Religious and Sufi Content in a Prose Futuwwatname of Unknown Author

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 4, 1043 - 1077, 22.12.2024

Muhammed Musab Tiryaki , Abdulkerim Tiryaki

Öz

Futuwwatnamas, which are important written resources of Turkish Literature, are works that reveal the basic principles of the understanding of futuwwat and Ahi organization seen in the Anatolian geography of the XIII and XIV. centuries and provide information about the cultural structure, social and economic life of the period in which they were written. In this study, the Futuwwet-nâme work registered in Çorum Hasan Paşa Library, number 19 Hk 885 was analyzed. The 67-volume work is thought to belong to the XVIII and XIX. centuries based on some of the terms used in the manuscript. A simple and fluent style is used throughout the Futuwwatname. The work is organized from beginning to end with chapter headings, and manners and method are explained through questions and answers. Apart from this, some rituals, such as the procedure for granting ijazet and leaving the master's presence, are explained through descriptions. Careful attention has been paid to ensure that the questions and answers related to the concepts are short. In the study, the literature on the futüvvetnâme genre is given, the religious and mystical content, language and expression features of the work are explained and sample texts from the work are presented.

Anahtar Kelimeler

Futuwwat, Futuwwatname, Ahlism, Sufism, Qadirî.

Müellifi Bilinmeyen Mensur Bir Fütüvvetnamede Dinî ve Tasavvufi Muhteva

Öz

Türk Edebiyatının önemli yazılı kaynaklarından olan fütüvvetnâmeler, XIII ve XIV. yy. Anadolu coğrafyasında görülen fütüvvet anlayışı ve Ahîlik teşkilatının temel prensiplerini ortaya koyan, yazıldığı dönemin kültürel yapısı, sosyal ve ekonomik hayatı hakkında bilgiler sunan eserlerdir. Bu çalışmada Çorum Hasan Paşa Kütüphanesi 19 Hk 885 numarada kayıtlı Fütüvvet-nâme eseri incelenmiştir. 67 varaktan müteşekkil eserin, yazmada kullanılan bazı kavramlardan hareketle XVIII ve XIX. yüzyıllara ait olabileceği düşünülmektedir. Fütüvvetnâme’nin genelinde sade ve akıcı bir üslup kullanılmıştır. Eser, fasıl başlıklarından meydana getirilmiş, adab ve erkânlar soru-cevap şeklinde izah edilmiştir. Bunun dışında icazet verme ve üstadın huzurundan ayrılmanın usulü gibi bazı ritüeller anlatılırken betimleme tercih edilmiştir. Kavramlara ilişkin soru ve cevapların kısa olması üzerinde özenle durulmuştur. Çalışmada fütüvvetnâme türüne dair literatür bilgisi verilip eserin dinî ve tasavvufi muhtevası, dil ve anlatım hususiyetleri açıklanmış ve eserden örnek metinler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Fütüvvet, Fütüvvetnâme, Ahilik, Tasavvuf, Kadirî.

Kaynakça

• Algar, H. (2010). “Şed”, TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt.38, 405-406), İstanbul.
• Altuner, N. (1999). “Manzum Bir Fütühnâme” (23-37), II. Uluslararası Ahilik Kültürü Sempozyumu Bildirileri, Ankara.
• Altuner, N. (2004). “Süleymaniye Kütüphanesinde Üç Yazma Fütüvvetnâme” (79-99), I. Ahi Evran-ı Velî ve Ahilik Araştırmaları Sempozyumu (12-13 Ekim 2004, Kırşehir), Kırşehir: Gazi Üniversitesi Ahilik Kültürünü Araştırma Merkezi Yayınları.
• Anadol, C. (1991). Türk-İslam Medeniyetinde Ahilik Kültürü ve Fütüvvetnameler, Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları.
• Apak, A. (2020). “Muhammed b. Ebubekr”, TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt.30, 516), İstanbul.
• Arpaguş, S. (2007). “Post”, TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt.34, 332-333), İstanbul.
• Arslanoğlu, İ. (1997). Yazarı Belli Olmayan Bir Fütüvvet-nâme, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Aydınlı, A. (1994). “Ebû Zer el-Gıfârî”, TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt.10, 266-269), İstanbul.
• Aydınlı, A. (1994). “Ebü’d-Derdâ”, TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt.10, 310-311), İstanbul.
• Aydınlı, O. (2011). Fütüvvetname-i Tarikat, Ankara: TDV Yayınları.
• Başer, H. B. (2017). Zünnûn el-Mısrî, Üçer, İ. H. (Ed.), İslam Düşünce Atlası içinde (294), Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Benli, Y. (2012). “Fütüvvetnâmelerde Hz. Ali Algısı”, Hikmet Yurdu, Cilt: 5, Sayı: 10, 33-60.
• Bilgin, O. (1992). Fütüvvetnâme (Şeyh Eşref b. Ahmed), İstanbul: Yıldızlar Matbaası.
• Cebecioğlu, E. (1997). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara: Rehber Yayıncılık.
• Ceylan, Ö. (2005). “Fütüvvetnâme Muhtevâlı Bir Manzûme Şerhi”, 1. Ahilik Araştırmaları Sempozyumu, Kırşehir.
• Ceylan, Ö. (2008). “Seyyid İzzi-i Mervi’nin Manzum Fütüvvetnamesi”, I. Uluslararası Ahilik Kültürü ve Kırşehir Sempozyumu, Kırşehir.
• Çağatay, N. (1974). Bir Türk Kurumu Olan Ahilik, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Çağatay, N. (1990). Ahilik Nedir, Ankara: Sevinç Matbaası.
• Çakan, İ. L., Eroğlu, M. (1988). “Abdullah b. Abbâs b. Abdülmuttalib”, TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt.1, 76-79), İstanbul.
• Çalışkan, Y. (2020). Ahîlik Kitabı, İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Efendioğlu, M. (2009). “Suheyb b. Sinân”, TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt.37, 476-477), İstanbul.
• El-Aclûnî, İ. b. M. (1985). Keşfü’l-Hafâ, Beyrut.
• El-Kârî, A. (1971). el-Esrâru'l-Merfû'a fî Ahbâri'l-Mevdû'a, Beyrut: Dâru'l-Emâne.
• Er-Razavî, S. M. (2014). Fütüvvet-nâme-i Kebîr, Sadullah Gülten – Hacı Yılmaz (Haz.), İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Es-Se’âlibî, E. M. (1965). Simâru'l-Kulûb fî'l-Mudâfive'l-Mensûb, Kahire: Dâru'l-Me'ârif.
• Es-Suyûtî, A. b. E. (ts). Câmi‘ü’l-Ehâdis.
• Gölpınarlı, A. (1953). “Burgazi ve 'Fütüvvetname'si”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt: 15, Sayı: 1-4, 76-154.
• Gölpınarlı, A. (1955). “Şeyh Seyyid Gaybî Oğlu Şeyh Seyyid Huseyn'in "Fütüvvet-Name"si”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt: 17, Sayı: 1-4, 27-72.
• Gölpınarlı, A. (2011). İslâm ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilâtı, İstanbul: İTO Yayınları.
• Gürel, R. (1992). Razavî’nin Fütüvvet-nâmesi (Fütüvvet-nâme-i kebîr veya Miftâhü’d-dekâyık fî-beyâne’l-fütüvveti ve’l-hakâyık), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi- Sosyal Bilimler Enstitüsü. Hacıgökmen, M. A. (2012). “Anadolu’da Ahîliğin Esnaf Teşkilatı Haline Dönüşmesi ve Tımar Sistemine Yansımaları (Ankara Örneği)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, (32), 263-291.
• Hatiboğlu, İ. (2009). “Selmân-ı Fârisî”, TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt.36, 441-443), İstanbul.
• İbn Sa'd (1968). Tabakâtü’l-Kübrâ, Beyrut.
• Kandemir, M. Y. (1992). “Câbir b. Abdullah”, TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt.6, 530-532), İstanbul.
• Kapar, M. A. (2017). “İlk İslam Diplomatı Amr b. Ümeyye ed-Damrî”, İSTEM, (30), 271-285.
• Karasoy, Y. (2004). “Ahi Kelimesi ve Türk Kültüründe Ahilik”, Tarih Araştırmaları Dergisi, (14), 1- 23.
• Kasır, H. (1993). “Türk Edebiyatında Fütüvvet-nâmeler ve Esrar Dede’nin Fütüvvet-nâmesi”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (1), 107- 130.
• Kazıcı, Z. (1988). “Ahîlik”, TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt.1, 541), İstanbul.
• Kiraz, S. (2020). Hasan Paşa Yazma Eserler Kütüphanesinde Kayıtlı Bir Fütüvvet-Nâme, G. Kırilen (Ed.), Filoloji Alanında Akademik Çalışmalar içinde (49-66), Ankara: Gece Kitaplığı.
• Köksal, M. F. (2006). Ahi Evran ve Ahilik, Kırşehir: Kırşehir Valiliği Yayınları.
• Köksal, M. F. (2017). “XV. Yüzyılda Yazılmış Meçhul Bir Eser: Dâî’nin Manzum Fütüvvet-nâme’si”, VIII. Uluslararası Türk Dili Kurultayı 22-26 Mayıs 2017 Bildiri Özetleri, Ankara: TDK Yayınları.
• Kuşeyrî, A. (1991). Kuşeyrî Risalesi, S. Uludağ (Çev.), İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Parlatır, İ. (2009). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi.
• Ocak, A. Y. (1996). “Fütüvvet”, TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt.13, 261-263), İstanbul.
• Önkal, A. (1992). “Büreyde b. Husayb”, TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt.6, 492), İstanbul.
• Öz, M. (2002). “Kümeyl b. Ziyâd”, TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt.26, 550), İstanbul.
• Özaydın, A. (1995). “Eşter”, TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt.11, 486-487), İstanbul.
• Öztürk, F. (2017). Günümüz Dünyasında Hacı Bayram-ı Veli’yi Anlamak ve Ahilik Felsefesi, II. Uluslararası Hacı Bayram-ı Velî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Cilt: 2, Ankara: Kalem Neşriyat.
• Öztürk, M. (2011). Kur’an-ı Kerim Meali, İstanbul: Düşün Yayıncılık.
• Sahavî, M. b. A. (1956). el-Makâsidü’l-Hasene, Kahire.
• Sarıkaya, M. S. (1999). “Osmanlı Devleti'nin İlk Asırlarında Toplumun Dini Yapısına Ahilik Açısından Bir Bakış Denemesi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (6), 49-67.
• Sarıkaya, M. Y. (2017). Türk Edebiyatında “Lâ Fetâ” ve “Hel Etâ”, Bağlı, M. T. (Ed.), Hz. Peygamber ve Fütüvvet içinde (161-175), İstanbul: Nefes Yayıncılık.
• Şeker, M. (2011). Ahilik ve Fütüvvet-nâmelerin Yeri, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Şen, A. (2013). Sakalar El Kitabı, Ankara: Araştırma Yayınları.
• Torun, A. (1998). Türk Edebiyatında Türkçe Fütüvvet-Nâmeler, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Uludağ, S. (1995). “Fakr”, TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt.12, 132-134), İstanbul.
• Uludağ, S. (1996). “Fütüvvet”, TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt.13, 259-261), İstanbul.
• Uludağ, S. (1997). “Hasan-ı Basrî”, TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt.16, 291-293), İstanbul.
• Uludağ, S. (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Yeniterzi, E. (2001). “Türk Edebiyatında Manzum Fütüvvet-nâmeler”, Konya Postası, (173), 321-323.
• Yılmaz, H. K. (1996), İslâm Tasavvufu, İstanbul: Altınoluk Yayınları.
• Yılmaz, H. K. (2020), Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatler, İstanbul: Ensar Neşriyat.