AQUATIC CULT IN TRADITIONAL TURKISH BELIEFS AND THEIR MARKS IN ELAZIG

Yıl 2013, Cilt: 2 Sayı: 4, 22 - 39, 01.08.2013

Abdulkadir Kıyak

Öz

Almost in every period of human history, the water has taken place in the cultures and beliefs of world communities because of its specialties such as purgation, fertility, rebirth, immortality, purity and source of existence. In the traditional Turkish religion aquaculture, which takes part in place water belief, regarded as common cult all Turkish communities. In Elazığ sacred water sources, identified within the framework of this cult, have been visited by people for specific purposes. The beliefs and practices which are shown during the visits have parallels with the beliefs and practices shown in the other Turkish communities. These beliefs which are according to water underline cure. In other words someone who suffers from some illnesses but don’t get medical intervention regard water as a hope. Therefore, in visiting this sacred waters, there people are be on display some belief rituals to achieve their aims.

Anahtar Kelimeler

Turkish Culture, Anatolia, Elazığ, aquaculture, belief.

GELENEKSEL TÜRK İNANIŞLARINDAKİ SU KÜLTÜ VE ELAZIĞ’DAKİ İZLERİ

Öz

İnsanlık tarihinin hemen her döneminde su, arınma, verimlilik, yeniden doğuş, ölümsüzlük, safiyet ve varoluşun kaynağı gibi özelliklerinden dolayı dünya topluluklarının kültür ve inanışlarında yer almıştır. Geleneksel Türk dininde yer-su inanışları içerisinde yer alan su kültü, bütün Türk topluluklarında ortak bir kült olarak görünmektedir. Elazığ yöresinde bu kült çerçevesinde tespit edilen kutsal su kaynakları insanlar tarafından belirli amaçlar doğrultusunda ziyaret edilmektedir. Su ile ilgili olan bu inanışların temelinde şifa unsuru ön plana çıkmaktadır. Yani herhangi bir hastalıktan muzdarip olup hiçbir tıbbi müdahaleden sonuç alamayan insanlar bu mekânları ümit kapısı olarak görmektedir. Bu nedenle de bu kutsal suları ziyaret etmekte ve buralarda amaçlarına ulaşmak amacıyla bir takım inanç ritüelleri sergilemektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk Kültürü, Anadolu, Elazığ, su kültü, inanış

Kaynakça

• Araz, Rıfat, Harput’ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği, Ankara 1991, Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Arık, Durmuş, Azerbaycan Türklerinin Dini Tarihi ve Halk İnanışları, Ankara 2005, Öztepe Matbaacılık.
• Bayat, Fuzuli, Türk Mitolojik Sistemi (Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi I), İstanbul 2007, Ötüken Yayıncılık.
• Eberhard, D.W., Çin’in Şimal Koşulları, Ankara 1996, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Eliade, Mircea, Zalmoksis’ten Cengiz Han’a, (Çev. Ali Berktay), İstanbul 2003, Kabalcı Yayınevi.
• ------, Dinler Tarihi İnançlar ve İbadetlerin Morfolojisi, (Çev.Mustafa Ünal), Konya 2005, Serhat Yayınevi.
• Erdem, Mustafa, Kırgız Türkleri Sosyal Antropoloji Araştırmaları, Ankara 2000, Asam Yayınları.
• Ergin, Muharrem, Orhon Abideleri, İstanbul 2006, Boğaziçi Yayınları.
• Eröz, Mehmet, Eski Türk Dini (Gök Tanrı İnancı) ve Alevilik Bektaşilik, İstanbul 1992, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Esin, Emel, Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul 2001, Kabalcı Yayınevi.
• Gökalp, Ziya, Türk Töresi, İstanbul 1977, İnkılâp ve Aka Yayınevi.
• Gökbel, Ahmet, Kıpçak Türkleri, İstanbul 2000, Ötüken Neşriyat.
• Gülensoy, Tuncer, Manas Destanı (Türkiye Türkçesi İle), Ankara 2002, Akçağ Yayınları.
• Gökyay, Orhan Şaik, Dedem Korkudum Kitabı, İstanbul 2006, Kabalcı Yayınevi.
• Günay, Ünver, Güngör, Harun, Türklerin Dini Tarihi, İstanbul 2007, Rağbet Yayınevi.
• Hacib, Yusuf Has, Kutadgu Bilig, Çev. Besim Atalay, İstanbul 2008, Kabalcı Yayınevi.
• İnan, Abdulkadir, Eski Türk Dini Tarihi, İstanbul 1976, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ------, Makaleler ve İncelemeler I-II, Ankara 1998, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ------, Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara 2006, Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• Kafesoğlu, İbrahim, Türk Bozkır Kültürü, Ankara 1987, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Kalafat, Yaşar, Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, Ankara 1990, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• ------, Altaylar’dan Anadolu’ya Kamizm Şamanizm (Sosyal Antropoloji Araştırmaları), İstanbul 2004, Yeditepe Yayınevi.
• ------, Dedem Korkut Daş Oğuz Elleri, Ankara 2008, Berikan Yayınları.
• Kâşgarlı Mahmud, Divanü Lûgat-it-Türk, C. I-IV, Ankara 2006, Türk Dil Kurumu Yayınları
• Keban Gazetesi; “Başpınar Köylüleri Kaynak Suyu İçin 200 Yıldır Kurban Kesiyor”, Elazığ
• , s.8, (15-31 Ekim 2008).
• Ocak, Ahmet Yaşar, Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri, İstanbul 1983, Enderun Kitabevi.
• Ögel, Bahaeddin, Türk Mitolojisi I-II, Ankara 2010, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Pala, İskender, “Su”, İslam Ansiklopedisi, c. XXXVII, İstanbul 2009, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
• Roux, Jean-Paul, Türklerin ve Moğolların Eski Dini, (Çev. Aykut Kazancıgil), İstanbul 2001, Kabalcı Yayınevi.
• Togan, A. Zeki Velidî, Oğuz Destanı (Reşideddin Oğuznâmesi, Tercüme ve Tahlili), İstanbul 1982, Enderun Kitabevi
• Tokarev, S. Aleksandrovich, Dünya Halklarının Dinler Tarihi (Çev. Rauf Aksungur), İstanbul 2006, Ozan Yayıncılık.
• Turan, Osman, Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, İstanbul 2003, Ötüken Yayınevi.
• Tümer, Günay, Küçük, Abdurrahman, Dinler Tarihi, Ankara 1997, Ocak Yayınları.
• www.gencaleviler.com (01.01.2009) Kaynak Şahıslar
• Akif Karataş, 1969 Elazığ Doğumlu.
• Coşkun Sal, 1949 Elazığ Doğumlu.
• Fatma Yılmaz, 1955 Elazığ Doğumlu.
• Fethiye Kahraman, 1957 Elazığ Doğumlu.
• Hayrettin Er, 1943 Elazığ Doğumlu.
• İbrahim Kan, 1953 Pertek Doğumlu.
• Mehmet Aydoğdu, 1964 Elazığ Doğumlu.
• Mehmet Topçu, 1961 Elazığ Doğumlu.
• Mehmet Yılmaz, 1958 Elazığ Doğumlu.
• M.Sait Kaya, 1956 Elazığ Doğumlu.
• Nihat Çınar, 1951 Elazığ Doğumlu.
• Süleyman Bayar, 1934 Elazığ Doğumlu.
• Yümrü Polat, 1954 Elazığ Doğumlu.