Normalization Process in Türkiye-Armenia Relations: Historical Background and Current Developments

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 3, 732 - 772, 24.09.2025

Çağlar Özer

Öz

This study comprehensively analyzes the historical background of diplomatic relations between Türkiye and Armenia, problematic areas, normalization attempts and the impact of regional and global actors on the process. Mutual mistrust since the Ottoman period, different historical narratives about the 1915 events, the Karabakh War and diaspora pressures have led to the failure of diplomatic initiatives between the two countries. Initiatives such as the Zurich Protocols process in 2008-2009 and the post-2021 special envoys process could not be sustained due to both political resistance in domestic public opinion and the veto of third actors such as Azerbaijan.
In the study, the main obstacles to normalization in Türkiye-Armenia relations are identified as historical justice demands, Zangezur Corridor debates, diaspora pressures and public sensitivities. However, economic cooperation and regional development potential stand out as areas of opportunity for normalization. Opening borders and integrating transportation infrastructure could pave the way for both bilateral and multilateral cooperation.
In conclusion, a lasting normalization depends on mutual trust-building, political will and the harmonious execution of a multi-actor regional vision.

Anahtar Kelimeler

Türkiye-Armenia Relations , Normalization Process , 1915 Events , Zangezur Corridor

Türkiye-Ermenistan İlişkilerinde Normalleşme Süreci: Tarihsel Arka Plan ve Güncel Gelişmeler

Öz

Bu çalışma, Türkiye ile Ermenistan arasındaki diplomatik ilişkilerin tarihsel arka planını, sorunlu alanlarını, normalleşme girişimlerini ve bölgesel-küresel aktörlerin sürece etkisini kapsamlı bir çerçevede analiz etmektedir. Osmanlı döneminden itibaren süregelen karşılıklı güvensizlik, 1915 olaylarına dair farklı tarihsel anlatılar, Karabağ Savaşı ve diaspora baskıları iki ülke arasındaki diplomatik açılımların başarısızlıkla sonuçlanmasına neden olmuştur. 2008–2009 yıllarındaki Zürih Protokolleri süreci ve 2021 sonrası özel temsilciler süreci gibi girişimler hem iç kamuoylarındaki siyasal direnç hem de Azerbaycan gibi üçüncü aktörlerin vetosu nedeniyle sürdürülebilir hâle gelememiştir.
Çalışmada, Türkiye-Ermenistan ilişkilerinde normalleşmenin önündeki temel engeller; tarihî adalet talepleri, Zengezur Koridoru tartışmaları, diaspora baskıları ve kamuoyu hassasiyetleri olarak tespit edilmiştir. Bununla birlikte, ekonomik iş birliği ve bölgesel kalkınma potansiyeli, normalleşmenin fırsat alanları arasında öne çıkmaktadır. Sınırların açılması ve ulaşım altyapısının entegre edilmesi hem ikili hem de çok taraflı iş birliklerinin önünü açabilecektir.
Sonuç olarak, kalıcı bir normalleşme, karşılıklı güven inşası, siyasal irade ve çok aktörlü bir bölgesel vizyonun uyum içinde yürütülmesine bağlıdır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye-Ermenistan İlişkileri , Normalleşme Süreci , 1915 Olayları , Zengezur Koridoru

Etik Beyan

etik kurallara uyulmuştur

Destekleyen Kurum

yoktur

Teşekkür

yoktur

Kaynakça

• Aharon, Eldad Ben, “The Politics of Silence in Turkey: The Armenian Genocide on Its 110th Anniversary and a Memory Under Siege”, https://blog.prif.org/2025/04/22/the-politics-of-silence-in-turkey-the-armenian-genocide-on-its-110th-anniversary-and-a-memory-under-siege/
• Akıncı, Abdulvahap ve Sayime Gül Kaba, “Kafkasya’nın Jeopolitik Önemi: Dağlık Karabağ ve Zengezur Koridoru Örneği”, Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 9/1 (2023), 88-106
• Alizade, Mayis, “Endişe Verici Durumların Analizi”, Independent Türkçe, 16 Eylül 2021, https://www.indyturk.com/node/412201/türki̇yeden-sesler/endi̇şe-verici-durumlari-analizi Alyanak, Oğuz, Gerçekle Yüzleşmek: Ermenistan, Türkiye ve Soykırım Tartışması, European Stability Initiative, Berlin–Brüksel–İstanbul, 2009.
• Arslan, Esat, “Temel Dayanaktan Yoksun: Ermeni Protokolleri”, Ermeni Araştırmaları, 102 (Ekim 2009), 34–35. Aslanlı, Araz, “Türkiye’nin Güney Kafkasya Politikası”, Yalçın Sarıkaya (der.), 2023’e Doğru Küresel ve Bölgesel Gelişmeler Karşısında Türk Dış Politikası (s. 213–238), Ankara: Türk Akademisi Siyasi Sosyal Stratejik Araştırmalar Vakfı, 2020.
• Avedian, Vahagn, “Exploring the Normalization of Relations Between Armenia and Turkey”, 8 Şubat 2022, https://www.e-ir.info/2022/02/08/exploring-the-normalization-of-relations-between-armenia-and-turkey/ Aydoğan, Osman, “Azerbaycan’a Destek ve Ermenistan Politikaları Konusunda Türkiye’ye Bir Eleştiri”, 24 Eylül 2023, https://www.sehriyar.info/?pnum=1069
• Aydintaşbaş, Aslı ve Richard Giragosian, “Acts of Normality: The Potential for Turkey-Armenia Rapprochement”, European Council on Foreign Relations, Mart 2022.
• Azerbaycan: Karabağ'da operasyon başlatıldı, 20 Eylül 2023, https://www.gazeteduvar.com.tr/azerbaycan-karabagda-operasyon-baslatildi-haber-1638441
• Bal, İdris, “Türkiye-Ermenistan İlişkileri”, 21. Yüzyılda Türk Dış Politikası, Ankara: AGAM Yayınları, 2006.
• Barseghyan, Arshaluys, “Pashinyan accused of ‘ignorance’ after controversial statement on Armenian Genocid”, 28 Ocak 2025, https://oc-media.org/pashinyan-accused-of-ignorance-after-controversial-statement-on-armenian-genocide/
• BBC News Türkçe, “Türkiye ve Ermenistan Arasındaki Uçuşlar Başladı”, 2 Şubat 2022, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-60232347
• BBC News Türkçe, “24 Nisan Açıklaması: Biden 1915 Olaylarını 'Soykırım' Olarak Tanımladı, Türkiye Sert Tepki Gösterdi”, 24 Nisan 2021, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-56874181
• Budagyan, Asya, Memory of the Armenian Genocide: Prejudice Formation Among Young Members of the Armenian Diaspora, Basılmamış Doktora Tezi, Central European University, 2023.
• Can, Reyhan Rafet, “Güney Kafkasya Jeopolitiğinde Demiryollarının Rolü”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 32/1 (2022), 37-54
• Caferov, Nazim ve Araz Aslanlı, “ABD ve Güney Kafkasya: Ağustos 2008 Öncesinde ve Sonrasında”, Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 8/4 (2016), 1-10
• Canyurt, Dilek, “Ermenistan’ın Komşuları ile İlişkileri”, Caner Cantürk (ed.), Hukuktan Krizlere Günümüz Dünyasında Uluslararası İlişkilerin Dinamik Yönü içinde (s. 5–29), Ankara: Bidge Yayınları, 2023.
• Çeliksoy, Emine, “İkinci Karabağ Savaşı’nda Şuşa’nın Rolü ve Türkiye-Azerbaycan İşbirlikleri”, Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 6/4 (2021), 126-133.
• Dumlu, Hakan ve Güngör Şahin, “Zengezur Koridoru ve Alternatif Çözümler: Türkiye İçin Riskler, Tehditler ve Fırsatlar”, Avrasya İncelemeleri Dergisi 13/2 (2024), 169-194.
• Erarslan, Fatih ve Fatma Nur Özdemir, “Azerbaycan-Türkiye İlişkilerinde Önemli Bir Kavşak: İkinci Karabağ Savaşı”, Türk Dünyası Araştırmaları 129/255 (2021), 315-334.
• Euronews, “Ermeni Soykırımı'nı Hangi Ülkeler Resmen Tanıyor?”, 24 Nisan 2022, https://tr.euronews.com/2022/04/24/1915-olaylarini-ermeni-soykirimi-olarak-hangi-ulkeler-resmen-taniyor-abd-senato-tasari
• Eyvazlı, Elşad, “Türk Basınında Dağlık Karabağ Sorunu: Milliyet, Hürriyet, Sabah Gazeteleri Örneği”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi 4/1 (2017), 57-74.
• Görgülü, Aybars, “Towards a Turkish-Armenian Rapprochement?”, Insight Turkey (2009), 19-29.
• Görgülü, Aybars ve Onnik Krikorian, Turkey’s South Caucasus Agenda: The Role of State and Non-State Actors, İstanbul: TESEV, 2010.
• Hacıfazlıoğlu, Oğuz Taner, “Ermeni Sorununun Türkiye ve Avrupa Birliği İlişkilerine Etkileri”, Anadolu Strateji Dergisi 6/2 (2024), 331-350.
• Hatipoğlu, Fatma Kılınç, “Ermeni Diasporası İrrasyonel Milliyetçiliğinin Ermenistan’a Yansımaları”, Tezkire Dergisi 83 (2023), 221-236.
• Hill, Fiona, Kemal Kirişçi ve Andrew Moffatt, Armenia and Turkey: From Normalization to Reconciliation, 24 Şubat 2015, https://www.brookings.edu/articles/armenia-and-turkey-from-normalization-to-reconciliation/ İçduygu, Ahmet, Irena Grigoryan ve Gülşen Doğan, “Armenia and Türkiye Between Conflict and Cooperation: Explaining (with) Disaster Diplomacy”, Disasters 49/2 (2025), e12674.
• İpek, Cemil Doğaç, “Türkiye ve Türk Dünyası İlişkilerinin Dünden Bugüne Dönüşümü”, Yalçın Sarıkaya (der.), 2023’e Doğru Küresel ve Bölgesel Gelişmeler Karşısında Türk Dış Politikası (323–360), Ankara: Türk Akademisi Siyasi Sosyal Stratejik Araştırmalar Vakfı, 2020.
• İşyar, Ömer Göksel, “Türkiye’nin Azerbaycan-Ermenistan Uyuşmazlığına Yönelik Politikaları: 1992–2004”, Yelda Demirağ ve Cem Karadeli (der.), Geçmişten Günümüze Dönüşen Orta Asya ve Kafkasya, Ankara: Palme Yayıncılık, 2006.
• Kachkachishvili, Davit, “Ermenistan Halkı Türkiye ile Başlayacak Karşılıklı Uçak Seferlerinden Umutlu”, Anadolu Ajansı, 1 Şubat 2022, https://www.aa.com.tr/tr/gundem/ermenistan-halki-turkiye-ile-baslayacak-karsilikli-ucak-seferlerinden-umutlu/2491101
• Kasım, Kamer, “Türkiye-Ermenistan İlişkileri: Protokollere Giden Süreç ve Sonrası”, Ermeni Araştırmaları Dergisi 37–38 (2011), 83-99
• Kaymaz Mert, Melek, “Türkiye ve Ermenistan İlişkilerinin AB ve ABD Açısından Önemi: 90’lı Yıllar Açısından Bir Değerlendirme”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi 13/1 (2021), 64-86.
• Kesgin, Serdar, “Türkiye-Ermenistan İlişkilerinin Realist Dış Politika Bağlamında İncelenmesi”, Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 3/6 (2017), 183-215.
• Kılıç, Alev, “Olaylar ve Yorumlar”, Ermeni Araştırmaları, 72 (Kasım 2022), s. 34–35.
• Korkmaz, Hüseyin, “Görüş – Orta Koridor: Yeniden Asya ve Türkiye'nin Güçlenen Jeopolitik Konumu”, Anadolu Ajansı, 28 Mayıs 2024, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/gorus-orta-koridor-yeniden-asya-ve-turkiyenin-guclenen-jeopolitik-konumu/3232663
• Lütem, Ömer Engin, “Türkiye-Ermenistan İlişkilerinin Güncel Durumu”, Ermeni Araştırmaları 50 (2015), 231-373.
• Mirzayeva, Aysel, “Zengezur Koridoru ve İran-Rusya İlişkileri”, 19 Nisan 2024,
• https://www.iramcenter.org/zengezur-koridoru-ve-iran-rusya-iliskileri-2541
• Neset, Siri, Aydın, Mustafa ve Strand, Arne, “The Role(s) of External Actors”, Changing Geopolitics of the South Caucasus After the Second Karabakh War: Prospect for Regional Cooperation and/or Rivalry, CMI Report No. 4, Eylül 2023, 56-60
• Neset, Siri ve Aydın, Mustafa “Changed Dynamıcs After The Second Karabakh War” Warchanging Geopolitics of the South Caucasus After the Second Karabakh War: Prospect for Regional Cooperation and/or Rivalry, CMI Report No. 4, Eylül 2023, 11-17.
• Palabıyık, Mustafa Serdar, “Türkiye-Ermenistan İlişkileri (1918–2007)”, Ömer Engin Lütem (der.), Ermeni Sorunu: Temel Bilgi ve Belgeler, Ankara: ASAM, 2007.
• Palabıyık, Mustafa Serdar, “Ermeni Soykırımı Tartışmaları Çerçevesinde Türk Dış Politikası ve Türkiye-Ermenistan İlişkileri”, Yalçın Sarıkaya (der.), 2023’e Doğru Küresel ve Bölgesel Gelişmeler Karşısında Türk Dış Politikası, Ankara: Türk Akademisi Siyasi Sosyal Stratejik Araştırmalar Vakfı, 2020.
• Poğosyan, Benyamin, “Opinion: Armenia–Turkey Normalisation Process: What Next?”, 28 Nisan 2025, https://www.commonspace.eu/opinion/opinion-armenia-turkey-normalisation-process-what-next
• Rakipoğlu, Zeynep, Mehmet Yusuf Melikoğlu ve Mustafa Hatipoğlu, “Cumhurbaşkanı Erdoğan, Ermenistan Başbakanı Paşinyan'ı Kabul Etti”, Anadolu Ajansı, 24 Eylül 2024, https://www.aa.com.tr/tr/politika/cumhurbaskani-erdogan-ermenistan-basbakani-pasinyani-kabul-etti/3340425
• Rehimov, Ruslan, “Azerbaijan Accelerates Zangezur Corridor Construction, Opening Vital Transport Routes”, Anadolu Ajansı, 9 Ocak 2024, https://www.aa.com.tr/en/europe/azerbaijan-accelerates-zangezur-corridorconstruction-opening-vital-transport-routes/3104421
• Sarıbay, Aydın, “Ermeni Diasporası İrrasyonel Milliyetçiliğinin Ermenistan’a Yansımaları”, Tezkire Dergisi 83 (2023), s. 221–236.
• Selvi, Haluk, Armenian Question: From the First War to the Treaty of Lausanne, Sakarya: Sakarya University, 2007.
• Serobyan, Elen ve Gayane Salnazaryan, “Formation and Analysis of Trade Relations Between RA and Turkey”, SHPH Gitakan Teghekagir Ocak (2022), 124–125.
• TABDC, Türkiye-Ermenistan Ticaretine Genel Bakış ve Olası İşbirliklerinin Geliştirilmesi, http://tabdc.org/projects/tr-rapor-2/
• Tacar, Pulat Y., “Ermenilere Soykırım Yapıldığı Savının Hukuksal ve Ahlaki Açılardan İncelenmesi”, Ermeni Araştırmaları 2 (2001), Ankara: ASAM
• Taşçıoğlu, Ömer Lütfi, “Fransa’nın Cumhuriyet Döneminde İzlediği Politikalar ve Bu Politikaların Türkiye ile İlişkilerine Etkileri”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 20/1 (2018), 129-147.
• Tadevosyan, Margarita, “Toward Functional Coexistence in Armenia-Turkey Relations: A Critical Analysis of the Normalization Process”, Functional Coexistence in Socio-Political Conflict, London: Routledge, 2025 Ter-Matevosyan, Vahram, “Deadlocked in History and Geopolitics: Revisiting Armenia–Turkey Relations”, Digest of Middle East Studies30/3 (2021), s. 157.
• Üngör, Uğur Ümit, The Making of Modern Turkey: Nation and State in Eastern Anatolia, 1913–1950, Oxford: Oxford University Press, 2012.
• Valigholizadeh, A., Y. Zaki ve K. Z. Barani, “An Analytical Study of Geopolitical Consequences of Normalization of Turkish–Armenian Relations”, Journal of Eurasian Studies 4/2 (2013), 197-206.
• Wakizaka, Keisuke, “Neorealist Teori Açısından ABD ve Avrupalı Ülkelerinin Türkiye-Ermenistan Sınırına Bakışının Dönüşümünü Yorumlamak”, Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 10 (Kafkasya Araştırmaları Özel Sayısı) (2024), 133–147.
• We Must Revisit History of Armenian Genocide,’ Pashinyan Again Questions the Genocide 27 Ocak 2025, https://www.asbarez.com/we-must-revisit-history-of-armenian-genocide-pashinyan-again-questions-the-genocide/
• Yacoubian, Kevork, What Are the Prospects of Turkish-Armenian Normalization?, 10 Aralık 2024, https://armenianweekly.com/2024/12/10/what-are-the-prospects-of-turkish-armenian-normalization/ Yıldırım, Yasin ve Perihan Gözüm, “Türk – Ermeni İlişkilerinin Normalleşmesine Dair Bir Güncel Durum Analizi: Şartlar, Fırsatlar ve Engeller”, Artvin Çoruh Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 10 (Kafkasya Araştırmaları Özel Sayısı) (202492-114.