Son Dönem Osmanlı Kelamında Hz. İsa’nın Babasız Doğumu Meselesi: Seyyid Nesib Örneği

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 3, 711 - 731, 24.09.2025

Muhlis Körpe , Mehmet Emin Günel

Öz

Bu çalışma, son dönem Osmanlı kelamcılarının Hz. İsa’nın (a.s.) babasız doğumu meselesine yaklaşımını ele almaktadır. Milaslı İsmail Hakkı ve Ömer Rıza gibi dönemin bir kısım düşünürleri, modern tıbbı referans alarak Hz. İsa’nın bir babasının olması gerektiği iddiasını ortaya atmışlardır. Bu iddiaya karşı dönemin kelamcılarının güçlü argümanlar geliştirdiği görülmektedir. Seyyid Nesib’in yazıları merkezli yapılan bu değerlendirme, meselenin epistemolojik, hermenötik ve ontolojik olmak üzere üç yönden ele alındığını göstermektedir. Dönem kelamcıları epistemolojik yönden, bilimin ilgi alanının çerçevesini tespit etmiş ve onun maddi varlık alanıyla sınırlı olduğunu dile getirmiş, bilimin manevi konularda hüküm verme yetkisinin olmadığını vurgulamıştır. Bu kelamcılar, sebep-sonuç ilişkisinin mümkün olduğunu ve bundan dolayı ilahi iradenin doğa kanunlarını değiştirebileceği prensibiyle düşüncelerini temellendirmişlerdir. Dönem kelamcıları hermenötik açıdan, Hz. İsa’nın doğumuyla ilgili Kur’ân ayetlerinin muhkemât ayet kategorisinde olduğunu ifade etmişlerdir. Bundan dolayı onlar, ilgili ayetlerin herhangi bir tevile konu yapılamayacağını ve zahir manalarının esas alınması gerektiğini ortaya koymuşlardır. Bu kelamcılar ontolojik açıdan ise mucizelerin aklî muhal değil âdî muhal kategorisinde değerlendirildiğini ve Hz. İsa’nın babasız doğumunun ilahi kudretin açık bir tecellisi olduğunu ispat etmişlerdir. Bu çalışma, son dönem Osmanlı’da kelam disiplininin modern meydan okumalara karşı entelektüel birikimini ve hazır bulunuşunu göstermenin yanı sıra bu birikim ve hazır bulunuşun kaynaklarını ifade etmekte, bilim ve din arasında doğru ilişkinin kurulmasında da dengeli bakış açısı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hz. İsa , Babasız Doğum , Kelâm , Tevil , Mucize

The Virgin Birth of Jesus in Late Ottoman Kalām: The Case of Sayyid Nasīb

Öz

This study examines how late Ottoman theologians approached the issue of the virgin birth of Jesus Christ (peace be upon him). Some thinkers of the period, such as Milaslı İsmail Hakkı and Ömer Rıza, claimed that Jesus Christ must have had a father, referencing modern medicine. The theologians of the period developed strong arguments against this claim. This evaluation centers on the writings of Seyyid Nesib and demonstrates that theologians addressed the issue from three perspectives: epistemological, hermeneutical, and ontological. Epistemologically, the theologians determined the scope of science’s domain, arguing that science is limited to material existence and lacks authority to make judgments on spiritual matters. These theologians grounded their thinking in the principle that cause-and-effect relationships are contingent, allowing divine will to alter the laws of nature. Hermeneutically, the theologians classified Quranic verses about Jesus Christ’s birth as unambiguous verses (muhkemât - verses with clear, definitive meanings), maintaining that these verses cannot be subjected to interpretive manipulation and must be understood according to their apparent meanings. Ontologically, these theologians demonstrated that miracles belong to the category of customarily impossible events (âdî muhal - contrary to natural custom) rather than rationally impossible events (aklî muhal - logically contradictory), establishing that Jesus Christ’s virgin birth represents a clear manifestation of divine power. This study reveals both the intellectual resources and readiness of late Ottoman theological scholarship when confronting modern challenges, identifies the sources of this intellectual preparedness, and offers a balanced perspective for establishing proper relationships between science and religion.

Anahtar Kelimeler

Prophet Jesus , Virgin Birth , Kalâm , Ta’wīl , Miracle

Kaynakça

• Ekrem Bektaş. “Muhammed Hilmî ve "Hz. İsa Aleyhi’s-Selam’ın Babası Var mı? Adlı Eseri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2006), 145-157.
• Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’ân Dili. 13 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Fatih Çiftçi. Manastırlı İsmâil Hakkı’nın Nübüvvet Görüşü. İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, 2020.
• Harputî, Abdullatif. Tekmile-i Tenkîhu’l-Kelam. İstanbul: Necm-i İstikbal Matbaası, 1330.
• Hüseyin Koçoğlu. Bazı Kur’ân Müfessirlerine Göre Hz. İsa’nın ‘Allah’ın Kelimesi’ Olması Meselesi - Fahreddin Razi, İbn Kesir ve Elmalılı Tefsirleri Örneği. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 2019.
• İskilipli Mehmet Atıf. “Haml-i Meryem ve Velâdet-i İsa Meselesine Dair”. Mahfel, 1340.
• İzmirli, İsmail Hakkı. el-Cevabü’s-Sedîd fî Beyân-ı Dini’t-Tevhid. Ankara: Ali Şükrü Matbaası, 2. Basım, 1339.
• Kam, Ferid. “Mucizâta Dair”. Cerîde-i İlmiye 47 (1337), 1459.
• Kamil, Hafız. Cevâhiru’l-Kelam fî Akâidi’l-İslam. Kastamonu: Matbaa-i Vilâyet-i Kastamonîye, 1334.
• Kılıçzâde Hakkı. “Müslümanlık ve Hristiyanlık”. İctihad, 1329.
• Manastırlı, İsmail Hakkı. Külliyat-ı İsmail Hakkı Manastırlı Hak ve Hakikat. İstanbul: Dâru’l-Hilafeti’l-Aliye, 1329.
• Manastırlı, İsmail Hakkı. Telhîsu’l-Kelam Fî Berâhîn-i Akâidi’l-İslam. İstanbul: Tanin Matbaası, 1331.
• Mehmet Akif Dikici. Çağdaş Dönemde Hz. İsa’nın Doğumuna ve Mucizelerine Dair Görüşler. Çorum: Hitit Üniversitesi, 2024.
• Mustafa Zihni. Savâbü’l-Kelam fî Akâidi’l-İslam. Dersaadet: Cevdet Bey Matbaası, 1327.
• Nesib, Seyyid. “Din-i İslam’da Mîlâd-ı Îsa (a.s.) Meselesi”. Cerîde-i İlmiye 74 (1340), 2444.
• Nesib, Seyyid. “Din-i İslam’da Mîlâd-ı Îsa (a.s.) Meselesi”. Cerîde-i İlmiye 73 (1340), 2380.
• Nesib, Seyyid. “Din-i İslam’da Mîlâd-ı Îsa (a.s.) Meselesi”. Cerîde-i İlmiye 76 (1340), 2530.
• Nursî, Said. Lemalar. İstabul: Hayrat Neşriyat, 1. Basım, 2022.
• Nurullah, Muhammed. Kitabu İnayeti’r-Rabbâniye. Mısır: Matbaa-i Saadet, 1328.
• Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi. “Hz. Muhammed ve İsa (a.s.)”. Hikmet, 1910.
• Tevfik, Seyyid Muhammed. Miftâhu’l-Akâid. İstanbul: Mihran Matbaası, 1301.