AMICABLE SETTLEMENT DISPUTES BETWEEN PEOPLE IN THE LIGHT OF QUR'AN AND HADITH

Yıl 2013, Cilt: 2 Sayı: 3, 91 - 112, 01.06.2013

Hasan Ellek

Öz

Human being who are created in different characteristics and features, sometimes they can strike unfair attitude towards each other while trying to achive their needs. This result in the emergence of various disputes and conflicts among people. Magistrate contract, rendered legitimate to resolve this and similar problems. Magistrate contract, made as a result of mutual agreement between the parties for the people who provide the disappearance of a sense of revenge, hatred and repairs broken relationships was seen as the most useful and valuable contract. İslam, religion of creation tried to experience ıts all aspects and keep it alive in our history, many disputes and conflicts dissolved by magistrate contract. To do this, by following the principle “the problems should be solved in place”, magistrates' councils were established in neighborhoods. The cases referred to the Court the judge advised the parties to resolve their conflicts peacefully. Today, various applications are made i.e, conciliation boards, ombudsman/ombudsmen, mediation, in certain respects similar to magistrate contract and successfull results are observed.

Anahtar Kelimeler

Dispute, magistrate, agreement.

KUR’AN VE HADİS IŞIĞINDA İNSANLAR ARASI ANLAŞMAZLIKLARIN SULH YOLUYLA ÇÖZÜMÜ

Öz

Her biri farklı fıtrat ve donanımda yaratılan insanoğlu, hayata dair ihtiyaçlarını elde etmek için çalışırken, bazen birbirlerine karşı haksız tutumlara girebilmektedir. Bu da insanlar arasında çeşitli ihtilaf ve çekişmelerin ortaya çıkmasına sebep olmaktadır. Sulh akdi, bu ve benzeri problemlerin çözüme kavuşturulması için meşru kılınmıştır. Sulh akdi, karşılıklı anlaşma neticesinde yapıldığı için taraflar arasında kin ve intikam duygusunun kalkmasını sağlayıp insanlar arasında bozulan ilişkileri onardığından en yararlı ve değerli akit olarak görülmüştür. Fıtrat dini olan ve insanın yaratıcısı tarafından gönderilen İslam’ın her yönüyle yaşanmaya ve yaşatılmaya çalışıldığı tarihimizde, birçok ihtilaf ve çekişmeler, sulh anlaşmasıyla sona erdirilmiştir. Bunun için problemin yerinde halledilmesi gerektiği prensibinden hareketle mahallelerde sulh meclisleri oluşturulmuştur. Mahkemeye intikal eden davalarda da hâkim, aralarındaki olayları sulh yoluyla çözmeleri için taraflara tavsiyede bulunmuştur. Günümüzde de uzlaştırma kurulları, ombudsman/kamu denetçisi, arabuluculuk gibi belirli açılardan sulh akdine benzeyen çeşitli uygulamalar yapılmakta ve başarılı sonuçlar alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İhtilaf, Sulh, Anlaşma.

Kaynakça

• Abdu’l-Mevcûd, Adil Ahmed, “ve diğerleri”, Tekmiletü’l-Mecmû’ Şerhu’l- Mühezzeb, I-XXVII, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1428/2007.
• Âbî, Salih Abdu’s-Semî’, Cevâhiru’l-İklîl, I-II, el-Mektebetü’s-Sekâfiyye, Beyrut, t.y.
• Alîş, Muhammed, Şerhu Minehı’l-Celîl alâ Muhtasari’l-Allâme Halîl, I-IV, Dâru Sâdır, b.y., t.y.
• Daha geniş bilgi için Bkz. Kestane, a.g.m., s. 128-142.
• Alûsî, Ebu’l-Fazl Şihâbuddîn Mahmûd, Rûhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Kur’ani’l-Azîm ve’s-Seb’ı’l-Mesânî, I-XXX, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, t.y.
• Aydın, M. Akif, Kadı Sicillerinde İstanbul, İSAM Yayınları, İstanbul, 2010.
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed, el-Binâye fî Şerhi’l-Hidâye, I-XII, 2. b., Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1411/1990.
• Bâbertî, Ekmelü’d-Dîn Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd, el-Inâye Şerhu’l-Hidâye, I-VI, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1428/2007.
• Beğavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes’ud, Meâlimu’t-Tenzîl, I-VIII, Thk. Muhammed Abdullah en-Nemir – Osman Cum’a Damiriyye – Süleyman Müslim el-Huraş, Dâru Taybe, Riyad, 1409/1989.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali (ö. 548/1066), es-Sünenü’l-Kübrâ, I-XI, Thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1424/2003.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahih, I-VIII, 2. b., Çağrı Yayınları, İstanbul, 1413/1992.
• Buhûtî, Mansûr b. Yunus b. İdris, Keşşâfu’l-Kınâ’ ani’l-İknâ’, I-XV, Thk. Komisyon, 1. b., Vezâratü’l-Adl fi’l-Memleketi’l-Arabiyyeti’s-Suûdiyye, 1427/2006.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd, es-Sıhâh Tâcu’l-Luga ve Sıhâhu’l-Arabiyye, I-VI, Thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr,3. b., Dâru’l-Ilm li’l-Melâyîn, Beyrut,
• Cürcânî, Ali b. Muhammed eş-Şerîf, Kitabu’t-Ta’rifât, Thk. Muhammed Abdurrahman el-Mar’aşlî, 2. b., Dâru’n-Nefâis, Beyrut, 1428/2007.
• Deveci, Yusuf, “Arabuluculuk (Mediation)”, Esas Aylık Hukuk Dergisi, Ekim, 2011, Sayı 1.
• Devellioğlu, Ferit, Lûgat, 11. b., Aydın Kitabevi, Ankara, 1993.
• Ebû Davud, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdî es-Sicistânî (ö. 275/889), Kitabü’s-Sünen, I-IV, 2. b., Çağrı Yayınları, İstanbul, 1413/1992.
• Ekinci, Ekrem Buğra, Osmanlı Mahkemeleri, 1. b., Arı Sanat Yayınevi, İstanbul, 2004.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed, Tehzîbu’l-Luğa, I-XVII, Thk. Abdulkerîm el-İzbâdî, b.y., t.y.
• Fahrettin er-Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer, Mefâtîhu’l-Gayb, I- XXXII, 1. b., Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1401/1981.
• Feyyûmî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Ali, el-Misbâhu’l-Munîr fî Garîbi’ş-Şerhi’l-Kebîr, 1. b., Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, Beyrut, 1431/2010.
• Fîrûzâbâdî, Ebu’t-Tâhir Mecduddîn Muhammed b. Yakub, el-Kâmûsu’l-Muhît, I-IV, 1. b., Dâru ihyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, 1412/1991.
• Haraşî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah, el-Haraşî Şerhu Muhtasari’l- Halil, I-VIII, Dâru Sâder, Beyrut, t.y.
• Hıcâvî, Ebu’n-Necâ Şerefüddîn Musa b. Ahmed b. Sâlim el-Makdîsî, el-İknâu fî Fıkhi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, I-IV, Thk. Abdullatîf Muhammed Musa es- Subkî, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, t.y.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer, Reddu’l-Muhtâr ale’d-Durri’l-Muhtâr, I-XIV, Thk. Adil Ahmed Abdulmevcûd - Ali Muhammed Muavvad, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1423/2003.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir, Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr, I-XXX, ed-Dâru’t- Tunisiyye, Tunus, 1984.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Şihâbuddîn Ahmed el-Askalanî, Fethu’l-Bârî bi Şerhi Sahihi’l-Buhârî, I-XXVIII, Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, Kahire, 1398/1978.
• İbn Hişâm el-Ensârî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullah b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdullâh, Muğni’l-Lebîb an Kütübi’l-Eârib, I-VII, Thk. Abdullatîf Muhammed el-Hatîb, et-Turâsu’l-Arabî, Kuveyt, 1423/2002.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed, el-Muğnî, I- XV, Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî – Abdulettâh Muhammed el- Hulv, 3. b., Dâru Âlemi’l-Kütüb, Riyad, 1417/1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî (ö. 275/888), Sünen, I- II, 2. b., Çağrı Yayınları, İstanbul, 1413/1992.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem, Lisânu’l-Arab, I-XVIII, 2. b., Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî - Müessesetü’t-Târîhi’l-Arabî, Beyrut, 1417/1997.
• İbn Müflih, Ebû İshâk Burhânüddîn İbrahim b. Muhammed b. Abdullâh er- Râmînî ed-Dımaşkî, el-Mübdi’ fî Şerhi'l-Mukni’, I-VIII, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut, 1418/1997.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, I-II, 6. b., Dâru’l-Marife, b.y., 1402/1982.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdullah, Âridatü’l-Ahvezî bi Şerhi Sahîhu’t-Tirmizî, I-XIII, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, t.y.
• İmrânî, Ebu’l-Hüseyn Yahya b. Ebi’l-Hayr b. Sâlim, el-Beyân fî Mezhebi’l- İmâmi’ş-Şâfiî, I-XIV, 1. b., Dâru’l-Minhâc, Beyrut, 1421/2000.
• Kâdızâde Efendi, Şemsuddîn Ahmed b. Kûder, Netâicu’l-Efkâr fî Keşfi’r-Rumûz ve’l-Esrâr (Tekmiletü Şerhi Fethi’l-Kadîr), I-X, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1424/2003.
• Kâsânî, Alauddîn Ebu Bekr b. Mes’ud, Bedâiu’s-Sanâi’ fî Tertîbi’ş-Şerâi’, I-X, Thk. Ali Muhammed Muavvıd – Adil Ahmed Abdulmevcûd, 2. b., Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1424/2003.
• Kâsımî, Muhammed Cemâluddîn, Mehâsinu’t-Te’vîl, I-XVII, 1. b., Dâru İhyâi’l- Kütübi’l-Arabiyye, b.y., 1376/1958.
• Kestane, Doğan, “Çağdaş Bir Denetim Organizasyonu Olarak Ombudsmanlık (Kamu Denetçiliği)”, Maliye Dergisi, Sayı 151, Temmuz – Aralık 2006, s. 128- 142.
• Kurtûbî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî el-Kurtûbî, el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’âni’l-Kerîm, I-XXI, Dâru Âlemi’l-Kütüb, Riyad, 1423/2003.
• Kutup, Seyyid, Fî Zilâli’l-Kur’ân, I-VI, 11. b., Dâru’ş-Şurûk, Beyrut, t.y.
• Maverdî, Ebu’l-Hasen, Ali b. Muhammed b. Habîb, el-Hâvi’l-Kebîr fî Fıkhı Mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî, I-XVIII, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, Mecelle.
• Merdâvî, Ebü'l-Hasen Alâüddîn Alî b. Süleyman b. Ahmed, el-İnsâf fî Ma’rifeti’r-Râcihi mine’l-Hilâf, I-XII, 2. b., Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, t.y.
• Mevsılî, Ebu’l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmud, el-İhtiyâr li Ta’lili’l- Muhtâr, I-IV, Thk. Şuayb el-Arnaût – Ahmed Muhammed Berhûm – Abdullatîf Hirzullah, 1. b., Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, Dımaşk, 1430/2009.
• Mevvâk, Ebû Abdullah Muhammed b. Yusuf b. Ebi'l-Kâsım el-Abderî el- Gırnâtî, et-Tâc ve'l-İklîl li Muhtasari’l-Halil, I-VIII, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut, 1416/1994.
• Meydânî, Abdulganî b. Talip, el-Lübâb fî Şerhi’l-Kitâb, I-IV, el-Mektebetü’l- İlmiyye, Beyrut, t.y.
• Mubarekfûrî, Muhammed Abdurrahman b. Abdurrrahîm, Tuhfetü’l-Ahvezî bi Şerhi Câmiı’t-Tirmizî, I-X, Dâru’l-Fikr, b.y., t.y.
• Muğniye, Muhammed Cevad, Fıkhu’l-İmâm Ca’feri’s-Sâdık, I-VI, 5. b., Dâru’l- Cevâd, Beyrut, 1404/1984.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn İbnu’l-Haccâc, Sahihu Müslim, I-V, 2. b., Çağrı Yayınları, İstanbul, 1413/1992.
• Necdî, Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım el-Âsımî, Haşiyetü’r-Ravdı’l- Murbi’ Şerhu Zâdi’l-Mustakni’, I-VII, 1. b., el-Metâbiu’l-Ehliyye, b.y., 1398/1976.
• Nemle, Abdulkerîm b. Ali b. Muhammed, Teysîru Mesâili’l-Fıkh Şerhu’r- Ravdı’l-Murbi’, I-V,3. b., Mektebetü’r-Rüşt, Riyad, 1430/2009.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref, Ravdatu’t-Tâlibîn, I-VIII, Thk. Adil Ahmed Abdulmevcûd – Ali Muhammed Muavvid, Dâru Alemi’l-Kütüb, Beyrut, 1423/2003.
• ---------, Sahihu Müslim bi Şerhi’n-Nevevî, I-XVIII, 2. b., Müessesetü Kurtuba, b.y., 1414/1994.
• Osmanlı Hukuk-i Aile Kararnâmesi, Yayına Hazırlayan ve Notlar Ekleyen: Orhan Çeker, Mehir Vakfı Yayınları, Konya, 1999.
• Ramazanoğlu, Abdulhamid, 1876 nolu Trabzon Şer’iyye Sicili ve Bu Şer’iyye Sicili Çercevesinde Sulh Akdi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Trabzon, 2001.
• Ramlî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed, Nihâyetü’l-Muhtâc ilâ Şerhi’l- Minhâc, I-VIII, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1404/1984.
• Sâmî, Şemşeddin. Kâmus-u Türkî, Dersaâdet, İstanbul, 1317.
• San’ânî, Ebû İbrahim İzzettin Muhammed b. İsmail Emir, Sübülü’s-Selâm Şerhu Bulûği’l-Merâm min Cem’ı Edilleti’l-Ahkâm, I-IV, 6. b., Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, Beyrut, 1412/1991.
• Sâvî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed el-Halvetî, Bulğatü’s-Sâlik li Akrabi’l- Mesâlik, I-IV, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, t.y.
• Sehârenfûrî, Halil Ahmed, Bezlu’l-Mechûd fî Halli Ebî Davud, I-XX, Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, t.y.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâuddîn Muhammed b. Ahmed, Tuhfetü’l-Fukahâ, I-III, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1405/1984.
• Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahman, ed-Dürru’l-Mensûr fi’t-Tefsîri bi’l-Me’sûr, I- XVII, Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, 1. b., Merkezü Hecer li’l- Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, Kahire, 1424/2003.
• Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Muhammed, Fethu’l-Kadîr el- Câmiu beyne Fenneyi’r- Rivâyeti ve’d- Dirâyeti min Ilmi’t-Tefsîr, I-V, 2. b., Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduh, Mısır, 1383/1924.
• ---------, Neylü’l-Evtâr min Esrâri Münteka’l-Ahbâr, I-XVI, Thk. Muhammed Subhî Hasan b. Hallâk, 1. b., Dâru İbni’l-Cevzî, Beyrut, 1428/2005.
• Şeyhzâde, Muhyiddîn Muhammed b. Muslihiddîn Mustafa el-Kocevî, Hâşiyetü Muhyiddîn Şeyzâde alâ Tefsîri’l-Kâdi’l-Beydâvî, I-VIII, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut, 1419/1999.
• Şirbînî, Şemsuddîn el-Hatib Muhammed b. Muhammed, Muğni’l-Muhtâc ilâ Ma’rifeti Meâni Elfâzı’l-Minhâc, I-IV, 1. b., Dâru’l-Marife, Beyrut 1418/1997.
• TDK Türkçe Sözlük, 10. Baskı, Ankara, 2005.
• Tehânevî, Muhammed Ali el-Farûkî, Mevsûatü Keşşâfi Istılahâti’l-Fünûn ve’l- Ulûm, I-II, ed. Refîk el-Acem, Thk. Ali Dahrûc, 1. b., Mektebetü Lübnan, Beyrut, 1996.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ (ö. 279/892), Sünenü’t-Tirmizî, I-V, 2. b., Çağrı Yayınları, İstanbul, 1413/1992.
• Tûrî, Muhammed b. Hüseyin b. Ali, Tekmiletü’l-Bahri’r-Râik Şerhu Kenzi’d- Dekâik, I-IX, 1. b., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1418/1997.
• Tûsî, Ebû Ca’fer Muhammed b. el-Hasen b. Ali, el-Mebsût fî Fıkhı’l-İmâmiyye, I-VIII, Dâru’l-Kitabi’l-İslâmiyye, Beyrut, t.y.
• Yaylalı, Davut, İslam Hukukunda Sulh, Taştan Matbaası, İstanbul, 1993.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Muhammed b. Ömer, Esâsu’l-Belağa, I-II, Thk. Muhammed Basil Uyûnu’s-Sûd, 2. b., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2010.
• Zeylaî, Fahruddîn Osman b. Ali, Tebyînü’l-Hakâik Şerhu Kenzi’d-Dekâik, I-VI, 1. b., el-Matbaatu’l-Kübra’l-Emîriyye, Bulak-Mısır, 1315/1897.