Rusya, Ermenistan, Azerbaycan Bağlamında Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye’ye Dış Ticaret İlişkilerinin Tarihsel Gelişim Süreci

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 3, 683 - 710, 24.09.2025

Sevgi Sezer

Öz

1991 sonrası bağımsızlıklarını kazanan Ermenistan ve Azerbaycan, bölgedeki jeopolitik dinamiklerin etkisiyle dış ticaret politikalarını şekillendirmiştir. Özellikle, Azerbaycan’ın 2020’deki Karabağ Savaşı’ndan sonra kazandığı zafer, Türkiye ile olan ekonomik ilişkilerini güçlendirmiştir. Türkiye’nin Güney Kafkasya’daki stratejik konumu, bu ilişkilerin derinleşmesine olanak tanımaktadır. Ayrıca, Rusya’nın bölgedeki etkisi ve Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki çatışmalar, dış ticaret ilişkilerini doğrudan etkilemiştir. Ermenistan’ın küçük devlet niteliği ve stratejik hedefleri, dış ticaret politikalarında belirleyici olmuştur. Türkiye’nin, Azerbaycan ile olan ilişkileri, enerji ve ticaret alanında önemli fırsatlar sunmakta, bu durum bölgedeki ekonomik işbirliğini artırmaktadır. Bu çalışma, Osmanlı İmparatorluğu’ndan modern Türkiye’ye kadar Rusya, Ermenistan ve Azerbaycan ile ticari ilişkilerin tarihsel dönüşümünü incelemektedir. Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa ve Asya arasındaki stratejik konumu kullanarak komşu bölgelerle ticaret yollarını yönettiği, özellikle Rusya ile olan ekonomik ilişkilerin askeri ve politik etkileşimlerle şekillendiği tartışılmaktadır. İmparatorluğun dağılmasının ardından, Türkiye Cumhuriyeti’nin dış ticaret politikalarının değişen jeopolitik dinamikler doğrultusunda yeniden tanımlandığı vurgulanmaktadır. Sovyetler Birliği’nin çöküşü sonrası Güney Kafkasya ile gelişen ticari ilişkiler, Türkiye’nin tarihsel bağları ve bölgedeki nüfuz çabaları bağlamında değerlendirilmiş; mevcut jeopolitik fırsatlar ve gerilimler ele alınmıştır. Sonuç olarak, Osmanlı döneminden günümüze kadar olan süreçte, bu üç ülke arasındaki dış ticaret ilişkileri, tarihsel ve siyasi bağlamda karmaşık bir yapı sergilemektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu , Türkiye , Dış ticaret , Güney Kafkasya , Jeopolitik Strateji

The Historical Development Process of Foreign Trade Relations from the Ottoman Empire to Türkiye in the Context of Russia, Armenia, and Azerbaijan

Öz

This study evaluates his dedication to kalam, his critical approaches, and his commitment to the Ash’arite school. Following gaining independence in 1991, Armenia and Azerbaijan's international trade strategies were influenced by regional geopolitical factors. Notably, Azerbaijan's victory in the 2020 Nagorno-Karabakh War boosted its commercial ties with Turkey. Turkey's strategic location in the South Caucasus has encouraged the expansion of these ties. Furthermore, Russia's regional influence, as well as the current war between Armenia and Azerbaijan, have had a direct impact on foreign trade relations. Armenia's tiny size and strategic interests have heavily influenced its international trade strategies. Turkey's connections with Azerbaijan provide significant prospects for energy and trade, strengthening regional economic cooperation. This study examines the historical transformation of trade relations with Russia, Armenia and Azerbaijan from the Ottoman Empire to modern Turkey. It is argued that the Ottoman Empire used its strategic location between Europe and Asia to manage trade routes with neighboring regions, while economic relations, especially with Russia, were shaped by military and political interactions. It is emphasized that following the dissolution of the empire, the Republic of Türkiye’s foreign trade policies were redefined in line with changing geopolitical dynamics. Trade relations with the South Caucasus after the collapse of the Soviet Union are evaluated in the context of Türkiye’s historical ties and efforts for influence in the region; current geopolitical opportunities and tensions are discussed.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire , Türkiye , Foreign Trade , South Caucasus , Geopolitical Strategy

Kaynakça

• Akarslan, Mediha. “1921 Yıllarında Rusya Hariciye Komiserliği ile Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Arasında Kurulan İletişim.” TİTE Atatürk Yolu Dergisi 4/16 (1920), 468–490.
• Altınkaya, Zelha. “19. Yüzyıl Dünya Ekonomisinde Osmanlı Devleti Uluslararası Ticaret Politikaları.” Maliye ve Finans Yazıları 118 (2022), 271–306.
• Avcı, Zafer, Süreyya Kovacı ve Süleyman Şen. “Türkiye’de Covid-19 Döneminde Serbest Bölgelerin Dış Ticaret ve İstihdam Açısından Önemi.” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 32/2 (2022), 563–578.
• Aydın, Mustafa. “Turkish Foreign Policy at the End of the Cold War: Roots and Dynamics.” The Turkish Yearbook of International Relations 36 (2005), 1–36.
• Balta, Evren. “From Geopolitical Competition to Strategic Partnership: Turkey and Russia After The Cold War.” Uluslararası İlişkiler Dergisi 16/63 (2019), 69–86.
• Baytok, Taner. “Türkiye EFTA Ticaret Anlaşması.” İktisat İşletme ve Finans 7/70 (1992), 11–12.
• Boz, Ediz, Ersin Türk ve Vedat Toğan. “Doğu Karadeniz Bölgesinde Planlanan Demiryolu Güzergâhlarının AHP ve TOPSIS Yöntemleriyle Sıralanması ve Seçimi.” Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi 29/6 (2023), 617–627.
• Buluttekin, M. Burak. “How Did a Snowball Turn into the Avalanche? The Ottoman Empire Fiscal and Monetary Policy Changing after the Treaty of Kucuk Kaynarca (1774).” Dicle University Law Faculty Journal 20 (2015), 121–153.
• Cohen, Saul Bernard. Geopolitics of the World System. Lanham: Rowman & Littlefield, 2003.
• Cornell, Svante E. “Turkey and the Conflict in Nagorno Karabakh: A Delicate Balance.” Middle Eastern Studies 34/1 (1998), 51–72.
• Coşgel, Metin Murat ve Sadullah Yıldırım. The Economic Geography of Ottoman Anatolia: People, Places, and Political Economy around 1530. University of Connecticut, Department of Economics, 2021, 59–63.
• Çelikpala, Mitat. “Bugüne tarih olarak bakmak: Türkiye-Rusya ilişkilerinin serencamı ve geleceği.” Ekonomi ve Dış Politika Araştırmalar Merkezi (EDAM) 5 (2019), 1–29.
• Eren, Orhan. “Reel Döviz Kurunun İkili Dış Ticarete Etkileri: Türkiye Örneği.” Journal of International Social Research 12/63 (2019), 1–20.
• Evoyan, Lia. “Turkey-Azerbaijan Relations: The Dynamics of the Development.” 21st Century 1/13 (2013), 35–44. Faroqhi, Suraiya. Towns and Townsmen of Ottoman Anatolia: Trade, Crafts and Food Production in an Urban Setting, 1520-1650. Cambridge: Cambridge University Press, 1984.
• Fatullayev, Ramin. “Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin Türkiye Temsilcilikleri.” Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi 4/7 (2022), 317–328.
• Frank, Andre Gunder. “The Development of Underdevelopment.” İçinde Imperialism, 26–36. London: Routledge, 2023.
• Gahramanova, Aytan. “Internal and External Factors in the Democratization of Azerbaijan.” İçinde Democracy Promotion and the ‘Colour Revolutions’, 133–159. London: Routledge, 2013.
• Giragosian, Richard. Changing Armenia-Turkish Relations. Tiflis: Friedrich-Ebert-Stiftung Büro Südkaukasus, 2009.
• Göçek, Fatma Müge. Rise of the Bourgeoisie, Demise of Empire: Ottoman Westernization and Social Change. New York: Oxford University Press, 1996.
• Hale, William M. Turkish Foreign Policy, 1774–2000. New York: Taylor & Francis, 2002.
• “Kafkasya Politikası ve Orta Asya.” Akademik Paradigma. Erişim 15 Nisan 2024. https://www.akademikparadigma.com/kafkasya-politikasi-ve-orta-asya/ Hovannisian, Richard G. The Armenian People from Ancient to Modern Times. New York: St. Martin’s Press, 2004.
• Ibadoghlu, Gubad ve Ibrahim Niftiyev. “An Assessment of the Thirty Year Post-Soviet Transition Quality in Azerbaijan from an Economic and Social Liberalization Perspective.” Journal of Life Economics 9/3 (2022), 129–146.
• İnalcık, Halil ve Donald Quataert (ed.). An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914. Cambridge: Cambridge University Press, 1994.
• Kardaş, Şaban. “Turkey-Russia Energy Relations: The Limits of Forging Cooperation through Economic Interdependence.” International Journal 67/1 (2012), 81–100.
• Kasım, Kamer. “The Transportation of Caspian Oil and Regional Stability.” Journal of Southern Europe and the Balkans 4/1 (2002), 37–45.
• Kenzhetay, Nazgül. “Çin’in Küresel Yükselişinin Orta Asya Türk Cumhuriyetlerine Etkisi: Enerji Politikası.” İstanbul Ticaret Üniversitesi Dış Ticaret Dergisi 1/4 (2023), 1–12.
• Kıyak, Figen. Problems of Democratization in Armenia (1991–2019). Yüksek Lisans Tezi, Middle East Technical University, Ankara, 2019.
• Kuniholm, Bruce R. “The origins of the cold war in the Near East.” In Soviet Foreign Policy, 1917-1991, pp. 135-145. Routledge, 2014.
• Küçükuğurlu, Murat. “Osmanlı Devleti Döneminde Erzurum Ticaret Odası: Açılış ve İlk Faaliyetler.” ETÜT Dergisi 1/1 (2020), 7–23.
• Mastny, Vojtech. “The New History of Cold War Alliances.” Journal of Cold War Studies 4/2 (2002), 55–84. Mir-Babayev, Mir-Yusif. “Brief History of the First Drilled Oil Well; and the People Involved.” Oil-Industry History 18/1 (2017), 25–34.
• Mutallimov, Dadash. “Political Relationship Northern Azerbaijan with Ottoman in the Period of Khanates.” International Journal of Social Inquiry 8/2 (2017), 155–177.
• Pamuk, Şevket. A Monetary History of the Ottoman Empire. Cambridge: Cambridge University Press, 2000. Pamuk, Şevket. Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
• Phillips, David L. Unsilencing the Past: Track-Two Diplomacy and Turkish-Armenian Reconciliation. New York: Berghahn Books, 2005.
• Pierson, Paul. Politics in Time: History, Institutions, and Social Analysis. Princeton: Princeton University Press, 2004.
• Prousis, Theophilus C. “Risky Business: Russian Trade in the Ottoman Empire in the Early Nineteenth Century.” Mediterranean Historical Review 20/2 (2005), 201–226.
• Sadri, Senem Zeybekoğlu. “Industrialization and Urbanization in Turkey at the Beginning of the 20th Century.” Journal of Contemporary Urban Affairs 4/2 (2020), 87–94.
• Sarı, Mustafa ve Tufan Turan. “Osmanlı-Rus Ticarî İlişkileri ve Türkiye’deki Rus Markaları.” Journal of International Eastern European Studies 1/2 (2019), 367–386.
• Shiriyev, Zaur ve Celia Davies. “The Turkey-Armenia-Azerbaijan Triangle: The Unexpected Outcomes of the Zurich Protocols.” Perceptions: Journal of International Affairs 18/1 (2013), 185–221.
• Suyundikov, Suinbay. “Dağlık Karabağ Savaşı’nın Çözümü Bağlamında Türkiye ve Rusya.” Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 5/1 (2021), 132–145.
• Şutoy, V. E. “Osmanlı Devletinin 1700–1709 Kuzey Savaşı Yıllarındaki Tutumu.” Belleten 53/207–208 (1986), 903–966.
• Therme, Clément. “Iranian Foreign Policy Towards the South Caucasus: Between Revolutionary Ideals and Realpolitik.” İçinde Reassessing Security in the South Caucasus, 137–154. London: Routledge, 2016.
• Wallerstein, Immanuel. “The Modern World-System.” İçinde Charles Lemert (ed.), Social Theory: The Multicultural and Classic Readings, 426–431. Boulder: Westview Press, 1993.
• Yavuz, Nurcan. “Doğu Anadolu’daki Ermeni Mezaliminin Brest-Litovsk Barış Görüşmelerinde Protestosu.” Atatürk Yolu Dergisi 4/15 (1995), 381–406.
• Yergin, Daniel. The Prize: The Epic Quest for Oil, Money & Power. New York: Simon and Schuster, 2011.
• Yılmaz, Serap. “XVIII. Yüzyıl Tekstil Dünyasından: Hindistan ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Pamuk-İpek Karışımı Kumaşları.” Belleten 56/217 (1992), 775–808.
• Zürcher, Erik J. Turkey: A Modern History. London: Bloomsbury Publishing, 2017.