Kanun-ı Esasi’nin(1876 Anayasası) Ortaya Çıkışı

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 3, 951 - 973, 24.09.2025

Orhan Güner , İlhan Gök

Öz

Anayasa kavramı insanların uzun yıllar üzerinde tartıştığı bir kavramdır. İnsanların sosyal özellikleri gereği bir arada yaşamaktadırlar. Hayatlarını devam ettirebilmek için de yaşamları boyunca yerine getirmeleri gereken görev ve sorumlulukları vardır. Aynı zamanda bir arada yaşadığı diğer insanlarla arasında bir iş bölümü vardır. Bu iş bölümlerinin sorunsuz bir şekilde devam edebilmesi için de bazı yazılı ya da yazısız kurallar belirlenmiştir. İşte bu kuralların bütününe anayasa denir. İlk insanlar kendi aralarında bazı basit kurallar belirledilerse de bu kurallar anayasa sayılacak düzeyde değildi. 1215 yılında İngiltere’de ortaya çıkan Magna Carta biraz daha genişletilerek anayasaya yakın bir metin olmuştur.
Türk tarihinde 1876 yılına kadar anayasalarda bulunan bazı kısa maddeler şeklinde metinler olmuştur fakat bunlar anayasa sayılamaz. Osmanlı Devleti’nin sınırlarının genişlemiş olması, bünyesinde farklı milletleri barındırması gibi özellikler devlet yönetimini zorlaştırmıştı. Bunun üzerine Avrupa’da bilimsel, teknolojik ve demokratik gelişmeler ortaya çıkması, Osmanlı’nın bunları zamanında ülkeye getirip uygulayamaması devletin gerilemesine sebep oldu. Avrupa’nın gerisine düşmemek ve devletin toprak kayıplarını önlemek için Osmanlı yönetimi bilimsel ve teknolojik bazı yeniliklerin yanında demokratik yenilikler de yaptı. Tanzimat Fermanı, Islahat Fermanı ilan edildikten sonra daha büyük bir adım olan Meşrutiyet ilan edildi. Bu gelişmesinin en önemli parçası olan Kanun-ı Esasi böylelikle ortaya çıktı.

Anahtar Kelimeler

Anayasa , Demokrasi , Osmanlı Devleti , Kanun-i Esasi , Meşrutiyet

The Emergence of the Constitution (1876 Constitution)

Öz

The concept of constitution is a concept that people have discussed for many years. People live together due to their social characteristics. They have duties and responsibilities that they must fulfill throughout their lives in order to continue their lives. At the same time, there is a division of labor between the people they live with. In order for this division of labor to continue smoothly, some written or unwritten rules have been determined. The totality of these rules is called constitution. Although the first people determined some simple rules among themselves, these rules were not at a level that could be considered a constitution. Magna Carta, which emerged in England in 1215, was expanded a little and became a text close to the constitution. In Turkish history, there were some short articles in constitutions until 1876, but these cannot be considered constitutions. The fact that the borders of the Ottoman Empire had expanded and that it included different nations made state administration difficult. As a result, the emergence of scientific, technological and democratic developments in Europe and the Ottomans' failure to bring and implement these in time caused the state to decline. In order not to fall behind Europe and to prevent the state from losing land, the Ottoman administration made democratic innovations as well as some scientific and technological innovations. After the Tanzimat Edict and the Reform Edict were declared, a bigger step, the Constitutional Monarchy, was declared. The most important part of this development, the Essential Law, was thus revealed.

Anahtar Kelimeler

Constitution , Democracy , Ottoman Empire , Constitutional Law , Constitutional Monarchy

Kaynakça

• Aydın, Mehmet Akif. ''Kānûn-i Esâsî''.Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.24/328-330 İstanbul:Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001
• Bolat, Mahmut.''I. Meşruiyet'ten I. Dünya Savaşı'na Osmanlı Devleti Dış Politikasının Genel Bir Değerlendirmesi''. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/1 (2014), 16-28.
• Cenan, Eren. “Osmanlı-Türk Anayasacılığının İlk Anayasası: 1876 Tarihli Kanun-İ Esasi”. Adalet Dergisi 71 (Kasım 2023), 565-604.
• Ersöz, Enes. Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri Işığında Sadrazamlığın Başbakanlığa Evrilmesi, Değişimi ve Kaldırılması.İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• İnalcık, Halil. Kuruluş ve İmparatorluk Sürecinde Osmanlı.İstanbul: Timaş Yayınları, 2011.
• Kahraman, Kemal. ''Kanun-ı Esasi’den Teşkilat-ı Esasi’ye Siyasi Sistemimiz''. Milli Saraylar Dergisi 15(1998), 7-20.
• Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi Islahat Fermanı Devri 1861-1876. 6.Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2003.
• Kayıran, Mehmet-Metintaş, Mustafa Yahya. Türkiye'de Anayasal Gelişme (1876 - 1924).Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Yakın Tarih Dergisi, 1/1(2017), 14-41.
• Kılıç, Selda Kaya. “1876 Anayasasfnın Bilinmeyen İki Tasarısı”. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 4/4 (Mayıs 1993), 557-633
• Kılıçkaya, Selda. ''Kanun-i Esasinin İlanından Sonra Vilayetlerden Gönderilen Teşekkürnameler''. Tarih Araştırmaları Dergisi, 18/29 (1996), 137-153.
• Kuntay, Mithat Cemal. Namık Kemal Devrinin İnsanları ve Olayları Arasında II, İstanbul: Maarif Basımevi, 1956.
• Kurbanlı, Murat. 1876 Tarihli Kanun-ı Esasinin Hazırlanması İçeriği Uygulanması Tadil Edilmesi ve Yürürlükten Kaldırılması.Konya: Konya Ticaret Odası Karatay Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Mengüç, Yaşar Fatih. 1909 Osmanlı Kanuni Esasi Tadilleri Çerçevesinde Kanun Yapma Usulü.İstanbul: Marmara Üniversitesi,Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Okandan, Recai. ''Amme Hukukumuz Bakımından Tanzimat, Birinci Ve İkinci Meşrutiyet Devirlerinin Önemi''.Journal of Istanbul University Law Faculty, 15/1 (1949), 14-33.
• Özkaya, Yücel. ''Birinci Kanunui Esasi ve Meşrutiyet Hakkında Ortaya Konulan Görüşler ve Parlamento Usulü Hakkında Bir Layiha''. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Dergisi,31/1-2(1987), 397-415.
• Öztuna, Yılmaz. II. Abdülhamid, Zamanı ve Şahsiyeti. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 2008
• Sarıaslan, Fatma. ''1876 Anayasası(Kanun-i Esasi) ve İlk Osmanlı Parlementosu'',Yasama Dergisi 46(2022), 113-146
• Sarıaslan, Fatma. ''II. Meşrutiyet ve Kanun-ı Esasi: Siyasal Sistem Tartışmaları Ekseninde Bir İnceleme'', Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 54(Nisan 2023), 161-192
• Tanör, Bülent. Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri(1789-1980), İstanbul:Afa Yayınları, 1996.
• Türkkan, Hakan. Osmanlı Devleti’nde Anayasa Düşüncesinin Gelişimi ve Kanun-ı Esasi Tartışmaları. Sakarya: Sakarya Üniversitesi,Doktora Tezi, 2013.
• Türkkan, Hakan. ''Osmanlı Devleti’nde Demokratikleşme ve Kanun-i Esasi’nin Demokratik Hüviyeti''. Vakanüvis – Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 3(2018), 364-379.
• Ülker, İbrahim. ''Hukukun Genel İlkeleri Bağlamında Kanun-i Esasi’deki Yargılamaya İlişkin Hükümlerin Değerlendirilmesi''. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 21/2(2013), 101-124.
• Ünal Açıkgöz, Merve. ''1876 Tarihli Kanun-i Esasi'de Yasama-Yürütme İlişkisi''. Yasama Dergisi 43 (2021), 61-86.