THE METHODOGICAL PROBLEMS CONTAINED IN THE IDEA OF VERYTRUTHFUL/MOSAWWIBA

Yıl 2012, Cilt: 1 Sayı: 1, 72 - 110, 01.02.2012

M. Rahmi Telkenaroğlu

Öz

The truthful thought argues that there isn’t certain truth under the God and all the commentators are accurate. Although in this thesis, highlighting an element of rational and humane benefits may seem like a good idea, it contains number of methodological prob-lems because of accepting the contrary comments as truth in equal level. Firstly, the ideas that all the commentators have been hit the entire truth eliminate the need of judicial opin-ion and ignore the efforts of mojtahid while reaching to provision. Very truth-ful/Mosawwiba, ignores the preference rules about which will be among contradictory (motaârid) evidence presented by rulers. In addition, it is said that commoner(âmmî)’s who have not ability to access provision in fiqh matters based on religious evidence, choose anyone randomly from scholers words. On the other hand outcome of all the case law assumption is the most important factor which feeds arbitral fatwa-making procedure/ irregularity.

Anahtar Kelimeler

Islamic law procedure, Ijtihad, Error-Hit, Mosawwiba, Methodological Problems.

ÇOK DOĞRUCU/MUSAVVİBE DÜŞÜNCENİN TAŞIDIĞI METODOLOJİK SORUNLAR

Öz

Çok doğrucu/Musavvibe düşünce, Allah katında muayyen bir doğrunun bulunmadığı ve bütün müctehidlerin isabetli olduğu tezini savunmaktadır. Bu tez, aklî ve insanî fayda unsurunu ön plana çıkaran bir fikir gibi gözükse de, birbirine aykırı yorumları eşit düzeyde doğru kabul ettiği için bir takım metodolojik sorunları bünyesinde barındırmaktadır. Öncelikle müctehidlerin tamamının doğruya isabet etmiş olduğu düşüncesi, müctehidin hükme ulaşırken gösterdiği çabayı yok saymakta ve ictihad etme ihtiyacını ortadan kaldırmaktadır. Çok Doğrucu/Musavvibe, çelişkili görülen (müteârız) deliller arasında hangisinin alınacağıyla ilgili olarak usulcüler tarafından ortaya koyulan tercîh kurallarını göz ardı etmektedir. Ayrıca fıkhî meselelerde şer’î delillerden yola çıkarak hükme ulaşma yetisine sahip olmayan âmmî kişinin fukaha kavilleri arasından herhangi birisini rastgele seçebileceğini söylemektedir. Diğer taraftan ictihadî her sonucun doğru olduğu faraziyesi, keyfî fetva verme usulü/usulsüzlüğünü besleyen en önemli faktördür.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh usûlü, İctihad, İsabet-Hata, Musavvibe, Metodolojik Sorunlar.

Kaynakça

• Abdulazîz el-Buhârî, Alâuddîn Abdulazîz b. Ahmed, Keşfu'l-esrâr „an usûli Fahrilislam el-Pezdevî, Beyrut 1414/1994.
• Abdulğanî en-Nablûsî, İbn İsmâîl b. Abdulğanî, Hülâsatü't-tahkîk (Mezheblerin Doğuşu ve İctihad Tartışması içinde), der. Özen, Şükrü, İstanbul 1987.
• Alî b. Hüsâmuddîn, el-Müttekî el-Hindî, Kenzu'l-ummâl, Beyrut 1410/1989.
• Âlu İbn Teymiyye, (Mecduddîn Ebu‟l-Berakât, Şihâbuddîn Ebu‟l-Mehâsin ve Takıyyuddîn Ebu‟l-„Abbâs), el-Müsevvede, Beyrut ts. (Dâru'l- kitâbi'l-„Arabî).
• Alvân, Ammâr b. Abdullâh, el-İctihâd ve davâbituhû „inde'l-İmami'ş-Şâtıbî, Beyrut 1426/2005.
• Alvânî, Tâhâ Câbir, Fıkıhta Kriz ve İctihad Metodolojisi, çev. Menderes Gürkan, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 7 (2006).
• Âmidî, Seyfuddîn Ebu‟l-Hasen Alî b. Ebî Alî, el-İhkâm fî usûli‟l-ahkâm, Beyrut 1405/1985.
• Atar, Fahreddin, Fıkıh Usulü, İstanbul 1992.
• Çalış, Halit, İslam'da Kolaylaştırma İlkesi (Azimet Ruhsat İlişkisi), Konya 2004, s. 249.
• Şâtıbî, a.e., c. 4, s. 173.
• Bu vasıfların bazıları için bkz. Şâtıbî, a.e., c. 4, s. 158-166.
• Şâtıbî, a.e., c. 4, s. 168.
• Avvâme, Muhammed, Edebü'l-ihtilâf fî mesâili'l-„ilm ve'd-dîn, Ammân 1418/1997.
• Bâcî, Ebu'l-Velîd Süleymân b. Halef, İhkâmu'l-fusûl, Tunus 1405/1985.
• Batalyevsî, İbnu's-Seyyid Ebu Muhammed Abdullâh b. Ömer, el-İnsâf fi't- tenbîhi ale'l-me„ânî ve'l-esbâb elletî evcebeti'l-ihtilâfe beyne'l- müslimîne fî ârâihim, Dımaşk 1987/1407.
• Berzencî, Abdullatîf Abdullah Azîz, et-Teâruz ve't-tercîh beyne‟l-edilleti‟ş- şer‟iyye, Beyrut 1417/1996.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukukı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, İstanbul ts. (Bilmen Yayınevi).
• Cessâs, Ahmed b. Alî er-Râzî, el-Fusûl fi'l-usûl, (thk. Uceyl Câsim en- Nesemî), I-IV, İstanbul 1994/1414.
• Cüveynî, Ebu‟l-Me„âlî Abdulmelik b. Abdullâh, el-Burhân fî usûli‟l-fıkh (thk. Abdulazîm Mahmûd ed-Dîb), Mansûra 1418/1997.
• Çalış, Halit, İslam'da Kolaylaştırma İlkesi (Azimet Ruhsat İlişkisi), Konya 2004.
• Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Ömer, Takvîmu'l-edille, Beyrut 1421/2001.
• Dehlevî, Veliyullâh b. Abdurrahîm, el-İnsâf fî sebebi beyâni'l-ihtilâf, Beyrut 1414/1993. ----------, „Ikdu‟l-cîd fî ahkâmi'l-ictihâd ve't-taklîd (Dört Risale İle Be- raber), İstanbul 1990.
• Efe, Adem, “Sosyolojik Bir Bakış Açısıyla Seyyid Bey ve 'İctihad ve Taklid' Adlı MakalesiÜzerine Bir Değerlendirme”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 6 (2006).
• Ferrâ, Ebu Ya'lâ Muhammed b. Hüseyn, el-„Udde fî usûli'l-fıkh, Beyrut 1423/2002.
• Gazzâlî, Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Menhûl min ta„lîkâti‟l- usûl, Dımaşk 1998/1419.
• Hallaq, Wael, “Was The Gate Of İjtihad Closed ?”, İnternational Journal Of Middle East Studies, XVI/3-41.
• Hasenî, Muhammed „Isâm, Behcetü'l-vusûl bi şerhi'l-lüma„i fî „ilmi'l-usûl, Dımaşk 1413/1992.
• İbn Abdişşekûr, Muhibbullâh, Müsellemu's-sübût (el-Mustasfâ ile beraber), Mısır 1324/1906.
• İbn Abdilber, Ebu Ömer Yûsuf, Câmi„u beyâni'l-„ilm ve fadlihî, Riyad 1414/1994.
• İbn Akîl, Ebu‟l-Vefâ Alî, el-Vâdıh fî usûli‟l-fıkh, Beyrut 1999/1420.
• İbn Cüzey, Ebu'l-Kâsım Muhammed b. Ahmed el-Ğırnâtî, Takrîbu'l-vusûl ilâ „ilmi'l-usûl, Beyrut 1424/2003.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdulazîz, Reddü'l-muhtâr „ale'd- Dürri'l-muhtâr, Beyrut 1272/1856.
• İbn Hacer, Ebu‟l-Fadl Ahmed b. Alî el-Askalânî, Telhîsu'l-habîr fî ehâdisi'r- Râfi„i'l-kebîr, Medine 1384/1964. ----------, Fethu‟l-Bârî bi şerhi Sahîhi‟l-Buhârî, Beyrut 1379/1959. ----------, Lisânu'l-mîzân, Beyrut 1406/1986, II, 137, 312. ----------, Telhîsu'l-habîr fî ehâdisi'r-Râfi„i'l-kebîr, Medine 1384/1964.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed Alî b. Ahmed b. Sa„îd, Merâtibu'l-icmâ„ fi'l- „ibâdât ve'l-mu„âmelât ve'l-i„tikâdât, Beyrut ts.
• İbn Kayyım, Ebu Abdillâh Muhammed b. Ebîbekr el-Cevziyye, İ„lâmu'l- muvakkı„în „an Rabbi‟l-„âlemîn, Beyrut ts. (Dâru'l-ceyl).
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed el-Makdisî, Ravdatü‟n- nâzır ve cünnetü‟l-münâzır, Riyâd 1424/2003. ----------, el-Muğnî fî fıkhi'l-İmam Ahmed b. Hanbel eş-Şeybânî, Bey- rut 1405/1984.
• İbn Manzûr, Ebu‟l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mükrim, Lisânu'l- „Arab, Beyrut 1410/1990.
• İbn Rüşd (el-Cedd), Ebu'l-Velîd el-Kurtubî, el-Mukaddemât el- Mümehhedât, Beyrut 1408/1988.
• İbn Teymiyye, Ebu‟l-Abbâs Takıyyuddîn Ahmed, Mecmû„u'l-fetâvâ, (Haz. Muhammed b. Abdurrahmân), by. ts. ----------, Raf„u'l-melâm „an eimmeti'l-a„lâm, Beyrut 1392/1972.
• İbnu'l-Arabî, Ebubekr Muhammed b. Abdullah, el-Mahsûl fî usûli'l-fıkh, Ammân 1420/1999.
• İbnu'l-Hümâm, Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî, et- Tahrîr fî usûli‟l-fıkh (et-Takrîr ve‟t-Tahbîr içinde), Beyrut 1419/1999.
• İbnu'l-Lahhâm, Ebu'l-Hasen Alâeddin Alî b. Muhammed el-Bâlî, el- Muhtasar fî Usûli'l-Fıkh „alâ Mezhebi'l-İmâm Ahmed b. Hanbel, Bey- rut 1421/2000.
• İbnu's-Salâh, Ebu Amr Osman b. Abdurrahman eş-Şeyrazûrî, Edebü'l-müftî ve'l-müsteftî, Riyad 1407/1986.
• Kamali, Mohammad Hashim, Principles of Islamic Jurisprudence, Cambridge 1991.
• Karâfî, Şihâbuddîn Ebu‟l-Abbâs Ahmed b. İdrîs, Tenkîhu'l-fusûl fî ihtisâri'l- Mahsûl fi'l-usûl, Beyrut 1418/1997.
• Karaman, Hayreddin, İslam Hukukunda İctihad, Ankara 1971.
• Köse, Saffet, “Din Özgürlüğü ve Barış Yolundaki İki Farklı Tecrübe”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 5 (2005).
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmûz, Mir'âtu'l-usûl fî şerhi Mirkâti'l- vusûl, Kahire 1262/1845.
• Muhammed b. Abdilazîm, el-Kavlü's-sedîd (İctihad, Taklid ve Telfik Üzeri- ne Dört Risale içinde), Haz. Hayreddin Karaman, İstanbul 1982.
• Muhammed Saîd el-Bânî, Muhammed Saîd b. Abdurrahmân, Umdetü't- tahkîk fi't-taklîd ve't-telfîk, Dımaşk 1418/1997.
• Münâvî, Abdurraûf, Feyzu'l-Kadîr şerhu el-Câmi„i's-sağîr, Mısır 1356/1937.
• Nemr, Abdulmünim, el-İctihâd, Mısır 1408/1987.
• Nevevî, Ebu Zekeriyyâ Muhammed b. Şeref, el-Mecmû„şerhu'l-Mühezzeb, Beyrut ts. (Dâru'l-fikr).
• Özsoy, Ömer ve Güler, İlhami, Konularına Göre Kur'an (Sistematik Kur'an Fihristi), Ankara 1997.
• Pezdevî, Ebu'l-Hasen Fahruddîn Alî b. Muhammed, el-Usûl/Kenzü'l-vusûl (Keşfu'l-esrâr ile birlikte), Beyrut 1414/1994.
• Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer, el-Mahsûl fî ilmi usûli‟l-fıkh, Beyrut 1408/1988.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkadîr, Muhtâru‟s-sıhâh, Beyrut 1996.
• Reşîd Rızâ, Muhammed, İslamda Birlik ve Fıkıh Mezhepleri, (Mezâhibin Telfiki ve İslam'ın Bir Noktaya Cem'i), çev. Ahmed Hamdi Akseki, Ankara 1974.
• Sem„ânî, Ebu'l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed, Kavâtı„u'l-edille, Beyrut 1418/1997.
• Senhûrî, Abdurrezzâk Ahmed, Mezheplerin Hükümleri Arasında Telfik (İctihad, Taklid ve Telfik Üzerine Dört Risale içinde), Haz. Karaman, Hayreddin, İstanbul 1982.
• Serahsî, Ebu Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebu Sehl, el-Usûl, Beyrut 1426/2005.
• Seyyid Bey, Mehmed, Usûl-i fıkıh Cüz-i Evvel: Medhal, İstanbul 1333. ----------, “İctihad ve Taklid”, (Adem Efe'nin “Sosyolojik Bir Bakış Açısıyla Seyyid Bey ve „İctihad ve Taklid‟ Adlı Makalesi Üzerine Bir Değerlendirme” adlı makalesi içinde), İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 6 (2006).
• Şâfiî, Ebu Abdullah Muhammed b. İdrîs, er-Risâle (thk. Ahmed Muhammed Şâkir), Beyrut ts. (el-Mektebetü'l-„ilmiyye).
• Şankîtî, Bab b. Şeyh Seydi, İrşâdü'l-mukallidîn „ınde ihtilâfi'l-müctehidîn, Beyrut 1418/1997.
• Şâtıbî, Ebu İshâk İbrâhîm el-Ğırnâtî, el-Muvâfakât fî usûli‟l-ahkâm, I-II, Beyrut ts. (Dâru'l-fikr).
• Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed, İrşâdu'l-fuhûl ilâ tahkîki „ilmi'l- usûl, Beyrut 1414/1993. ----------, Neylü‟l-evtâr şerhu Münteka‟l- ahbâr min ehâdîsi Seyyidi‟l- ahyâr, Kahire 1421/2000.
• Şîrâzî, Ebu İshâk İbrâhîm b. Alî, Şerhu'l-lüma„, Beyrut 1408/1988. ----------, et-Tebsıra fî usûli'l-fıkh, Dımaşk 1403/1983.
• Tavânâ, Seyyid Muhammed Mûsâ, el-İctihâd ve medâ hâcetinâ ileyhi fî hâze'l-„asr, Mısır ts.
• Teftazânî, Sa‟duddîn Mesûd b. Ömer, et-Telvîh ale‟t-Tavdîh li metni‟t- tenkîh, Mısır ts. (Dâru'l-„ahdi'l-cedîd).
• Tûfî, Necmuddîn Ebü‟r-rabî Süleyman b. Abdilkavî, Şerhu muhtasari'r- Ravda, Beyrut 1410/1990.
• Yaman, Ahmet, “İslam Hukuk Mirasının Algılama ve Uygulama Yöntemi Üzerine”, Divan, XIII/307-313.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebu Abdullâh Muhammed, Siyeru a„lâmi'n-nübelâ, Beyrut 1410/1990.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Bahâdır, el-Bahru'l-muhît fî usûli'l-fıkh, Beyrut 1421/2000.
• Zerkâ, Mustafâ Ahmed, el-Medhalü'l-fıkhiyyü'l-„âmm, Dımaşk 1388/1968.
• Zuhaylî, Vehbe, “ed-Davâbıtu'ş-şer„iyye li'l-ahz bieyseri'l-mezâhib” (el- Fıkhu'l-İslâmî IX. cilt içinde), Dımaşk 1417/1996.