Tabâtabâî’nin el-Mîzân Adlı Tefsiri Bağlamında Te’vil Kavramının Analizi

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 1, 133 - 150, 07.07.2024

Recep Atav

Öz

Geçmişten günümüze Kurʾân üzerinde çeşitli çalışmalar yapılmakta, yaşanılan sıkıntılara Kurʾân merkezli çözümler sunulmaktadır. Kurʾân’ı anlamak adına yapılan çalışmalar geleneğimizde bir kısmı tefsir adıyla kitlelere takdim edilirken bir kısmı ise te’vil adıyla takdim edilmiştir. Geleneğimizde te’vil kavramının geniş bir anlam çerçevesi olup, keyfi ve mezhebî görüşleri ihtiva etmesi sebebi ile olumsuzluğu çağrıştıran kavrama dönüşmüştür. Te’vil kavramının sunduğu spesifik ortam karşısında Mâtürîdî’nin yaptığı ayırım tefsir müktesebatı için dönüm noktası olup, buna bağlı olarak tefsir geleneğimizde bâtınî te’vilin kriterlerini belirleyen çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Biz makalemizde Bâtınî te’vil bağlamında Tabâtabâî’nin el-Mîzân fî tefsîri’l-Kurʾân adlı tefsiri çerçevesinde imamet doktrinine konu olan ayetler üzerinde saha araştırması yaptık. Yaptığımız saha araştırması ve taramalar neticesinde Tabâtabâî’nin imamet inancını desteklemek üzere kelime ve kavramların içini boşaltmak suretiyle Bâtınî te’vil örnekleri sergilediğini tespit ettik. Tespitlerimizde İmam Mâtürîdî’nin te’vil ve tefsir ayırımına ilişkin görüşleri, çalışmamızı belli kriterler doğrultusunda yürütmemizi sağladığı gibi olumsuz ya da Bâtınî te’vil örneklerini belirlemede bize yardımcı olmuştur. Ayrıca te’vil kavramının sunduğu manevra alanını göz önünde bulundurarak imamet kavramı üzerinden gerçekleştirilen yorumların müellifimizin eserindeki yansımalarını inceleyip, bu yorumların teşekkülünü sağlayan zihinsel alt yapıyı keşfetmeye yönelik analizlerde bulunduk.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Te’vil, Bâtın, Zahir, Metin

Kaynakça

• Ahmet b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel Şeybânî. Müsned, nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabi,1985.
• Ateş, Süleyman. Kutup”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 26/498-499. Ankara: TDVYayınları,2002.
• Ay, Mahmut. “Nur Kavramından (24/35) Nur Metafiziğine: Pragmatik Okumalar ve Eleştirisi,”İslâmîAraştırmalar,2/27,(2014),70-99.
• Tanrı Tasavvurlarının Politik Tasarımlara Yansıması, Kelam Araştırmaları 6/2 (2008), 55-78.
• Barlas, Yılmaz. Kurʾân -ı Kerim’de Te’vil Kavramı ve İlgili Ayetler Bağlamında Tahlili. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. Câmi’u’s-Sahîh Thk. Mustafa Buga,4.cilt. Beyrut:Nşr. Daru İbn Kesîr,1978.
• Cerrahoğlu, İsmail. Kurʾân Tefsirinin Doğuşu ve Buna Hız Veren Amiller. Ankara: AÜİF. Yay., 1968.
• Ebû Zeyd, Nasr Hamid. İlâhi Hitabın Tabiatı, çev. Emin Maşalı. Ankara, Kitabiyat, 2001.
• Erkol, Ahmet. “Nassın Anlaşılmasında Tevil ve Müteşâbih Sorunu”, Dicle Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 8/2, (2006), 209-220. Câbirî, Muhammed Âbid, Fehmü’l-Kurʾân , çev. Muhammed Coşkun, İstanbul, Mana Yay. 2017.
• Ezherî Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed, Tehzibu’l-Lüğa Thk: Muhammed İved Mer’ab, 7 Cilt. Beyrut: Daru’l İhyau’t-Turasi’l-Arabî 2001.
• Fahruddin Râzi, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. Tefsir-i Kebir, Terc. Lütfullah Cebeci ve diğ. 18 cilt. Ankara: AkçağYay,1988.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddin Ebû Tahir Muhammed b. Yakub Âbâdî. Besairu Zevi’t-Temyiz fi Letaifi’l-Kitabi’l-Aziz, Thk. Muhammed Ali Neccar, Kahire: Meclisu’l-Â’lâiş-Şuunî’l-İslamiyye,1996
• Gölpınarlı, Abdulbaki. Tarih Boyunca İslam Mezhepleri ve Şiîlik. İstanbul: DerYayınları,1979.
• Gündüz, Şinasi. Mitoloji ile İnanç Arasında. İstanbul: Hikav yay. 2018.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mükerrem Ifrikî. Lisânüʼl-Arab. Beyrut: Dâru’l-Sâdır ve Dâru Beyrut,1955,
• Râgıb el-İsfahânî, Müfredâtu Elfâzi’l-Kurʾân , Thk. Safvan Adnan Dâvûdî. Küveyt:Daru’s-Saade,1984.
• İsfahanî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillâh b. İshâk. Hilyetü’l-Evliya Tabakatu’l-Asfıya. Beyrut,Daru’l-Kitabu’l-Arabi,1980.
• Kadı Numan, Ebû Hanîfe Nu‘mân b. Muhammed b. Mansûr. Esasu’l-Te’vil. Beyrut: Daru’s-Sakafe, 1960.
• Karaman, Hayrettin. Kurʾân Yolu. Ankara, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları,2007.
• Kaya, Mehmet. Kurʾân ’ın Eleştirilen Yorum Biçimlerinin Ortak İfadesi: Tevil ve Çeşitleri, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 18/2, (2018)163-195.
• Kılıç, Sadık. Küllerde Diriliş. Ankara: Fecr Yayınevi,2009.
• Kuleynî, Ebû Cafer Muhammed Yakup. el-Usul mine’l-Kafi. Tahran: İntişarât-ı İlmiyye’l-İslamiyye, 1389. Kur’ân Yolu. Erişim 20 Nisan 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmut. Te’vîlâtü Ehl-i’s-Sünne, thk. Mecdî Baslûm. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye,2005.
• Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hâkim. Mustedrek ale’s-Sahîhayn, thk. Mustafa Abdulkâdir. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye,1990.
• Öztürk, Mustafa. Kurʾân ve Aşırı Yorum Tefsirde Batinilik ve Bâtınî Geleneği. Ankara: Ankara Okulu,2016.
• Öztürk, “Tefsir-Te’vîl Karşıtlığının Tarihsel ve Epistemolojik Kökeni”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, 14/1, (2001), 77-89.
• Suyuti, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed Hudayrî. İtkan li-Ulumu’l-Kurʾân , çev. Sakıp Yıldız, Avni Çelik. İstanbul, MadveYayıncılık,Tarihsiz.
• Tabâtabâî, Allâme Muhammed Hüseyn. el-Mîzân fi tefsiri'l-Kur’ân, çev. Vahdettin İnce,13cilt.İstanbul:KevserYay,2005.
• Tabatabaî. “İmamın Bilgisine Dair”, çev. Mustafa Akçay, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi,4/3 (2004), 132.
• Taberî, Muhammed b. Cerir. Câmiü'l-Beyân an te’vili Âyi’l-Kur’ân Thk.Abdullah b. Abdülmuhsin Türkî, 22 cilt. Riyad: Daru’l- Kütüp, 2003.
• et-Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. es-Sünen, Menakıb, 20.
• Uludağ, Süleyman. “İşârî Tefsir” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 16/517-518. İstanbul:TDVYayınları,1997.
• Yavuz, Yunus Şevki, “Te’vil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 41/2-8. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Zerkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilu’l-iʻrfân fî uʻlûmi’l-Kur’ân, Daru’l-Fikir. Beyrut,1988.