CBS tabanlı ÇKKV-AHS yöntemi ile ekoturizm alanlarının yer seçimi: Çamlıhemşin İlçesi Örneği

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 185 - 206, 29.08.2024

Cemile Koca , Çağlar Kıvanç Kaymaz

https://doi.org/10.29128/geomatik.1419623

Öz

“Sorumsuz” seyahat ve bilinçsiz bir tüketim şekliyle kitle turizminin, dünya ekosistem dengesini bozan zararlı etkilerine çözüm arayışında, sürdürülebilir turizm türleri gelişmeye başlamıştır. Ekoturizm, çevreye karşı bilinçli hareket edebilme, kitle turizminin olumsuz etkilerini azaltma, doğal ve kültürel turistik çekicilikleri sürdürülebilir bir şekilde kullanma gibi olumlu özelliklerinden dolayı turizm sektörünün vazgeçilmez bir parçası olan “sorumlu” seyahat şeklidir. Sahip olduğu ekoturizm potansiyeline rağmen Çamlıhemşin, hızlı turist akışı ve bilinçsiz turizm kullanımına maruz kaldığı için, sürdürülebilirlik açısından tehdit altındadır. Kırılgan ekosistemler üzerinde baskı oluşturmadan, habitat bozulmalarına, biyolojik çeşitliliğin kaybına ve sosyo-kültürel değerlerin kaybına yol açmadan uygulanacak bir turizm faaliyeti için ekoturizm planlamasının yapılması gerekmektedir. Nitekim bu planlamalarda kullanılabilecek “Çamlıhemşin ilçesi ekoturizm uygunluk modeli”nin oluşturulması; koruma, turizmi doğru yönde geliştirme, gelişimi dengeleme, yerel sakinleri toplumsal-ekonomik açıdan güçlendirme ve böylece bölgenin uzun vadeli sürdürülebilirliğinin sağlanması açısından oldukça elzemdir. Çamlıhemşin’in ekoturizme uygun alanlarının belirlenmesi için Coğrafi Bilgi Sistemleri tabanlı Çok Kriterli Karar Verme-Analitik Hiyerarşi Süreci yöntemi, uzman görüşleri anketinden hazırlanan veri seti, MS Excel Macro ve Coğrafi Bilgi Sistemleri ArcGIS 10.8 yazılımı bütünleşik kullanılmıştır. Sonuçta elde edilen nihai uygunluk modeli ile ilçe genelinde ekoturizme uygun olan alanlar belirlenmiş ve mevcut kullanımları değerlendirilerek, turizm alanında gerçekleştirilecek planlama ve uygulamalara yönelik önemli önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

CBS, ÇKKV, AHS, Ekoturizm, Akıllı planlama

Etik Beyan

Atatürk Üniversitesinden 07.07.2022 tarihinde E-48553601-300-2200209713 sayı numaralı araştırma izin dilekçesi ve 07.07.2022 tarihinde E.88656144-000-2200209956 sayı numaralı etik kurul onay belgesi alınmıştır.

Destekleyen Kurum

Atatürk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) Koordinasyon Birimi

Proje Numarası

SYL-2022-11272

Teşekkür

SYL-2022-11272 proje koduyla çalışmama yönelik desteklerini esirgemeyen Atatürk Üniversitesi Rektörlüğüne ve Atatürk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimine teşekkürlerimi sunarım.

Kaynakça

• Adjiski, V., Kaplan, G., & Mijalkovski, S. (2023). Assessment of the solar energy potential of rooftops using LiDAR datasets and GIS based approach. International Journal of Engineering and Geosciences, 8(2), 188-199. https://doi.org/10.26833/ijeg.1112274
• Akbaba, M. Y., Atay, G., Başeğmez, M., & Aydın, C. C. (2023). Sürdürülebilir bir ulaşım sistemi için bisiklet ve yürüyüş yolu yer seçimi: Ankara ili Mamak ilçesi Ege mahallesi örneği. Geomatik, 8(2), 136-151. https://doi.org/10.29128/geomatik.1139226
• Aruldoss, M., Lakshmi, T. M., & Venkatesan, V. P. (2013). A survey on multi criteria decision making methods and its applications. American Journal of Information Systems, 1(1), 31-43.
• Asadabadi, M. R., Chang, E., & Saberi, M. (2019). Are MCDM methods useful? A critical review of analytic hierarchy process (AHP) and analytic network process (ANP). Cogent Engineering, 6(1), 1623153. https://doi.org/10.1080/23311916.2019.1623153
• Bali, A., Monavari, S. M., Riazi, B., Khorasani, N., & Zarkesh, M. M. K. (2015). A spatial decision support system for ecotourism development in Caspian Hyrcanian mixed forests ecoregion. Boletim de Ciências Geodésicas, 21(2), 340-353.
• Barna, C., Epure, M., & Vasilescu, R. (2011). Ecotourism–conservation of the natural and cultural heritage. Review of Applied Socio-Economic Research, 1(1), 87-96.
• Belton, V., & Stewart, T. (2012). Multiple criteria decision analysis: an integrated approach. Springer Science & Business Media.
• Bunruamkaew, K., & Murayam, Y. (2011). Site suitability evaluation for ecotourism using GIS & AHP: A case study of Surat Thani province, Thailand. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 21, 269-278. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2011.07.024
• Bünyan Ünel, F., Kuşak, L., Yakar, M., & Doğan, H. (2023). Coğrafi Bilgi Sistemleri ve Analitik Hiyerarşi Prosesi kullanarak Mersin ilinde otomatik meteoroloji gözlem istasyonu yer seçimi. Geomatik, 8(2), 107–123. https://doi.org/10.29128/geomatik.1136951
• Canco, I., Kruja, D., & Iancu, T. (2021). AHP, a reliable method for quality decision making: A case study in business. Sustainability, 13(24), 13932. https://doi.org/10.3390/su132413932
• Cheng, E. W., & Li, H. (2001). Information priority‐setting for better resource allocation using analytic hierarchy process (AHP). Information Management & Computer Security, 9(2), 61-70. https://doi.org/10.1108/09685220110388827
• Coruhlu, Y. E., Solgun, N., Baser, V., & Terzi, F. (2022). Revealing the solar energy potential by integration of GIS and AHP in order to compare decisions of the land use on the environmental plans. Land Use Policy, 113, 105899. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2021.105899
• Çoğalmış, İ. (2019). Yerel Halkın Sürdürülebilir Turizm Algılarının Sürdürülebilir Destinasyon Tutumları Üzerine Etkisi: Ayder Üzerine Bir Araştırma [Yüksek lisans tezi, Kırklareli Üniversitesi].
• Delbecq, A. L., Van de Ven, A. H. & Gustafson, D. H. (1975). Group techniques for program planning: a guide to nominal group and delphi processes. Scott Foresman Glenview.
• Demir, C. (2002). Turizm ve rekreasyon faaliyetlerinin olumsuz çevresel etkileri: Türkiye’deki milli parklara yönelik bir uygulama. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(2), 93-117.
• Doğu, A. F., Çiçek, İ., Gürgen, G., Tunçel, H., & Somuncu, M. (1994). Göller (Hunut) dağında buzul şekilleri, yaylalar ve turizm. Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 3, 193-218.
• Dogu, A. F., Gürgen, G., Tuncel, H., & Çiçek, I. (1997). Glacier shapes, yaylas and tourism on the Bulut-Altiparmak Mountains. Turkish Geography Bulletin, Ankara University, 6, 63-91.
• Doğu, A. F., Somuncu, M., Çiçek, İ., Tunçel, H., & Gürgen, G. (1993). Kaçkar Dağında buzul şekilleri, yaylalar ve turizm. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 36(1-2), 52-79.
• ESRI. (2022). What is GIS? Geographic Information System Mapping Technology. https://www.esri.com/en-us/what-is-gis/overview
• ESRI. (2023). Understanding overlay analysis. Understanding overlay analysis-ArcGIS Pro | Documentation. https://pro.arcgis.com/en/pro-app/latest/tool-reference/spatial-analyst/understanding-overlay-analysis.htm
• ESRI. (2004). Whatisarcgis?https://downloads.esri.com/support/documentation/ao_/698What_is_ArcGis.pdf
• Fettahoğlu Şenkaya, B., Demirel, Ö., & Özkır, D. (2012). Ayder (Çamlıhemşin-Rize/Türkiye) termal ve yayla turizm bölgesinin termal koruma ve turizm gelişimi açısından değerlendirilmesi. İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 2(5), 151–164.
• Forman, E. H., & Gass, S. I. (2001). The analytic hierarchy process—an exposition. Operations Research, 49(4), 469-486. https://doi.org/10.1287/opre.49.4.469.11231
• Gigović, L., Pamučar, D., Lukić, D., & Marković, S. (2016). GIS-Fuzzy DEMATEL MCDA model for the evaluation of the sites for ecotourism development: A case study of “Dunavski ključ” region, Serbia. Land Use Policy, 58, 348-365. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2016.07.030
• Goodwin, H. (1996). In pursuit of ecotourism. Biodiversity & Conservation, 5, 277-291. https://doi.org/10.1007/BF00051774
• Gönençgil, B. (2009). Küresel Degradasyon Sürecinde Dağlar ve Dağlık Alanların Yönetimi. Çantay Kitabevi
• Gray, P. (1984). Review of the analytic hierarchy process; decision making for leaders: The analytic hierarchy process for decisions in a complex world. Interfaces, 14(3), 97–99.
• Gülay, Ş. (1994). Türkiye’nin Turizm ve Tanıtımında Çamlıhemşin [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi].
• Haberal, H. (2011). Yaylacılık Kültürünün Yayla Turizmi İçindeki Önemi: Rize Yaylaları Örneği. [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi].
• Hatırnaz, B. (2016). Ayderin Sürdürülebilir Turizm Sürecinin Turizm Paydaşları Tarafından Değerlendirilmesi. [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi].
• HGM (2022). Harita Genel Müdürlüğü- Ulusal Haritacılık Kurumu. https://www.harita.gov.tr/il-ve-ilce-yuzolcumleri
• Horochowski, K., & Moisey, R. N. (1999). The role of environmental NGOs in sustainable tourism development: a case study in northern Honduras. Tourism Recreation Research, 24(2), 19-30. https://doi.org/10.1080/02508281.1999.11014872
• Kang, Y. O., Yabar, H., Mizunoya, T., & Higano, Y. (2024). Optimal landfill site selection using arcgis multi-criteria decision-making (mcdm) and analytic hierarchy process (ahp) for kinshasa city. Environmental Challenges, 14, 100826. https://doi.org/10.1016/j.envc.2023.100826
• Kaya, F., & Yıldırım, G. (2020). Ekoturizm potansiyeli açısından Doğu Karadeniz Bölgesi’nin değerlendirilmesi. Tourism and Recreation, 2(2), 125-133.
• Kaymaz, Ç. K., Çakır, Ç., Birinci, S., & Kızılkan, Y. (2021). GIS-Fuzzy DEMATEL MCDA model in the evaluation of the areas for ecotourism development: A case study of “Uzundere”, Erzurum-Turkey. Applied Geography, 136, 102577. https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2021.102577
• Kaymaz, Ç. K., Kızılkan, Y., & Birinci, S. (2020). Ordu İli turizm merkezlerinin çok kriterli karar verme yöntemlerine göre analizi. Kriter Yayınevi.
• Kaymaz, Ç. K., Kızılkan, Y., & Birinci, S., (2020). Kaçkar Dağları Milli Parkı’nın sürdürülebilir dağ turizmi tecrübe modeline göre analizi. Coğrafi perspektifle dağ ve dağlık alanlar (Sürdürülebilirlik-Yönetim-Örnek Alan İncelemeleri), 355–399. Kriter Yayınevi.
• Kharazi, P., Yazdani, M. R., & Khazealpour, P. (2019). Suitable identification of underground dam locations, using decision-making methods in a semi-arid region of Iranian Semnan Plain. Groundwater for Sustainable Development, 9, 100240. https://doi.org/10.1016/j.gsd.2019.100240
• Kıvılcım, B., & Bilici, N. S. (2020). Sürdürülebilir turizm kapsamında seyahat acentelerinin ekoturizm faaliyetleri: Doğu Karadeniz Bölgesinde bir araştırma. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (45), 53-69. https://doi.org/10.30794/pausbed.792027
• Kiper, T. (2013). Role of ecotourism in sustainable development. Advances in Landscape Architecture. https://doi.org/10.5772/55749
• Koca, C., & Genç, M. (2023). Giresun Kalesi'nin Gülez ve rekreasyon performans-kapasite analiz yöntemlerine göre rekreasyonel değerlerinin belirlenmesi. Edebiyat ve Beşeri Bilimler Dergisi, (70), 68-84. https://doi.org/10.5152/AUJFL.2023.22003
• Koca, R., Güney, İ., Altundal Öncü, M., & Somuncu, M. (2016). Korunan alanlarda etkili planlama ve sürdürülebilir alan yönetimi üzerine Kaçkar Dağları Milli Parkı’nın incelenmesi. Uluslararası Coğrafya Sempozyumu, 771-778.
• Kumari, S., Behera, M. D., & Tewari, H. R. (2010). Identification of potential ecotourism sites in West District, Sikkim using geospatial tools. Tropical Ecology, 51(1), 75-85.
• Kurttila, M., Pesonen, M., Kangas, J., & Kajanus, M. (2000). Utilizing the analytic hierarchy process (AHP) in SWOT analysis—a hybrid method and its application to a forest-certification case. Forest Policy and Economics, 1(1), 41-52. https://doi.org/10.1016/S1389-9341(99)00004-0
• Lee, G. K., & Chan, E. H. (2008). The analytic hierarchy process (AHP) approach for assessment of urban renewal proposals. Social İndicators Research, 89, 155-168. https://doi.org/10.1007/s11205-007-9228-x
• Majumder, M., & Majumder, M. (2015). Multi criteria decision making. Impact of urbanization on water shortage in face of climatic aberrations, Springer Briefs in Water Science and Technology, 35-47. https://doi.org/10.1007/978-981-4560-73-3_2
• Malczewski, J. (1999). GIS and multicriteria decision analysis. John Wiley & Sons.
• Meşin, V., & Demir, V. (2023). Coğrafi bilgi sistemleri tabanlı analitik hiyerarşi yöntemi kullanılarak Konya il merkezinde teknoloji geliştirme bölgesi için yer seçimi. Geomatik, 8(3), 208-221. https://doi.org/10.29128/geomatik.1161059
• Mittermeier, R. A., Robles, G. P., Hoffmann, M., Pilgrim, J., Brooks, T., Mittermeier, C. G., Lamoreaux, J. and da Fonseca, G. A. V. (2004). Hotspots revisited. Earth’s Biologically Richest and Most Endangered Terrestrial Ecoregions. Cemex.
• Mokarram, M., Pourghasemi, H. R., & Pham, T. M. (2023). Identification of suitable location to cultivate grape based on disease infestation using multi-criteria decision-making (MCDM) and remote sensing. Ecological Informatics, 76, 102142. https://doi.org/10.1016/j.ecoinf.2023.102142
• Mokhtarian, M. N., Sadi-Nezhad, S., & Makui, A. (2014). A new flexible and reliable interval valued fuzzy VIKOR method based on uncertainty risk reduction in decision making process: An application for determining a suitable location for digging some pits for municipal wet waste landfill. Computers & Industrial Engineering, 78, 213-233. https://doi.org/10.1016/j.cie.2014.09.008
• Olson, D. M., & Dinerstein, E. (2002). The Global 200: Priority ecoregions for global conservation. Annals of the Missouri Botanical garden, 199-224. https://doi.org/10.2307/3298564
• Ömürbek, N., Makas, Y., & Ömürbek, V. (2015). AHP ve TOPSIS yöntemleri ile kurumsal proje yönetim yazilimi seçimi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (21), 59-83.
• Özcan, İ., İnan, U. H., & Korkusuz, A. Y. (2020). Çok kriterli karar verme yöntemleriyle metro sürücüsü seçimi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 15(3), 1185-1202. https://doi.org/10.17153/oguiibf.573735
• Özçağlar, A., Somuncu, M., Bayar, R., Yılmaz, M., murat Yüceşahin, M., Yavan, N., ... & Karadeniz, N. (2022). Çamlıhemşin İlçesinde doğal ve beşeri kaynak tespitine bağlı olarak geliştirilen arazi kullanım kararları. Coğrafi Bilimler Dergisi, 4(1), 1-27. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000060
• Özkalp, E. (1991). Örgütlerde grupların karar verme teknikleri. Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(1), 311-320.
• Pant, S., Kumar, A., Ram, M., Klochkov, Y., & Sharma, H. K. (2022). Consistency indices in analytic hierarchy process: a review. Mathematics, 10(8), 1206. https://doi.org/10.3390/math10081206
• Partovi, F. Y. (1994). Determining what to benchmark: an analytic hierarchy process approach. International Journal of Operations & Production Management, 14(6), 25-39. https://doi.org/10.1108/01443579410062068
• Patil, M., Saha, A., Pıngale, S. M., Rathore, D. S., & Goyal, V. C. (2023). Identification of potential zones on the estimation of direct runoff and soil erosion for an ungauged watershed based on remote sensing and GIS techniques. International Journal of Engineering and Geosciences, 8(3), 224-238. https://doi.org/10.26833/ijeg.1115608
• Prideaux, B., Timothy, D. J., & Cooper, M. (2009). Introducing river tourism: physical, ecological and human aspects. River Tourism.
• Ramya, S., & Devadas, V. (2019). Integration of GIS, AHP and TOPSIS in evaluating suitable locations for industrial development: A case of Tehri Garhwal district, Uttarakhand, India. Journal of Cleaner Production, 238, 117872. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2019.117872
• Ronizi, S. R. A., Mokarram, M., & Negahban, S. (2020). Utilizing multi-criteria decision to determine the best location for the ecotourism in the east and central of Fars province, Iran. Land Use Policy, 99, 105095. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2020.105095
• Saaty, R. W. (1987). The analytic hierarchy process—what it is and how it is used. Mathematical Modelling, 9(3-5), 161-176. https://doi.org/10.1016/0270-0255(87)90473-8
• Saaty, T.L. (1980) The Analytic Hierarchy Process. McGraw-Hill, New York.
• Saaty, T. L. (1990). How to make a decision: the analytic hierarchy process. European Journal of Operational Research, 48(1), 9-26. https://doi.org/10.1016/0377-2217(90)90057-I
• Sahani, N. (2019). Assessment of ecotourism potentiality in GHNPCA, Himachal Pradesh, India, using remote sensing, GIS and MCDA techniques. Asia-Pacific Journal of Regional Science, 3(2), 623-646. https://doi.org/10.1007/s41685-019-00116-9
• Schweinsberg, S., Darcy, S., & Wearing, S. L. (2018). Repertory Grids and The Measurement of Levels of Community Support for Rural Ecotourism Development. Journal of Ecotourism, 17(3), 239–251. https://doi.org/10.1080/14724049.2018.1502936
• Shasha, Z. T., Geng, Y., Sun, H. P., Musakwa, W., & Sun, L. (2020). Past, current, and future perspectives on eco-tourism: A bibliometric review between 2001 and 2018. Environmental Science and Pollution Research, 27, 23514-23528. https://doi.org/10.1007/s11356-020-08584-9
• Shriki, N., Rabinovici, R., Yahav, K., & Rubin, O. (2023). Prioritizing suitable locations for national-scale solar PV installations: Israel's site suitability analysis as a case study. Renewable Energy, 205, 105-124. https://doi.org/10.1016/j.renene.2023.01.057
• Somuncu, M., & Yılmaz, M. (2006). Rize ilinde yayla-dağ turizminin gelişimi ve yöredeki ekonomik kültürel ekolojik etkileri, 208–216. Rize Valiliği
• Souissi, D., Zouhri, L., Hammami, S., Msaddek, M. H., Zghibi, A., & Dlala, M. (2020). GIS-based MCDM–AHP modeling for flood susceptibility mapping of arid areas, southeastern Tunisia. Geocarto International, 35(9), 991-1017. https://doi.org/10.1080/10106049.2019.1566405
• Soykan, F. (1999). Doğal Çevre ve Kırsal Kültürle Bütünleşen Bir Turizm Türü: Kırsal Turizm. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 10(1), 67-75.
• Taylor, J. E., Dyer, G. A., Stewart, M., Yunez-Naude, A., & Ardila, S. (2003). The economics of ecotourism: A Galápagos Islands economy-wide perspective. Economic Development and Cultural Change, 51(4), 977-997.
• TIES. (2015). What Is Ecotourism?. The international ecotourism society. https://ecotourism.org/what-is-ecotourism/
• Topçu, G. Z., Bayır, K., Cavıldak, Z. E., Başeğmez, M., & Aydın, C. C. (2023). Yeşil alan uygunluk analizinin CBS tabanlı AHP ve TOPSİS yöntemleriyle değerlendirilmesi. Geomatik, 8(3), 235-249. https://doi.org/10.29128/geomatik.1171069
• Tzeng, G. H., & Huang, J. J. (2011). Multiple attribute decision making: methods and applications. CRC Press.
• Urfalı, T., & Eymen, A. (2021). CBS ve AHP yöntemi yardımıyla Kayseri İli Örneğinde rüzgâr enerji santrallerinin yer seçimi. Geomatik, 6(3), 227-237. https://doi.org/10.29128/geomatik.772453
• Vankova, L., Krejza, Z., Kocourkova, G., & Laciga, J. (2022). Geographic Information System Usage Options in Facility Management. Procedia Computer Science, 196, 708-716. https://doi.org/10.1016/j.procs.2021.12.067
• Venkatesh, R., & Gouda, H. (2016). Eco-tourism–planning and developmental strategies. Global Journal for Research Analysis, 5(12), 420-422.
• Yasin, K. H., & Woldemariam, G. W. (2023). GIS-based ecotourism potentiality mapping in the East Hararghe Zone, Ethiopia. Heliyon, 9(8). https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2023.e18567
• Yılmaz, O. S., Gülgen, F., & Ateş, A. M. (2023). Determination of the appropriate zone on dam surface for floating photovoltaic system installation using RS and GISc technologies. International Journal of Engineering and Geosciences, 8(1), 63-75. https://doi.org/10.26833/ijeg.1052556
• Zaman, M. (2010). Fırtına Deresi Havzası ve Kaçkar Dağları Milli Parkı’nın alternatif turizm açısından önemi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(2), 1-33.
• Zarkesh, M. M. K., & Almasi, N. (2011). Ecotourism land capability evaluation using spatial multi criteria evaluation. Research Journal of Applied Sciences, Engineering and Technology, 3(7), 693-700.
• Zhao, R., Xiao, Y., Luo, R., Yang, R., Zhou, S., & Zhang, S. (2023). Discrete-continuous model for facility location problem with capacity-cost relation constraints. Computers & Industrial Engineering, 185, 109661. https://doi.org/10.1016/j.cie.2023.109661
• Zhong, L., Deng, J., Song, Z., & Ding, P. (2011). Research on environmental impacts of tourism in China: Progress and prospect. Journal of Environmental Management, 92(11), 2972-2983. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2011.07.011