KÖSTENDİLLİ SÜLEYMAN ŞEYHÎ EFENDİ’NİN RÜYA KAVRAMI VE RÜYA YORUMU HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 10, 26 - 62, 15.01.2016

Birol Yıldırım Rafeq Hamood Najı Qasem

Öz

İnsan hayatında önemli bir yeri olan rüya olgusu, İslâm düşüncesinde önemli bir yer tutmuş, bu konuda İslâm âlimleri tarafından geçmişten günümüze oldukça kapsamlı bir müktesebat oluşturularak insanlığın istifadesine sunulmuştur. Rüya unsuru, Hakk’a doğru giden manevî bir yolculuğu düzenlemekle mükellef olan tasavvufî düşünce içinde daha bir önemle ele alınmıştır. Bu bağlamda Köstendilli Süleyman Şeyhî Efendi de konuya gereken hassasiyeti göstererek rüya kavramını ana hatları ile izah ederek müstakil bir eser şeklinde olmasa da, değişik eserlerinde önemli bir tabirnâme ortaya koymuştur. Şeyhî rüyada görülmesi muhtemel olan insan, hayvan, bitki türünden birçok varlığın tabirini yapmıştır. Onun en önemli hususiyeti, tabire konu olan unsuru oldukça detaylı bir şekilde ele almasıdır. Bir örnek vermek gerekirse müellife göre rüyada görülen bir şeyin yorumu görüldüğü zaman birimi ve mevsimine göre bile farklılık arzeder. Netice olarak tek düze bir tabirle doğru sonuca ulaşılamaz. Biz bu çalışmamızda seyr ü sülûk sürecinde sâlikler için önemli bir unsur olan rüya olgusunu Köstendilli Süleyman Şeyhî Efendi’nin bazı eserlerine yansıyan görüşleri doğrultusunda ele almayı amaçladık.

Anahtar Kelimeler

Süleyman Şeyhî, Tasavvuf, Rüya, Tahayyül, Tasavvur

Kaynakça

• Abdulbâkî, Muhammed Fuâd, el-Mu’cemu’l-mufehres li elfâzi’l-kur’ân’l-kerîm, el-Mektebetu'l-İslâmî, İstanbul 1982. Aclunî, İsmâil b. Muhammed, Keşfü’l-Hafâ, I-II, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1933. Alper, Kadir-Alper, Yasemin, “Şehbenderzâde Filibeli Ahmet Hilmi’nin A’mâk-ı Hayâl’inde Robert E. Ornsteın’in Sezgi Eğitimi”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/4 Winter 2015, p. 27-48 DOI Number: Erişim Tarihi: 03/05/2016, http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7822 ISSN: 1308-2140, Ankara-Turkey. Asiye Hâtun, Rüyâ Mektupları, (sad. Cemal Kafadar), Oğlak, İstanbul 1994. el-Avadî, Üsâme M., Ahkâmü Tefsîri’r-rü’yâ ve’l-ahlâm fi’l-Ķur’âni’l-Kerîm ve’s-sünneti’l-muŧahhara, Beyrut 1411/1991. Aydar, Hidayet, “Kur’an’da Rüyalar ve Rüyaların Hayata Yansımaları” Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi V (I), (2005). Aydın, Hasan, “İslâm Felsefesinde Rüya Kuramı, İşlevleri ve Kimi Sonuçları”, dergipark.ulakbim.gov.tr/omuifd/article/download/5000073415/5000067674, Erişim tarihi: 05/05/2016. el-Bağdâdî, İsmail Paşa, Hediyyetü’l-’Ârifîn Esmâü’l-Müellifîn ve Âşâru’l-Müellîfîn (I-II), MEB İstanbul 1951-1955. 200 Şeyhî, Mektubât-ı erbaîn, vr. 14b; Şeyhî’nin yaptığı birçok farklı rüya tabiri örnekleri için bkz., a. mlf., Etvâr-i hacegân, vr.79a-82b; a. mlf., Lemaât, 135a-191a; a. mlf., Usûlü’l-Vusûl, İ.B.B. Atatürk Kitaplığı Belediye Yazmaları, Nu: vr. 1b-60b. 201 Şeyhî, Lemaât, vr. 136a. Dr. Birol Yıldırım- Dr. Rafeq Hamood Najı Qasem Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2016/5, c. 5, sayı: 10 58 Balaban, Adem, “Türkçe Yazma Tabirnameler”, (ss. 112-132), Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 9, 2014. Batar, Yusuf, “Kur’an Kıssalarının Amaçlarıyla İlgili Kavramların Eğitim Öğretim Açısından Tahlîli”, İslâmî İlimler Dergisi, Yıl 9, (X) 1, Bahar 2014. Bedir, Engin, Tasavvufî Tecrübe İçinde Rüya Bilgisinin Yeri “Köstendilli Süleyman Şeyhî Efendi’nin Görüşleri”, Erişim Tarihi: 01/05/2016, http// haceganhanedani.com/.../, Erişim Tarihi: 01/05/2016. Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, I-III, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1333/1342. el-Cevherî, İsmail es-Sıhah tâcu’l-luğa ve sıhahu’l-arabiyye, el-Kâhire 1982, Ceyhan, Semih, “Köstendilli Süleyman Şeyhî,”, DİA, XXXVIII, Ankara 2010. Cürcanî, Tarifat, (Terc. ve Şerh Eden: Ârif Erkan), Bahar Yay., İstanbul 1997. Çelebi, Emin, “İbn Arabi’de Tasavvufi Tecrübenin Epistemolojik Mahiyetine Dair”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 29, 2010. Çelebi, İlyas, “Rüya” DİA, XXXV, 2008. Çelik, İsa, Muhammed İkbal’in Tasavvufi Düşüncesi, Kaknüs Yay, İst. 2004, Çetin, Özer, “Dinî Tecrübenin Anlaşılmasında Rüyanın Rolü: Yusuf Sûresindeki Rüyalar Üzerine Psikolojik Bir Yorum”, UÜİFD., (ss. 93-119), (XXI) 2, 2012. Çoruh, Hakkı Şinasi, Rüya Dünyamız, İstanbul 1968. Develioğlu, Abdullah, Büyük İnsanlar, (3000 Türk ve İslâm Müellifi), Yaylacık Mtb., İstanbul 1973. Duman, M. Zeki “Kur'an'da Müteşabihât”, Bilimname, (III), 9, 2005. Durusoy, Ali, “Hayal” Mad., DİA, XVII, İstanbul 1998. Durusoy, Ali, İbn Sina Felsefesinde İnsan ve Âlemdeki Yeri, İstanbul 1993. et-Tâdifi, Allame Muhammed bin Yahya, Cevherden Gerdanlıklar Hz. Abdülkadir Geylani’nin Menkîbeleri, (Terc. Naim Erdoğan), Âlem Yay., İstanbul ts. Encyclopaedia Britannica, London, I-XXV, 1953, Fârâbî, el-Medînetü’l-fâzıla (nşr. Albert Nasrî Nâdir), Beyrut 1986. Ferîdüddin Attâr, Tezkiretü’l-evliya (Haz. Mehmed Zahid Kotku), Seha Neşriyat, İstanbul, 1983. Filibeli Ahmet Hilmi, A’mak-ı Hayal Pozitif Yayıncılık, İstanbul, 2007. Fromm, Erch Rüyalar, Masallar, Mitoslar, (trc. Aydın Arıtan-Kaan H. Ökten), İstanbul 1992. Köstendilli Süleyman Şeyhî Efendi’nin Rüya Kavramı ve Rüya Yorumu Hakkındaki Görüşleri Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2016/5, c. 5, sayı: 10 59 Gayıbov, Seyran, “Hasta Kasım’ın Rüya Motifinin Tahlili”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi , 2011. Gazzâlî, el-Münķız mine’d-dalâl, Kâhire 1991. ________, İhyau ‘ulumi’d-din I-IV, Kâhire 1358. Geylânî, el-Hasenî el-Hüseynî, Kutb-ı Rabbânî Seyyid Şerif Şeyh Abdülkâdir (470-561/1077-1166), Âdab, Medine Yay., İstanbul, 2012. ________, Geylânî Tefsiri I-VI, (Tahk. Muhammed Fâdıl Geylânî, Terc. Heyet), Ceylani İlim Araştarma ve Yayın Merkezi, İstanbul 2012. Gölpınarlı, Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri, İnkılab Yay., İstanbul 2004. Günay, Umay, Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi, Ankara 1992. Gürer, Dilaver, “Hz. Yûsuf’un Gördüğü Rüyanın Fusûsü’l hikem’deki Yorumu”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-1), yıl: 9 sayı: 21, 2008. Gürün, O.A., Psikoloji Sözlüğü, İnkılap Kitapevi İstanbul 1971. Güven M. Yusuf, - Belbağı, Osman Fatih, Hakîkat Penceresi mi? Hayal Perdesi mi? Rüya, İstanbul, 2006. Haksever, Ahmed Cahid, “Turhallı Mustafa Efendi ve Bâzı Tasavvufî Kavramlara Yaklaşımı”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Yıl. 5, Sayı. 13, Ankara, 2004. Hançerlioğlu, Orhan Felsefe Ansiklopedisi VI, Remzi Kitapevi, İstanbul 1976. el-Isfahânî, er-Râğıb el-Mufredât fî ğarîbi’l-kur’ân, Kahraman Yay., İstanbul1986. Işıcık, Yusuf, “Kur’anda İki Temel Kavram: Te’vil ve Müteşabih”, http://dergipark.ulakbim.gov.tr/neuifd/article/viewfile., Erişim tarihi: 09/05/2016. İbn Arabî, Muhyiddîn, Rüyâ Tabirleri, (Trc. Rahmi Serin, Haz. Abdurrahman Pamuk), Pamuk Yayınları, İstanbul, ts. İbn Haldun, Tasavvufun Mahiyeti (Şifâu’s-Sâil), (Çev. Süleyman Uludağ), Dergah Yay., İstanbul 1998. İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Cemâluddin Muhammed Lisânu’l-arab, Dâru’l-Fikr, Beyrût 1414/1994. İbnü’l-Arabî, el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye, II, Kahire, 1293. İhvânu’s-Safâ, Resâilu İhvâni’s-Safâ, Beyrut 1957. İkbal, Cavid, “Mevlânâ-İkbal”, Mevlânâ Güldestesi IV, Konya 1996. Dr. Birol Yıldırım- Dr. Rafeq Hamood Najı Qasem Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2016/5, c. 5, sayı: 10 60 Karasakal, Şaban, “Kur’ân’da Rüyâ ve Hulm Yakınanlamlılarının Farkları”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, XI, (3), 2010, 169-172. el-Kâşânî, Abdürrezzâk, (v. 730/1330), Tasavvuf Sözlüğü, (Çev. Ekrem Demirli), İz Yayıncılık, İstanbul 2004. Kehhâle, Ömer Rıza, Mu’cemü’l-Müellifîn Terâcimü Musannıfi’l-Kütübi’l-Arabiyye, (I-XV), Beyrut ts. Kiel, Machiel, The Encyclopaedia Of İslâm New Edition, vol 5, Leiden 1979. ________, “Köstendil”, DİA, XXVI, 2002, 277-279. el-Kindî, Yâkûb b. İshak, Felsefî Risâleler, (trc. Mahmut Kaya, İst., 2002. ________, Risâle fî Mâhiyet’in Nevm ve’r-Rü’yâ (Uyku ve Rüyanın Mahiyeti Üzerine), (Çev. Mahmut Kaya), İz Yayıncılık, İstanbul 1994. Kuşeyrî, er-Risâle, (nşr. Abdülhalim Mahmud), Kahire 1966. Majıd Fakhry, Grek Philosophy: Impact on Islamic Philosophy,www.muslimphilosophy.com/ip/rep/. Mehmed Tahir, “Süleyman Efendi: Köstendilî Mollazade Süleyman Şeyhî Efendi”, Sırat-ı Müstakîm, Sebilü’r-Reşad, VI, Sayı: 145. İstanbul 2 Haziran 1327. ________, Osmanlı Müellifleri, I-III, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1333/h.1342. Mevlânâ, Mesnevî, (Trc. Veled İzbulak), İstanbul 1965; Mesnevî, c. I-II, (Türkçesi: Tâhirü’l-Mevlevî, Haz. Selahaddin Tuna), Kırkambar Kit., İstanbul 2006. Mevlüt İhsanî Belgeseli (Mevlüt Şafak),Yapımcı: Türk Haberler Ajansı Yönetmen: Kutlay Doğan, TRT Belgesel 1. Bölüm, https://www.google.com.tr., Erişim Tarihi: 03/05/2016. Muhammed b. Abdullah, Mişkâtü’l-mesâbîh, (Thk. Nâsıruddin el-Albânî), Dımaşk, 1961. en-Nâblûsî, Abdülganî, Ta’tîru’l-enâm fî ta’bîri’l-menâm- İslâmî Açıdan Hakîkî Rüyâ Tabirleri, (Trc, Ali Bayram-Sadi Çöğenli), İstanbul: Çile, 1977. Nişancı Mehmet Paşa, Osmanlı Sultanları Tarihi, Osmanlı Tarihleri I, (Çev. İ. Hakkı Konyalı), İstanbul 1949. Ovacık, Zübeyir, “Gazzâlî’de Metafizik Bilginin İmkânı Açısından Rüya Dream in Terms of the Possibility of Metaphysical Knowledge in al-Ghazali”, Sosyal Bilimler Dergisi, (XIII), 2, Aralık-2011. Ögel, Bahaeddin, Türk Mitolojisi, I, Ankara, 1971. Ömer Hüdayî Baba, Dîvanı, (Der., Hacı Muharrem Hilmi Efendi, Haz., Süleyman Ateş), Yeni Ufuklar Nşr. İst., 2007. Köstendilli Süleyman Şeyhî Efendi’nin Rüya Kavramı ve Rüya Yorumu Hakkındaki Görüşleri Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2016/5, c. 5, sayı: 10 61 Özcan, Emine Sonnur, “Âşıkpaşazâde Târihi’nde Osmanlı Hâkimiyet Söylemi ve Terminolojisi The Ottoman Sovereignty Discourse and Terminology in the Âşıkpaşazâde Târihi”, (ss. 141-156), OTAM, 38, Güz 2015. Öztürk, Yaşar Nuri, Muhammed Tevfik Bosnevî-Hayâtı, Mektupları, Halîfeleri, Fatih Yayınevi,1981. ________, Kuşadalı İbrahim Halveti. Hayatı, Düşünceleri, Mektupları, İstanbul 1982. Sâdık’ül-Sâdi, Muhammed Hazreti Abdülkâdir Geylânî’nin Menkıbeleri/Gaybın Dili, (Haz. Bekir Ulıçınar), Uluçınar Yayınları, İstanbul 1981. Sarıtaş, Kamil, “İbn Haldun’da Bilgi Felsefesi”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/8 Summer Ankara-Turkey, 2014. Schimmel, Annemarie, Halifenin Rüyaları İslam’da Rüya ve Rüya Tabiri, (Çev. Tûba Erkmen), Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2005. Süleyman Uludağ, “Tasavvufta Rüya”, DİA, XXXV, 2008. Şeyhî, Köstendilli Süleyman, Bahrü’l-Velâye: 1001 Sûfî, (Haz. Sezâi Küçük-Semih Ceyhan), Mavi Yay. İstanbul 2007. ________, Burûki’l-Âşikân ve Sülûki’l-Merdân Li-Şeyhî Süleymân el-Müsemmâ bi Mir’âtü’l-Muvahhidîn (Mir’âtü’l-Muvahhidîn), (Yazma) İstanbul Sül. Ktp. Birinci Serez Bl., Nu: 1515. ________, Lemeât-ı Nakşbendiyye, (Yazma) DTCF Ktp. Yazmalar Bl., M. Ozak, I, No: 570. ________, Medâr-ı Sâlikân fî Etvâr-ı Hâcegân, (Yazma) İstanbul Ünv. Ktp. Ty. Bl., No: 2242/2. ________, Mektûbât-ı Erbaîn, (Yazma) İstanbul Süleymaniye Ktp. M. Ârif - M. Murad Bl., No: 213/1. ________, Sakk-ı Şeyhî, (Yazma) İstanbul Ünv. Ktp. Ty. Bl., 297.5. ________, Terkibât-ı Erbaîn, (Yazma) İstanbul Süleymaniye Ktp. Hacı Mahmud Efendi, BL., No: 2710/2. ________, Usûlü’l-Vusûl, İ.B.B. Atatürk Kitaplığı Belediye Yazmaları, Nu: vr. 1b-60b. Şimşek, Selami, Osmanlı’nın İkinci Başkenti Edirne’de Tasavvuf Kültürü, Buhâra Yayınları, İstanbul 2012. et-Tâdifi, Allâme Muhammed b. Yahya, Cevherden Gerdanlıklar, Hazreti Abdulkâdir-i Geylânî’nin Menkıbeleri, (Çev. Naim Erdoğan), Âlem Yayınları, ts. Dr. Birol Yıldırım- Dr. Rafeq Hamood Najı Qasem Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2016/5, c. 5, sayı: 10 62 Tatçı, Mustafa- Çeltik, Halil, Türk Edebiyatında Tasavvufî Rüyâ Ta’bîr-nâmeleri, Akçağ, Ankara, 1995. Tosun, Necdet, “Tasavvuf Kültüründe Meyve”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl 5, sayı 13, Ankara, 2004, s. 289-299. Tuman, Nail Mehmed, Tuhfe-i Nâili, I-II,Yazma, Türk Ansiklopedisi Kütüphanesi No: 1959-B-15/1-2. Tura, M. Nusret, Mektuplar, Haz. Mahmut Erol Kılıç, İnsan Yay., İstanbul 2006. Türek, İbrahim, Rüyalar, İstanbul, 1965. Türk Ansiklopedisi, (XXII), Ankara 1975. Uludağ, Süleyman, “ Tasavvufta Rüyâ”, DİA, XXXV, DİA, İstanbul 2008. Uysal, Enver, “Kindî Felsefesinde “Hayal Gücü” Kavramı”, UÜİFD (XXII), 2, 2013. Wikipedia, https://tr.wikipedia.org/., Erişim Tarihi: 15/05/2016. Yıldırım, Birol, Köstendilli Süleyman Şeyhi Efendi Hayatı Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı Tasavvuf Bilim Dalı, Erzurum 2016. Yıldırım, Enbiya, “Beyhakî ve Hadis Rivayetinde Rüyaya Verdiği Değer”, eskidergi.cumhuriyet.edu.tr/makale/301.pdf., Erişim tarihi: 05/04/2016. Yılmaz, Ali, Köstendilli Süleyman Şeyhî (Şeyhî Süleyman Efendi), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1989. Yılmaz, Hasan Kamil, Tasavvuf Mes’eleleri, Erkam Yay., İstanbul 1997. Yılmaz, Sadi, “İbn Rüşd Psikolojisi -Fizikten Metafiziğe İbn Rüşd’ün İnsan Tasavvuru”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15 / 2007.