Bir kralın Mops (veya Mucks) adındaki oğlu: Kurgu yazıtlar, Pylos ile Karatepe arasındaki antik hikaye anlatıcılığı ve isim kayıtları

Yıl 2019, Cilt: 17, 11 - 23, 15.05.2019

Diether Schürr

https://doi.org/10.37095/gephyra.499180

Öz

Karatepe’de (Kilikya)
hanedanlığın kurucusu olarak Muksas
veya MPŠ’den kesin olarak bahseden, uzun Fenike ve Luvi hiyeroglif yazıtlarının
keşfinden sonra, bu isim doğrudan efsanevi Yunan kâhini Mopsos ile
ilişkilendirildi. Çünkü bazı yazarlar onun Troya’nın düşüşünden sonra
Pamphylia’ya ve sonra Kilikya’ya seyahat ettiğini, hatta Kilikya’da hüküm
sürdüğünü bildirirler. Bu isimler diğer erkek adlarıyla da bağlantılıydı:
Mykenli Mok^wsos, Hitit
metninde Muksus, (Yunan
uyarlamasında) Lidyalı ismi Moksos ve son olarak Frigyalı Muksos. Hatta ünlü arkeolog James Mellaart Büyük Kral’ın Muksus
ismindeki oğlunun Ashkelon kentine geldiğini belirttiği ve kısa bir süre önce
yayımlanmış olan Bronz Çağı’na ait Luvice bir yazıt kurgulamıştır. Athenaeus’­un
“Deipnosophistler” eserinde bahsettiği Lydialı Mopsos da aynı şekilde
sunulmuştur.

Hikâye anlatıcılığına
böylesi bir güven olgusu yerleştirmeden, hem de geç, çok geç ve tam anlamıyla güvenilir
olmadan, Kilikyalı MPŠ’nin, çok daha geç bir dönemde Yunan Mopsos ile özdeşleştirilmiş
olduğunu varsaymak ve hanedan kurucusunun neden iki benzer, fakat farklı
isimlere sahip olduğunu açık bırakmak daha kolay gelmiştir. Bu kurucunun Bronz
Çağı’na ait olduğunu gösteren hiçbir şey yoktur. Aksine Adana yakınlarındaki
Çineköy’den bir Luvi hiyeroglifindeki bağışçı kral onun “torun”udur ve bu büyük
ihtimalle, sadece onun soyundan gelen birisi olarak değil doğrudan doğruya
sözcük anlamıyla “torun” olarak anlaşılmalıdır. Mikenli Mok^wsos gerçekten Batı Anadolu’da Muksus olarak uyarlanmış olabilir ve bu Lidya’ya aktarılmış, sonra ilkin
Friglere ve daha sonra ise Friglerden Luvilere aktarılmış olabilir: bu bir
ismin yolculuğu olup uydurma bir kâhinin seyahatleri değildir. Ancak Anadolu’da
tespit edilen isimlerin Mikenceden türetildiği fikri ikna edici değildir;
isimler basit bir şekilde bunlardan bağımsız olabilirlerdi.

MPŠ adının Mopsos’tan türediği fikri sadece Kilikya
hanedanlığının Yunan kökenli olmasına değil, aynı zamanda Kilikya’da erken bir
Yunan varlığına dair güçlü bir inanca sebep olmuştur. Bununla birlikte bu
düşünce için daha fazla dayanak bulunmamaktadır: ne kraliyet isimleri Á-wa/i+ra/i-ku-sa (Euarchos?) ve Wa/i+ra/i-i-ka-sá (Wroikos?) için bir Yunan
kökeni, ne Karatepe’deki Baal isimlendirmesi olan KRNTRYŠ (başka yerde
belgelenmemiş olan κορυνητήριος? sıfatı) için bir Yunan kökeni, ne de
Homeros’un Akhaialılarının Hiyawa ile ilişkilendirilmesi buna dayanak
sayılabilir. Kilikya’da Helenistik Dönem öncesine ait hiçbir Yunanca yazıtın olmaması
zaten zayıf olasılığı olan bu türden açıklamaların karşısında durmaktadır ve bu
da belirleyicidir.

Anahtar Kelimeler

Miken Yunancası, Hititçe, Luvi Hiyeroglifi, Lidce, Frigce, Fenikece, Karatepe, Yunan kâhini Mopsos ve Lydia kralı Moxos, antik hikâye anlatıcılığı

A king’s own son, named Mops (or Mucks?): about fantasy inscriptions, antique storytelling and name records between Pylos and Karatepe

Öz

After the discovery of the long Phoenician and Hieroglyphic Luwian
inscriptions of Karatepe (Ci­licia), which mention a certain Muksas or MPŠ as the founder of a
dynasty, this name was immediately linked with a fabled Greek seer named
Mopsos, because some authors tell that he traveled, after the fall of Troy, to
Pamphylia and also to Cilicia and even ruled there. These names were linked
with other male names too: Mycenaean Mok^wsos
(?), Muksus in a Hittite text,
the Lydian name (in Greek adaption) Moxos and, finally, Phrygian Muksos. The famous archaeologist James
Mellaart even invented a long Bronze Age Hieroglyphic Luwian inscription,
published recently, where a Great King’s son named Muksus came to the city of Ashkelon, as did the Lydian called
Mopsos in the ‘Deipnosophists’ of Athenaeus.

Without placing such confidence in storytelling, late and very late and
not altogether trustworthy, it is easier to suppose that the Cilician MPŠ was
identified with the Greek Mopsos only much later and to leave open why the
founder of the dynasty had two similar but different names. And not­hing speaks
for a Bronze Age date for this founder – on the contrary, in the Hieroglyphic
Luwian inscription from Çineköy near Adana the donating king is his grandchild,
and this must probably be taken literally, not merely as ‘descendant’. The
Mycenaean Mok^wsos may
indeed have been adapted in West Anatolia as Muksus, and this handed down in Lydia and then first taken over by
Phrygians and later by Luwians from Phrygians: travels of a name and not
travels of the fabled seer. It is however not cogent that the names attested in
Anatolia are derived from Mycenaean; they could be easily independent.

The supposed derivation of MPŠ from Mopsos has
led to the strong belief, not only in a Greek origin for the Cilician dynasty,
but also in an early Greek presence in Cilicia. However, there are no more
reliable props for it: neither a Greek origin for the royal names Á-wa/i+ra/i-ku-sa (Eu­archos?) and Wa/i+ra/i-i-ka-sá (Wroikos?), nor one
for KRNTRYŠ, an epiclesis of Baal in Karatepe (an otherwise unattested
adjective κορυνητήριος?), nor linking Hiyawa with the Achaeans of Homer. Against the mere possibility of
such explanations stands the total lack of Greek inscriptions in Cilicia before
Hellenistic times, and this is decisive

Anahtar Kelimeler

Mycenaean Greek, Hittite, Hieroglyphic Luwian, Lydian, Phrygian, Phoenician, Karatepe, antique storytelling, the Greek seer Mopsos and the Lydian king Moxos

Ein Königssohn, der Mops hieß (oder Mucks?): von Phantasie-Inschriften, antiken Fabeleien und Namenbelegen zwischen Pylos und Karatepe

Öz

Dem Historiker Xanthos, der Lyder genannt und im 5. Jh. v. Chr. lebend, wurde eine seltsame Geschichte zugeschrieben, die einen Lyder namens Mopsos mit der Stadt Askalon, dem heutigen Aschkelon im Süden Israels, verbindet. Er habe da wegen ihrer Hybris die Atargatis [eigentlich eine Göttin] zusammen mit ihrem Sohn Ichthys [Fisch] in einem See ertränkt, und sie sei von Fischen gefressen worden – offenbar eine krude euhemeristische Erfindung. Athenaios führt sie – nicht mehr als zwei Sätze – in den ‚Deipnosophistai‘ (VIII 37) nach dem Historiker Mnaseas an. Da Mopsos ein griechischer Name (vor allem von zwei sagenhaften Sehern) ist1 , dürfte er hier an die Stelle des gräzisierten lydischen Namens Moxos getreten sein: Nikolaos von Damaskus berichtet von einem Lyderkönig dieses Namens, und er hat mit dem Mopsos des Xanthos das Ertränken in einem See gemeinsam2
.

Anahtar Kelimeler

Königssohn, Mops, Phantasie

Kaynakça

• H. Th. Bossert, Die phönizisch-hethitischen Bilinguen vom Karatepe, 4. Fortsetzung, Jahrbuch für kleinasiatische Forschung 2, 1953, 167-188.
• C. Brixhe – R. F. Liebhart, The Recently Discovered Inscriptions from Tumulus MM at Gordion. A Preliminary Report, Kadmos 48, 2009, 141-156.
• H. Çambel, Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions. Vol. II: Karatepe-Aslantaş. The Inscriptions: Facsimile Edition (Untersuchungen zur indogermanischen Sprach- und Kulturwissenschaft, NF 8.2), Berlin – New York 1999.
• B. Dinçol – A. Dinçol – J. D. Hawkins – H. Peker – Aliye Öztan, Two new inscribed Storm-god stelae from Arsuz (İskenderun): ARSUZ 1 and 2, AnSt 65, 2015, 59-77.
• E. Forrer, Vorhomerische Griechen in den Keilschrifttexten von Boghazköi, MDOG 63, März 1924, 1-21 nebst 2 Karten.
• M. Gander, Aḫḫiyawa – Ḫiyawa – Que: Gibt es Evidenz für die Anwesenheit von Griechen in Kilikien am Übergang von der Bronze- zur Eisenzeit? SMEA 54, 2012, 281-309.
• A. Götze, Madduwattaš (Mitt. der Vorderasiat.-Aeg. Ges. 32, Heth. Texte III), Leipzig 1927.
• I. Hajnal, Namen und ihre Etymologien – als Beweisstücke nur bedingt tauglich? In: Ch. Ulf – R. Rollinger (Hgg.), Lag Troia in Kilikien? Der aktuelle Streit um Homers Ilias, Darmstadt 2011, 241-263.
• J. D. Hawkins, Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions. Vol. I: Inscriptions of the Iron Age, Part 1, Berlin-New York 2000.
• Ph. H. J. Houwink ten Cate, The Luwian population groups of Lycia and Cilicia Aspera during the hellenistic period (Documenta et monumenta orientis antiqui 10), Leiden 1961.
• St. Kaufman, The Phoenician Inscription of the Incirli Trilingual: A Tentative Reconstruction and Translation, Maarav 14, 2007, 7-26.
• A. Kloekhorst, Anatolian evidence suggests that the Indo-European laryngeals *h2 and *h3 were uvular stops, Indo-European Linguistics 6, 2018, 69-94.
• K. Kopanias, Cilicia and Pamphylia during the Early Iron Age: Hiyawa, Mopsos and the Foundation of Greek Poleis, AURA 1, 2018, 69-95.
• P. Kretschmer, Die Hypachäer, Glotta 21, 1933, 213-257.
• R. Lane Fox, Reisende Helden. Die Anfänge der griechischen Kultur im homerischen Zeitalter. Aus dem Englischen von S. Held, Stuttgart 2011.
• K. Lawson Younger Jr., The Deity Kur(r)a in the First Millennium Sources, JANER 9, 2009, 1-23.
• R. Lebrun, Notes d’onomastique gréco-asianique, Hethitica 5, 1983, 63-74.
• J. Mellaart, Rezension von P. James et alii, Centuries of Darkness. A Challenge to the Conventional Chronology of Old World Archaeology, London 1991 in Bull. of the Anglo-Israel Arch. Society 11, 1991-1992, 35-38.
• M. Meyer, Kilikien: örtliche Gegebenheiten und archäologische Evidenzen, in Ch. Ulf – R. Rollinger (Hgg.), Lag Troia in Kilikien? Der aktuelle Streit um Homers Ilias. Darmstadt 2011, 81-114.
• M. Novák, Kizzuwatna - Ḥiyawa – Quwe. Ein Abriss der Kulturgeschichte des Ebenen Kilikien, in: J. Becker et al. (Hgg.), Kulturlandschaft Syrien. Zentrum und Peripherie, Fs J.-W. Meyer (AOAT 371), Münster 2010.
• B. Obrador Cursach, Lexicon of the Phrygian Inscriptions (Diss.), Barcelona 2018.
• R. Oreshko, ‘The Achaean Hides, Caged in Yonder Beams’: The Value of Hieroglyphic Luwian Sign *429 Reconsidered and a New Light on the Cilician Ahhiyawa, Kadmos 52, 2013, 19-33.
• R. Oreshko, Ahhiyawa – Danu(na). Greek Ethnic Groups in the Eastern Mediterranean in the Light of Old and New Hieroglyphic Luwian Evidence, in: Ł. Niesiołowski-Spano – M. Węcowski (Hgg.), Change, Continuity, and Connectivity. North-Eastern Mediterranean at the turn of the Bronze Age and in the early Iron Age, Wiesbaden 2018, 23-56.
• A. Özyar, Phoenicians and Greeks in Cilicia? Coining Elite Identity in Iron Age Anatolia, in: J. Aruz – M. Seymour (Hgg.), Assyria to Iberia: Art and Culture in the Iron Age. A Metropolitan Museum of Art Symposia [sic!], New York 2016, 136-146.
• H. Poncy et al., Sceaux du musée d’Adana: Groupe du “Joueur de lyre” (VIIIe siècle av. J. C) – Sceaux en verre et cachets anépigraphes d’époque achéménide – Scaraboïdes inscrits – Scarabées et sceaux égyptisants, Anatolia Antiqua 9, 2001, 9-37.
• R. Rollinger, Überlegungen zur Frage der Lokalisation von Jawan in neuassyrischer Zeit, State Archives of Assyria Bulletin 16, 2007, 63-90.
• T. S. Scheer, Mythische Vorväter: zur Bedeutung griechischer Heroenmythen im Selbstverständnis kleinasiatischer Städte (Münchener Arbeiten zur Alten Geschichte Bd. 7), München 1993.
• Ph. C. Schmitz, Phoenician KRNTRYŠ, Archaic Greek *KOPYNH¬THPIOΣ, and the Storm God of Aleppo, KUSATU 11, 2009, 119-160.
• R. Schrott, Homers Heimat. Der Kampf um Troia und seine realen Hintergründe, München 2008.
• D. Schürr, Elf lydische Etymologien, in: R. Bombi et al. (Hgg.), Studi linguistici in onore di Roberto Gusmani, Alessandria 2006, 1569-1587.
• D. Schürr, Mellaarts erste Erfindung: ein hieroglyphen-luwisches Siegel, Talanta 50, im Druck.
• Z. Simon, Awarikus und Warikas: Zwei Könige von Hiyawa, Zs Assyriologie 104, 2014, 91-103.
• Z. Simon, Kurtis: A Phrygian Name in the Neo-Hittite World, News from the Land of the Hittites 1, 2017, 113-118.
• Z. Simon, Die Griechen und das Phönizische im späthethitischen Staat Hiyawa: die zyprische Verbindung, in: P. A. Mumm (Hg.), Sprachen, Völker und Phantome: sprach- und kulturwissenschaftliche Studien zur Ethnizität (Münchner Vorlesungen zu Antiken Welten 2), Berlin – Boston 2018, 313-338.
• Z. Simon, The Mopsos Names and the Prehistory of the Lydians, in: Michele Bianconi (Hg.), Linguistic and Cultural Interactions between Greece and the Ancient Near East: In Search of the “Golden Fleece” (demnächst).
• G. Steiner, Namen, Orte und Personen in der hethitischen und der griechischen Überlieferung, in: Ch. Ulf – R. Rollinger (Hgg.), Lag Troia in Kilikien? Der aktuelle Streit um Homers Ilias, Darmstadt 2011, 265-291.
• R. Tekoğlu – A. Lemaire et al., La bilingue royale louvito-phénicienne de Çineköy, CRAI 144, 2000, 961-1007.
• J. Vanschoonwinkel, Mopsos: Légendes et réalité, Hethitica 10, 1990, 185-211.
• I. Yakubovich, Phoenician and Luwian in Early Iron Age Cilicia, AnSt 65, 2015, 35-53.
• E. Zangger – F. Woudhuizen, Rediscovered Luwian Hieroglyphic Inscriptions from Western Asia Minor (provisional version), Talanta 50, 2018, 9-56.
• L. Zgusta, Kleinasiatische Personennamen (Monografie Orientálního ústavu ČSAV 19), Prag 1964.
• L. Zgusta, Kleinasiatische Ortsnamen (BNF NF, Beih.21), Heidelberg 1984.