An Examination of the Treatment Experiences of Young People with Substance Addiction: The Case of Hz. Kaab Mosque

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 34, 50 - 78, 09.12.2024

Ayşegül Daşgın , Tuğba Baş , Gamze Özbayrak , Ömer Miraç Yaman

https://doi.org/10.52528/genclikarastirmalari.1425821

Öz

The purpose of the current study is to understand the treatment experiences of young addicts undergoing substance abuse treatment at the Hz. Kaab Mosque, who have been in a period of sobriety for some time, the method adopted at the mosque, their treatment motivations, and the other services provided at the mosque. For this purpose, the phenomenological design, one of the qualitative research methods, was employed in the study. In-depth interviews were conducted with a total of 18 people including 16 addicted young people and 2 mosque employees and observations were made, The interviews were audio-recorded and the data obtained were transcribed and analyzed using the descriptive analysis method in the Maxqda Qualitative Data Analysis Program. As a result of the analysis, it was determined that the addicted participants voluntarily participated in the treatment process at the mosque, the addicted young people who came to the mosque were first directed to institutions for the medical treatment process, their medication was monitored, and then in the second stage of the treatment, the process was progressed in cooperation with doctors, psychologists and Yeşilay Consulting Center (YCC) employees. On the other hand, it was observed that meetings were held to improve the family relations of addicted young people. It was determined that sincere and strong relationships were established between mosque staff and addicted young people, and that this type of relationship positively affected the treatment process. It was understood that the religious and spiritual motivation elements of the participants were activated and their substance use was prevented through prayers. In addition, other voluntary services were offered in the mosque such as accommodation, showers, food, support for finding a job, support for the hospital process, and sports. These were observed to be important support elements for the post-treatment processes of addicted individuals. Finally, it was concluded that the treatment methods applied at Hz. Kaab Mosque were successful for the interviewed addicted participants and that the addicted young people were able to get away from substances and were successful in establishing a new life.

Anahtar Kelimeler

Youth, Substance, Addiction, Religion, Belief

Madde Bağımlısı Gençlerin Tedavi Deneyimlerinin İncelenmesi: Hz. Kaab Camii Örneği

Öz

Bu araştırmada Hz. Kaab Camii bünyesinde madde bağımlılığı tedavi süreci yürütülen ve bir süredir ayıklık döneminde olan bağımlı gençlerin camideki tedavi deneyimlerinin ne olduğunun, camide nasıl bir işleyişin benimsendiğinin, tedavi motivasyonlarının ve camideki diğer hizmetlerin neler olduğunun anlaşılması amaçlanmaktadır. Bu amaçla araştırmada nitel araştırma yöntemi ve fenomenolojik desen türü tercih edilmiştir. Araştırma kapsamında 16 bağımlı genç ve 2 cami çalışanı olmak üzere toplam 18 kişi ile derinlemesine mülakat gerçekleştirilmiş ve gözlem yapılmıştır. Yapılan mülakatlar ses kaydına alınmış, elde edilen veriler yazıya aktarılmış ve Maxqda Nitel Veri Analiz Programında betimsel analiz yöntemiyle analiz edilmiştir. Analizler sonucunda bağımlı katılımcıların gönüllü olarak camideki tedavi sürecine dâhil oldukları, camiye gelen bağımlı gençlerin ilk olarak tıbbi tedavi sürecine yönelik kurumlara yönlendirildikleri, ilaç takiplerinin yapıldığı, ardından tedavinin ikinci aşamasında doktorlara, psikologlara ve Yeşilay Danışmanlık Merkezi (YEDAM) çalışanları ile YEDAM çalışanlarına yönlendirilerek sürecin ilerletildiği belirlenmiştir. Öte yandan bağımlı gençlerin aile ilişkilerinin iyileştirilmesi için görüşmelerin yapıldığı görülmüştür. Cami çalışanları ile bağımlı gençler arasında samimi ve güçlü ilişkilerin kurulduğu, bu ilişki türünün tedavi sürecini olumlu anlamda etkilediği tespit edilmiştir. Katılımcıların dini ve manevi motivasyon unsurlarının aktive edildiği, ibadetler ile madde kullanmalarının önlendiği anlaşılmıştır. Ayrıca camide sunulan barınma, duş, gıda, iş bulma, hastane sürecine destek olma, spor gibi diğer gönüllü hizmetlerin bağımlı bireylerin tedavi sonrası süreçleri için önemli destek unsurları olduğu görülmüştür. Son olarak Hz. Kaab Camii’nde uygulanan tedavi yöntemlerinin mülakat yapılan bağımlı katılımcılar ve daha fazla bağımlı genç için başarılı seyrettiği, bağımlı gençlerin maddeden uzaklaşmalarının sağlandığı ve yeni hayat düzeni kurma konusunda başarılı oldukları sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Genç, Madde, Bağımlılık, Din, İnanç

Etik Beyan

Danışmanlığını Prof. Dr. Ömer Miraç YAMAN'ın üstlendiği, "Gençlerin Alkol/Madde Bağımlılığı Tedavisi Deneyimleri: HZ Kaab Camii Örneği" başlıklı çalışmamız 23.09.2022 tarihinde etik kurul onayı alınarak araştırılmaya başlanmıştır.

Destekleyen Kurum

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ-CERRAHPAŞA REKTÖRLÜĞÜ Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Etik Kurulu

Kaynakça

• Adsız Narkotikler. (2023). Kim, ne, nasıl ve neden? URL: https://na-turkiye.org/kim-ne-nasil-ve-neden/ (Erişim Tarihi: 22.02.2023).
• Akgül Gök, F. ve Arslan Özdemir, E. (2020). Sosyal hizmet uygulamalarında beden-zihin-ruh (tin) müdahaleleri. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 9(1), 398-416.
• Akpınar, A. Çevik, M. ve Bağcıoğlu, E. (2014). Erkek alkol bağımlılığında nüks ile biyokimyasal etmenler arasındaki ilişki var mıdır? Kocatepe Tıp Dergisi, 15(3), 238-245.
• Albayrak, A. (2020). Bağımlılık ve din nöropsikolojik bir yaklaşım. Turkish Academic Research Review, 5(4), 716-722.
• Alptekin, K., Mutlu, E. ve Akın, E., (2016). Madde bağımlılığı tedavisi İçin denetimli serbestlik şubeleri tarafından AMATEM’e gönderilen kişilere yönelik uygulamalarda karşılaşılan sorunlar. Türkiye Denetimli Serbestlik 10. Yıl Uluslararası Sempozyumu (pp.93-97).
• Altunışık, R., Coşkun, R., Yıldırım, E. ve Bayraktaroğlu, S. (2010). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri (6.Baskı). Sakarya Kitabevi.
• Altuntaş, M., Öztürk, E. ve Arıkın, S. (2019). Madde bağımlılığı tedavisinde manevi desteğin ekip çalışması ile yürütülmesi. The Journal of Social Science, 3(5), 195-207.
• AMATEM Özel Okullar Derneği. (1996). Uyuşturucu maddeler ve bağımlılık okul eğitim paketi, öğrenci anketi bulguları. AMATEM-Özel Okullar Derneği Yayını. https://www.ogelk.net/Dosyadepo/OEGT_ogrt.pdf adresinden 23.04.2023 tarihinde erişildi.
• AMATEM. (2016). Amatem Nedir? 22.06.2023 tarihinde http://www.amatem.org/amatem/amatem-nedir/ adresinden erişim sağlandı.
• Anadolu Ajansı. (2021, Şubat 17). Uyuşturucu bağımlılarının hayatlarına dokunan ve küskünleri barıştıran imam, dışarıda kalanlara da yardım ediyor. 15.02.2023 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/yasam/uyusturucu-bagimlilarinin-hayatlarina-dokunan-ve-kuskunleri-baristiran-imam-disarda-kalanlara-da-yardim-ediyor/2147775 adresinden erişim sağlandı.
• Arıkan, Z., Yasin Genç, D. Ç. E., Aslan, S. ve Parlak, P. İ. (2004). Alkol ve diğer madde bağımlılıklarında hastalar ve yakınlarında etiketleme. Bağımlılık Dergisi, 5(2), 52-56.
• Asan, Ö., Tıkır, B., Okay, İ. T. ve Göka, E. (2015). Bir AMATEM birimine başvuran alkol ve madde kullanım bozukluğu olan hastaların sosyodemografik ve klinik özellikleri. Bağımlılık Dergisi, 16(1), 1-8.
• Asi Karakaş, S. A. ve Ersöğütçü, F. (2016). Madde bağımlılığı ve hemşirelik. Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi, 3(2), 133-139.
• Atalay, O. (2020). Madde bağımlılığı ve bağımlılıklarla mücadelede sivil toplumun rolü. İHH İnsani Yardım Vakfı. 12.05.2023 tarihinde https://ihh.org.tr/public/publish/0/145/madde-bagimliligi-ve-bagimliliklarla-mucadele-.pdf adresinden erişim sağlandı.
• Ateş, K. (2018). Madde bağımlılarının sosyal rehabilitasyonunda yerel yönetimlerin rolü-Bursa ilinin örneği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Bahar, A. (2018). Uyuşturucu madde kullanımının nedenleri ve bağımlılık oluşum sürecinde iletişimsel yaklaşımların rolü ve önemi: Polis kayıtları üzerinden olgusal bir inceleme. Connectist: Istanbul University Journal of Communication Sciences, (55), 1-36.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388.
• Baş, T. ve Akturan, U. (2008). Sosyal Bilimlerde bilgisayar destekli nitel araştırma yöntemleri (1.baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Başkurt, İ. (2003). Gençlik, madde bağımlılığı ve korunma yolları (PsikoSosyal bir yaklaşım). İstanbul. Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8, 73-124.
• Bayhan, V. (2013). Gençlik, sosyal medya ve internet bağımlılığı. Düşünce Dünyasında Türkiz Siyaset ve Kültür Dergisi, 23, 61-80.
• Bayraktar, A. H., Aktürk, İ. ve Yaman, Ö. M. (2023). Madde kullanan kişilerde kendi kendini tedavi yönteminde öne çıkan unsurlar. Bağımlılık Dergisi, 25(1), 69-80.
• Baysan Arabacı, L., Ayakdaş Dağlı, D., Taş, G. (2018). Madde kullanım bozukluklarında duygu düzenleme güçlüğü ve hemşirelerin rol ve sorumlulukları. Bağımlılık Dergisi, 19(1), 10-16.
• Becker, J. B., McClellan, M. ve Reed, B. G. (2016). Sociocultural context for sex differences in addiction. Addiction Biology, 21(5), 1052–1059.
• Beraldo, L., Gil, F., Ventriglio, A., de Andrade, A. G., da Silva, A. G., Torales, J., Gonçalves, P. D., Bhugra, D. ve Castaldelli- Maia, J. M. (2019). Spirituality, religiosity and addiction recovery: Current perspectives. Current Drug Research Reviews Formerly: Current Drug Abuse Reviews, 11(1), 26-32.
• Bilgin, R. (2012). Sokakta çalışan çocukları bekleyen risk ve tehlikeler: Diyarbakır örneği. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 8(15), 79-96.
• Ceylan, İ. (2021). Bağımlılıktan bağlanmaya: bağımlılığa dini ve manevi yaklaşımlar. Türk Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi, 2(3), 107-134.
• Ceylan, Ö. (2019). Madde bağımlılığı ile mücadelede sivil toplum kuruluşları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
• CNNTÜRK (2018, 21 Mart). Bir imamdan daha fazlası: İyi insan Levent Hoca [Video]. 30.03.2023 tarihinde https://www. youtube.com/watch?v=16JmE3Jy1gM adresinden erişildi.
• Conner, B. T., Longshore, D. ve Anglin, M. (2009). Modeling attitude towards drug treament: The role of ınternal motivation, external pressure, and dramatic relief. The Journal of Behavioral Health Services & Research, 36(2), 150-158.
• Corrigan, P., Kuwabara, S. A., ve O’ Shaughnessy, J. (2009). The public stigma of mental illness and drug addiction: Findings from an stratified random sample. Journal of Social Work, 9(2), 139-147.
• Cüceler, S., Yılmaz, M. ve Türkleş, S. (2021). Madde bağımlısı bireylerin yaşadığı psikososyal sorunlar, uygulanan kanıt temelli müdahaleler ve hemşireliğin rolü. Bağımlılık Dergisi, 23(1), 105-110.
• Çam, O. ve Ayakdaş Dağlı, D. (2017). Alkol bağımlılarında içselleştirilmiş damgalama, suçluluk ve utanç duyguları. Bağımlılık Dergisi, 18(4), 145-151.
• Çevik, M. ve Kızmaz, Z. (2021). Uyuşturucu bağımlılarının demografik özellikleri ve madde kullanım alışkanlıkları. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 37, 470-506.
• Çoban, M. (2016). Uyuşturucu madde bağımlılığı ile mücadelede manevi danışmanlık ve rehberlik uygulamalarının yeri ve önemi: İstanbul Örneği. I. Uluslararası Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Kongresi. Marmara Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, İstanbul.
• Dağlı, Z. (2019). Bağımlılıkla mücadele politikasında din görevlilerinin rolü üzerine bir değerlendirme: Düzce örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(2), 285-297.
• D’Amico, E. J., Hunter, S. B., Miles, J. N., Ewing, B. A.,ve Osilla, K. C. (2013). A randomized controlled trial of a group motivational interviewing intervention for adolescents with a first time alcohol or drug offense. Journal of Substance Abuse Treatment, 45(5), 400-408.
• Danışmaz Sevin, M. ve Erbay, E. (2019). AMATEM’de ikinci kez tedavi gören madde bağımlılarının madde kullanımına ilişkin yaşam deneyimleri. ADDICTA: The Turkish Journal on Addictions, 6(3), 691-716.
• Dar, M. (2019). Madde bağımlılığı tedavi sürecinde aile işlevselliğinin rolünün incelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Hasan Kalyoncu Üniversitesi.
• Derin, M. ve Tapan, M. G. (2017). Madde bağımlığı ve sosyal dışlanma. Tıbbi Sosyal Hizmet Dergisi, (10), 26-36.
• Dikeç, G. ve Kutlu, F. Y. Dezavantajlı gruplar olarak bağımlıların psikososyal sorunları. M. Yılmaz (Ed.) Dezavantajlı Gruplar ve Ruh Sağlığı (50-55) içinde. Türkiye Klinikleri.
• Diriliş Postası. (2021, Şubat 18). Eyüpsultan’daki Hz. Kaab Camisi imamı madde bağımlılarına ve evsizlere evini açtı. 08.04.2023 tarihinde https://www.dirilispostasi.com/foto/6505189/eyupsultandaki-hz-kaab-camisi-imami-madde-bagimlilarina-ve-evsizlere-kucak-acti adresinden erişim sağlandı.
• Dobbins, D. (2005). SAMHSA funding opportunities for afterschool: Substance Abuse Prevention and Mental Health Services. Funding Note. Finance Project.
• Erbay, E., Oğuz, N., Yıldırım, B. ve Fırat, E. (2016). Alkol ve madde bağımlılığı olan bireylerin başa çıkma tutumları. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 20(3), 597-609.
• Erükçü Akbaş, G. ve Mutlu, E. (2016). Madde bağımlılığı tedavisi gören kişilerin bağımlılık ve tedavi deneyimleri. Toplum ve Sosyal Hizmet, 27(1), 101-122.
• European Union Drugs Agency. (2009, July 1). Drugnet Europe (Issue 67, D. Ballotta, Ed.). European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction. https://www.euda.europa.eu/publications/drugnet/67_en
• Gezek, F. (2007). Sokakta yaşayan gençlerin aile yapısı ve madde bağımlılığı arasındaki ilişki [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Gıynaş, F. F., Kazan Kızılkurt, Ö., Taştekin, N., Kırşayoğlu, B., Akçay Oruç, G. ve Bilici, R. (2019). Alkol-madde kullanım bozukluğu olan hastalarda tedaviyi yarım bırakmanın yordayıcıları olarak mizaç ve karakter profilleri ve dürtüsellik. Çukurova Medical Journal, 44(1), 59-65.
• Gökçearslan Çifci, E. ve Altınova, H. H. (2012). Sosyal hizmet eğitiminde yaratıcı drama yönteminin öğrencilerin empati becerisine etkisi. Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1(2), 133-149.
• Gürsu, O. (2018). Madde bağımlılığı ve din: HİGED örneği. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 5(1), 37-54.
• Gürsu, O. ve Selçuk, B. S. (2021). Türkiye’de dindarlık-bağımlılık çalışmalarının yöntemsel analizi. Türk Akademik Araştırmalar Dergisi, 6(3), 845-861.
• Haddad, L., Shotar, A., Umlauf, M., Zyoud, S.A. (2010). Knowledge of substance abuse among high school students in Jordan. Journal of Transcultural Nursing, 21(2), 143-150.
• Hammerbacher, M. ve Lyvers, M. (2006). Factors associated with relapse among clients in Australian substance disorder treatment facilities. Journal of Substance Use, 11(6), 387-394.
• HUGAUM (Hacettepe Üniversitesi Gençlik Araştırmaları ve Uygulama Merkezi). (2017). Gençliğin önemi ve üniversite gençliği. 20.10.2024 tarihinde https://l24.im/CSaI6fR adresinden erişim sağlandı.
• İhlas Haber Ajansı. (2022, Nisan 29). Evsizlere sahip çıkan imama iyilik ödülü. 10.04.2023 tarihinde https://www.memurlar.net/haber/1025566/evsizlere-sahip-cikan-imam-a-iyilik-odulu.html adresinden erişim sağlandı.
• İLKHA. (2022, Ekim 16). 27 yıldır evsizlere yönelik yardım çalışmaları yapıyor. 10.05.2023 tarihinde https://dogruhaber.com.tr/haber/869663-27-yildir-evsizlere-yonelik-yardim-calismasi-yapiyor/ adresinden erişim sağlandı.
• İnsaniyet. (2021). Evsizlerin Hâmisi Emin Kır Hoca. 11.02.2023 tarihinde https://www.insaniyet.net/evsizlerin-hamisi-emin-kir-hoca/ adresinden erişim sağlandı.
• Karaman, H. (2017). Türkiye’de bağımlılık alanında bir rehabilitasyon modeli olarak Yeşilay Danışmanlık Merkezi’nin (YEDAM) incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Karataş, Z. (2021). Madde bağımlılığının nedenlerine, sosyal tedavi ve rehabilitasyonuna ilişkin görüşlerin odak grup yöntemiyle belirlenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 25(1), 67-94.
• Karataşoğlu, S. (2012). Sosyal politika boyutuyla madde bağımlılığı. Türk İdare Dergisi, 476, 321–352.
• Kıral, B. (2021). Nitel araştırmada fenomenoloji deseni: Türleri ve araştırma süreci. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 10(4), 92-103.
• Kızılkurt, Ö. (2019). Madde kullanım bozukluğu tanısı ile yatarak tedavi gören hastaların başvuru şekillerine göre tedavi motivasyonlarının karşılaştırılması. Anatolian Journal of Psychiatry, 20(1), 62-64.
• Kızmaz, Z. ve Çevik, M. (2016). Madde bağımlılığıyla mücadelede inanç odaklı yaklaşım: Kardelen Rehabilitasyon Merkezi örneği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26(2), 313-335.
• Kızmaz, Z. ve Çevik, M. (2021). Uyuşturucu bağımlılarının demografik özellikleri ve madde kullanım alışkanlıkları. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 37, 470-506.
• Knijn, T. (2012). New social risks for young adults: A conceptual framework. Knijn T. (Ed.), Work, Family Policies and Transitions to Adulthood in Europe (3-16) içinde, US, UK:. Palgrave Macmillan.
• Koçak, E. ve Musalı, C. (2021). Illegal drug trafficking. United Nations Office on Drugs and Crime. https://dengemun. com/assets/guides/unodcguide.pdf
• Kosgei, J. K., Mutua, H. ve Pam, G.D. (2021). The role of the church in curbing drug addiction problems: A case study of Nairobi Chapel. Journal of Education, Society and Behavioural Science, 34(4), 33-47. (Erişim Tarihi: 27.05.2023).
• Lacivert. (2021, Temmuz 30). Uyuşturucu bağımlılarını hayata kazandıran bilge bir imam: Emin Kır Hoca. 03.03.2023 tarihinde https://www.lacivertdergi.com/soylesi/2021/06/29/uyusturucu-bagimlilarini-hayata-kazandiran-bilge-bir-imam-emin-kir-hoca adresinden erişim sağlandı.
• Lewis, A. (2015). Some positive benefits churches bring to communities. The Ethics & Religious Liberty Commission of The Souyhern Baptist Convention. 10.04.2023 tarihinde https://erlc.com/research/some-positive-benefits-churches-bring-to-communities/ adresinden erişim sağlandı.
• Meer Sanchez, Z. ve Nappo, S. A. (2008a). Religious intervention and recovery from drug addiction. Revista de saude publica, 42(2), 265-272.
• Meer Sanchez, Z. ve Nappo, S. A. (2008b). Religious treatments for drug addiction: an exploratory study in Brazil. Social Science &Medicine, 67 (4), 638-646.
• Nebioğlu, M., Yalnız, H., Güven, F. ve Geçici, Ö. (2013). Opiyat bağımlılarında diğer maddelerin kullanımı ve sosyodemografik özellikler ile ilişkisi. TAF Preventive Medicine Bulletin, 12(1), 35-42.
• NIDA (National Institute on Drug Abuse). (2018). Principles of drug addiction treatment: A research-based guide. 10.06.2023 tarihinde https://www.drugabuse.gov/node/pdf/675/principles-of-drug-addiction-treatment-aresearch-based-guide-third-edition adresinden erişim sağlandı.
• Ögel, K. (2021). Bağımlı aileleri için rehber kitap (2. Baskı). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Öztürk, Ş. (2021). Tasavvufi düşüncenin bağımlılığa bakışı. Türk Akademik Araştırmalar Dergisi, 6(2), 498-522.
• Patton, M. Q. (2018). Nitel Araştırma ve değerlendirme yöntemleri (M. Bütün ve S. Demir, Çev. Ed.). Pegem Akademi.
• Polat, G. (2012). Madde bağımlısı ergenlerin tedavi sonrası toplumla yeniden bütünleşme deneyimleri ve sosyal sermaye yaklaşımı temelinde sosyal hizmet müdahalesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Polat, G. (2014). Madde bağımlılığı tedavisinde sosyal hizmet mesleği. Okmeydanı Tıp Dergisi, 30(2), 143-148.
• Rahman, M. M., Rahaman, M., Hamadani, J. D., Mustafa, K. ve Shariful Islam, S. M. (2016). Psycho-social factors associated with relapse todrug addiction in Bangladesh. Journal of Substance Use, 21(6), 627–630.
• Rumbaut, R. G. (2004).Young Adults in the United States: A Profile. Research Network Working Paper No:4. 23.4.2022 tarihinde https://ssrn.com/abstract=1887827 ve http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1887827 adreslerinden erişim sağlandı.
• Sabah. (2022, Ocak 30). Hz. Kaab Camii’nde iyilik hasadı. 11.05.2023 tarihinde https://www.sabah.com.tr/gundem/2022/01/30/hz-kaab-camiinde-iyilik-hasadi adresinden erişim sağlandı.
• Sarı Ertem, H. ve Korhan, S. (2019). Sosyal medya ve dış politika ilişkilerine yakından bakmak: Türkiye’de üniversiteli genç yetişkinler örneği. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 15(2), 215-233.
• Savaşan, A. (2010). Bağımlılığı olan hastalarda servis ortamı ve tedavi motivasyonu ilişkisinin incelenmesi. Klinik Psikiyatri Servisi, 13(3), 119-126. https://jag.journalagent.com/kpd/pdfs/KPD_13_3_119_126.pdf.
• Schoenthaler, S. J., Blum, K., Braverman, E. R., Giordano, J., Thompson, B., Oscar-Berman, M., Badgaiyan, R. D., Madigan, M. A., Dushaj, K., Li, M., Demotrovics, Z., Waite, R. L. ve Gold, M. S. (2015). NIDA-Drug Addiction Treatment Outcome Study (DATOS) relapse as a function of spirituality/religiosity. Journal of Reward Deficiency Syndrome, 1(1), 36- 45.
• Sırım, M. (2021). Genç yetişkinlerde flört şiddeti mağduriyeti ile yaşam doyumu arasındaki ilişkide bilişsel çarpıtmaların aracı rolünün incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Kent Üniversitesi.
• Starosta, A. N., Leeman, R. F., ve Volpicelli J. R. (2006). ‘’The BRENDA model: Integrating psychosocial treatment and pharmacotherapy for the treatment of alcohol use disorders. Journal of Psychiatric Practice, 12(2), 80-89.
• Şamar, B. ve Buz, S. (2022). Bağımlılık rehabilitasyonunda sosyal hizmet uygulamaları: Erenköy Bahar modeli. Bağımlılık Dergisi, 23(2), 221-232.
• Şimşek, M., Aktürk, İ., Dinç, M., Işık, S. ve Ögel, K. (2019). Bir bağımlılık danışma merkezinde uygulanan tedavi programına yönelik etkililik değerlendirmesi: Yedam örneği. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 6(3), 797−819.
• Tabara, M. F. (2021). Alkol bağımlılığında beyin ödül sistemi ve volümetrik incelemeleri [Tıpta uzmanlık tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Terry, A., Szabo, A. ve Griffiths, M. (2004). The exercise addiction inventory: A new brief screening tool. Addiction Research and Theory, 12(5), 489–499.
• Türkiye Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi (TUBİM). (2012). EMCDDA 2012 Ulusal raporu (2011 verileri) Reitox ulusal temas noktası Türkiye yeni gelişmeler, trendler, seçilmiş konular. Reitox. 14.04.2023 tarihinde https://www.narkotik.pol.tr/kurumlar/narkotik.pol.tr/Arsiv/TUBIM/Documents/TURKIYE%20UYUSTURUCU%20RAPORU%202012.pdf adresinden erişim sağlandı.
• Türkmen, S. N., Kumaşoğlu, Ç. ve Akyol T. (2015). Alkol ve Madde Bağımlılığı Tedavi ve Eğitim Merkezi (Amatem) biriminde yatan bireylerde içselleştirilmiş damgalama ve yaşam kalitesi. Bağımlılık Dergisi, 16(4), 182-191.
• Van Manen, M. (2007). Phenomenology of practice. Phenomenology & Practice. 1(1), 11-30.
• Weinandy, J. T. G. ve Grubbs, J. B. (2021). Religious and spiritual beliefs and attitudes towards addiction and addiction treatment: A scoping review. Addictive Behaviors Reports, 14, 1-12.
• Yeltepe, H. (2010). Alkol ve madde bağımlılığı tedavisi gören yetişkinlerde düzenli egzersizin depresyon ve yaşam kalitesine etkisi [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Yeşilay. (2023). Misyonumuz ve vizyonumuz. 15.03.2023 tarihinde https://www.yesilay.org.tr/tr/kurumsal/vizyonumuz-misyonumuz adresinden erişim sağlandı.
• Yeşilkayalı, E. (2016). Sosyal çalışmada maneviyata duyarlı müdahale. International Journal of Social Science, 53, 227-237.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (Güncelleştirilmiş Geliştirilmiş 5. Baskı). Ankara.
• Yıldız, M. O. (2018). Belediye Madde bağımlılığı merkezlerinin çalışmalarının değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Başkent Üniversitesi.
• Yiğit, E. (2021). Suriyeli göçmenler ve sosyal uyum: İstanbul Üniversitesi ve İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa öğrencileri örneği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Younge, S. L., Oetting, E. R., Banning, J. H. ve Younge, K. A. (1991). Psychological messages from the physical environment: The Drug and Alcohol Treatment Center Environment. International Journal of the Addictions, 25(7A-8A), 905–955.