağdaş fikir akımları ve tartışmalarına dair geniş bir yelpazede 45 cildi aşan ansiklopedik nitelikteki eserleriyle asrın problemlerine kayıtsız kalmamış, geleneğin izinde etkin bir görev üstlenmiştir.
Molla Musa’nın eserleri içerisinde hadisle ilgili olanları ya da eser içlerindeki hadisle ilgili bölümler ayrı bir öneme sahiptir. Nitekim, çağdaş medrese geleneğinde benzerine neredeyse rastlanmayacak türden eserleriyle hadis ve hadis ilimlerini medresesinin ana meselelerinden biri haline getirmiştir. O, "Mecmû‘atu’l-‘Ulûm", "Mecmû‘atu’l-Fevâid", "Mecmû‘atu’l-Makâsid", "Mecmûatu’r-Resâil", "Mealist İddialara Cevaplar", "Modernist ve Oryantalist İddialara Cevaplar", "Ateist İtirazlara Cevaplar", "Uydurulmuş Dine Çağıran Adama Cevap" ve "Hadis İnkarcılarına Cevaplar" gibi eserlerini tamamen ya da kısmen hadis ve hadis meselelerine ayırmıştır.
İşte bu eserler çerçevesinde, muhtevaları da dikkate alınarak Molla Musa’nın hadisle ilgili görüşleri "Siyer", "Hadis Usulü", "Hadis Metinleri", "Reddiye ve Cevap Türü Eserler ve Güncel Hadis Tartışmaları" başlıklarıyla çalışmamızda incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Molla Musa, Hadis, Sünnet.

THE WORKS AND VIEWS OF MULLAH MUSA AL-JALĀLĪ ON HADITH

Öz

Many things have been written and said about the various issues of hadith and hadith studies, old and new, both in the Islamic world and outside the Islamic world. In the last two centuries, almost all of the Islamic sciences, especially Western origin writings on the hadith studies, have attracted attention in terms of intention, sincerity and content. These writings, which include a considerable amount of criticism, have shown their effect in the Islamic society over time, and some scholars and intellectuals have made similar criticisms either exactly or by developing them. The scholars from academia and madrasah community did not remain indifferent to these developments, and they tried to give the necessary answers by taking the criticisms from different sides on their agenda on various occasions.
The efforts of Molla Musa al-Jalali (1938-2021), who was an important figüre of the tradition and who grew up in the Eastern madrasas, deserves to be investigated in this sense. Molla Musa did not remain indifferent to the problems of the century with his encyclopedic works exceeding 45 volumes in a wide range of tafsir, hadith, fiqh, kalam, language, literature, history, history of sects, history of religions, contemporary ideas and discussions, and took an active role in following the tradition.
Among the works of Molla Musa, the ones related to hadith or the sections related to the hadith in the works have a special importance. As a matter of fact, he made hadith and hadith sciences one of the main issues of his madrasa with his works that are almost unmatched in the contemporary madrasa tradition. He devoted his works, such as "Majmû'atu'l-'Ulûm", "Majmû'atu'l-Fawâid", "Majmû'atu'l-Maqâsid", "Majmû'atu'r-Resâil", "Answers to Mealist Claims", "Answers to Modernist and Orientalist Claims", "Answers to Atheist Objections", "Answer to the Man Who Calls for a Fabricated Religion" and "Answers to Hadith Deniers" in whole or in part to hadith and hadith issues.
Within the framework of these works, considering their contents, Molla Musa's views on hadith will be examined in our study with the titles "Sirah", "Hadith Methodology", "Hadith Texts", " Refusal and Reply Type Works and Current Hadith Discussions".

Anahtar Kelimeler

Mullah Musa, Hadith, Sunnah.

Kaynakça

• Ağrı İslami İlimler Fakültesi. “Molla Musa el-Celâlî Hocaefendi'nin Vefatı Dolayısıyla (Taziye)”. Erişim 4 Temmuz 2023. https://www.agri.edu.tr/detail.aspx?id=47659&bid=260&tid=13
• Amr, Dırâr. (2014). Kitâbu’t-Tahrîş, çev. Mehmet Keskin, Litera Yayıncılık.
• Bolat, Emrullah. (Haziran 2019) "Gayba İnananlarla İnanmayanları Ayıran Söz (El-Kavlu’l-Fasl)". Ağrı İslami İlimler Dergisi.
• Dinçoğlu, M. (2013) “Doğu Medreselerinde Okutulan Hadis Kitapları ve Dersleri (Muş Yöresi)”, Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler Uluslararası Sempozyum, ed. Fikret Gedikli, Muş Alparslan Üniversitesi Yayınları.
• el-Celâlî, M. (2023), Ateist İtirazlara Cevaplar, Ravza Yayınları.
• el-Celâlî, M. (2022), Hadis İnkârcılarına Cevaplar, Ravza Yayınları.
• el-Celâlî, M. (2023), Mecmû‘atu’l-‘Ulûm, Ravza Yayınları.
• el-Celâlî, M. (2023), Mecmû‘atu’l-Fevâid, Ravza Yayınları.
• el-Celâlî, M. (2023), Mecmû‘atu’r-Resâil, Ravza Yayınları.
• el-Celâlî, M. (2022), Mealist İddialara Cevaplar, Ravza Yayınları.
• el-Celâlî, M. (2023), Modernist ve Oryantalist İddialara Cevaplar, Ravza Yayınları.
• el-Celâlî, M. (2023), Uydurulmuş Dine Çağıran Adama Cevap, Ravza Yayınları.
• Ertürk, Mustafa. (Haziran 2003) "Nebevî Sünnet’in Târihî Gerçeklikteki Konumu Açısından ‘Kur’ân İslâm'ı’ Söyleminin İlmî Değeri". Hadis Tetkikleri Dergisi.
• Geçit, M. S. (2017) “Medrese Eğitiminde Yeni Bir Teklif: Molla Musa el-Celâlî Örneği”. Uluslararası Din Bilimleri Çalıştayı, Iğdır Üniversitesi Yayınları.
• Geçit, M. S. "Molla Musa el-Celâlî'nin Hayatı, İlmi Kişiliği ve Ahlâkı" (Görüşmeci: Emrullah Bolat, Ses Kaydı, Görüşme 31 Temmuz 2023).
• Geçit, M. S. (2021), Aras Havzası Uleması ve Tarihi Şahsiyetler, Molla Musa Celâlî’nin (1938-2021) Hayatı, Eserleri ve Tefsir Çalışmaları, Hiper Yayın.
• Görgün, T. (2022), Tarihselcilik, Tirekitap.
• Güler, Hüseyin. (2019). Molla Musa el-Celâlî’nin Hayatı, Eserleri ve İslam Mezheplerine Bakışı. Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enst. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Güler, Z. (2015), Hadis Tetkikleri, İfav Yayınları.
• Hansu, H. (2022), Hadisçilik ve Kur’ancılık Kıskacında Kur’ân ve Hadis, Hikav Yayınları.
• İbn Kuteybe. (2017). Hadis Müdafaası, Çev. M. Hayri Kırbaşoğlu, Otto Yayınları.
• İLKHA, İlke Haber Ajansı. "Molla Musa Celalî Defnedildi". Erişim 30 Temmuz 2023.
• https://ilkha.com/guncel/molla-musa-celali-defnedildi-179199
• Kalaç, R. (Haziran 2023) "Şark Müderrislerinin Hadis ve Sünnet Algıları: Van Örneği". Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi.
• Kandemir, M. Y. (2018), Hadis Karşıtları Ne Yapmak İstiyor?, Tahlil Yayınları. Karaduman, Abdullah. (2019), Doğubayazıt, Mat Yayınları.
• Kuzudişli, B. (2015), “Şîa’da Metin Tenkidi Kriteri Olarak Hadislerin Kur’ân’a Arzı”, Şîa’nın Hadis Anlayışı Üzerine İncelemeler, haz. M. Macit Karagözoğlu, M. Enes Topgül, Klasik Yayınları.
• MİLAD, “Milad İslami İlimler Araştırma Merkezi”. (Erişim 4 Temmuz 2023). https://www.youtube.com/@miladislamiilimlerarastrma463
• Sabri, M. (2022) Gayba İnananlarla İnanmayanları Ayıran Söz (el-Kavlu’l-Fasl), çev. Abdulkerim Seber. Kitap Dünyası Yayınları.
• Hatiboğlu, M. S. (2009), Hadis Tetkikleri, Otto Yayınları.
• Karacabey, S. (1999)"Osmanlı Medreselerinin Son Dönemi'nde Hadis Öğretimi". Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi.
• Suyûti, C. (2002). Sünnetin İslâmdaki Yeri, Çev. Enbiya Yıldırım, Rağbet Yayınları.
• Takî Osmânî, M. (2015). Sünnetin Değeri ve Bağlayıcılığı, Çev. Mehmet Özşenel, İfav Yayınları.
• Uraler, A. (2016), Sahâbe Uygulaması Olarak Sünnete Bağlılık, İfav Yayınları.
• Uraler, A. (2012), Sünnete Uymanın Önündeki Engeller, İfav Yayınları.
• Yavuz, E. (2020) "Kur’an Bize Yeter Söylemi, Enbiya YILDIRIM, Ankara: Takdim Yayınları 2019". Hadis Tetkikleri Dergisi.
• Yıldırım, E. (2019), Kur’ân Bize Yeter Söylemi, Takdim Yayınları.
• Yıldırım, E. (2020), Hadislere Gerek Yok Söylemi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Yıldırım, E. (2021), "إعادة التفكير المقولة ”أن القرآن يكفىينا“ في العصر الحديث". Diyanet İlmi Dergi. Yurt, M. E. (2019), Varsayım, Kurgu ve Usûl Denkleminde Kur'ân'ın Tarihselliği Yanılgısı, Rağbet Yayınları. Yücel, A. (2013), Oryantalistler ve Hadis, İfav Yayınları. Youtube, “Wext Çawa Derbas Bû - Beşa 292”. (Erişim 31 Temmuz 2023). https://youtu.be/iWhs8Wczbhs