ZÜHRÎ’NİN TEFSİR VE ULÛMU’L-KUR’AN İLE İLGİLİ GÖRÜŞLERİ

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 10, 107 - 139, 15.01.2016

Emel Yavuzoğlu Ergin

Öz

Mukaddimûn uleması Kur’ân-ı Kerîm’e büyük önem göstermişler, güçleri ve imkânları nisbetinde Kur’an hizmetinde bulunmaya gayret ederek diğer ilimlerde şöhret kazanmış olsalar da Kur’ân-ı Kerîm’i ihmal etmemişlerdir. Tefsir ve ulûmu’l-Kur’ân’a dair telif edilen eserlerde, tâbiûn ulemasının büyüklerinden Şâm bölgesinin muhaddisi, hadis ravii ve müdevvini olan Zührî’nin tefsir ve Kur’ân ilimlerine dair yorumları yer almaktadır. Bu çalışmada Zührî’nin tefsir ve ulûmu’l-Kur’ân sahasındaki görüşleri, müfessirlerin bu çerçevedeki tartışmaları ele alınacak ve bu görüşler arasında tercihlerde bulunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

zührî, Tefsir

Kaynakça

• Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs, Tefsîru İbn Ebî Hâtim, thk: Esad Muhammed Tayyib, Mektebetu’l-Asriyye, Sayda. Ahmed Hanbel, Ebû Abdillah Şeybânî, Müsnedü’l-İmâm hmed, Müessesetu Kurtuba, Mısır. Buhârî, Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm b. Muğîre (ö.256), ahîhu’l-İmâm Buhârî, ez-Zührâ li’l-İ’lâmi’l-Arabî, Kahire. Cezâirî, Muhammed Tâhir, et-Tıbyân li-ba'di'l-mebâhisi'l-müteallika bi'l-Kur'ân alâ tarîki’l-itkân, 3. baskı, Halep, h.1412. Ebû Ubeyd Kâsım b. Sellâm, Fedâilu’l-Kur’ân, el-Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut, 1427/2006. Fîruzâbâdî, Muhammed b. Ya’kûb, el-Kâmûsu’l-muhît, Müessesetu’r-Risâle, Beyrut. Halîfe b. Hayyât el-Leysî el-Usfurî, Târîhu Halîfe b. Hayyât, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1995. Zührî’nin Tefsir ve Ulûmu’l-Kur’an İle İlgili Görüşleri Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2016/5, c. 5, sayı: 10 137 İbn Adiy, Abdullah b. Adiy b. Abdillah, el-Kâmil fî duafâi’r-ricâl, thk: Yahya Muhtar, 3. baskı, Dâru-Fikr, Beyrut, 1988. İbn Fâris, Ahmed b. Zekeriyyâ (ö.395), Mu’cemu mekâyîsi’l-lüğa, 2. baskı, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1429/2008. İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî (ö.852), Fethu’l-bârî şerhu ahîhi’l-Buhârî, 3. Baskı, Mektebetu Dâri’s-Selâm, Riyad, 1421/2000. İbn Hacer, Şihâbuddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî (ö.852), el-Ucâb fî beyâni’l-esbâb, 1. baskı, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1425/2004. _____ Tehzîbu’t-Tehzîb, 1. baskı, Dâru-Fikr, Beyrut, 1984. İbn Hallikân, Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed, Vefeyâtü’l-a’yân ve enbâu ebnâi’z-zamân, Dâru’s-Sekâfe, Lübnan. İbn Hayyân, Muhammed b. Ahmed Ebû Hâtim, ahîhu İbn Hayyân, thk: Şuayb Arnavût, 2. baskı, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut. İbn Kesîr, İmâduddîn Ebu’l-Fidâ ed-Dımeşkî (700-774), el-Bidâye ve’n-Nihâye, 1. Basım, Mektebetu’s-Safâ, Kahire, 1423/2003. _____ Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, 1. baskı, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, 2000. İbn Kudâme, Muvaffikuddîn Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed Makdisî Dımeşkî Hanbelî, el-Muğnî, thk. Muhammed Şerafuddîn Hattâb ve diğerleri, Dâru’l-Hadîs, Kahire, 2004. İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî, Ğarîbu’l-hadîs, thk. Abdullah el-Cebûrî, 1. baskı, Matbaatu’l-Ânî, Bağdat, h.1397. İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem (ö.1311), Lisânu’l-Arab, Dâru’l-hadîs, Kahire. İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. Abbâs Bağdâdî, es- eb’atu fi’l-kırâât, thk. Şevkî Dayf, 2. baskı, Dâru’l-Meârif, Mısır, 1400. İbn Teymiyye, Takıyyuddîn Ahmed Mecmûatu’l-fetâvâ, 1. baskı, Mektebetu’l-Ubeykân, Beyrut, 1998. İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahmân Ali Kuraşî (ö.597), Zâdu’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr, 3. baskı, el-Mektebetu’l-İslâmî, Beyrut. İbnu’l-Esîr, İzzuddîn b. Esîr Ebu’l-Hasen, Üsdü’l-ğâbe fî ma’rifeti’s-sahâbe, thk: Âdil Ahmed er-Rufâî, 1. baskı, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, 1417/1996. İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed (ö.833), en-Neşr fi’l-kırââti’l-aşr, 3. baskı, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1427/2006. _____Gâyetu’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ’, 1. baskı, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1427/2006. Kattân, Mennâ’, Nüzûli’l-Kur’ân alâ seb’ati ahruf, 1. baskı, Mektebetu Vehbe, Kahire, 1411/1991. Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah Ensârî, el-Câmi’ li hkâmi’l-Kur’ân, el-Mektebetu’t-Tevfîkıyye, Kahire. Muhammed b. Şâkir b. Ahmed, Fevâtu’l-Vefeyât, thk: Ali Muhammed, Âdil Ahmed Abdulmevcûd, 1. Basım, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 2000. Yrd. Doç. Dr. Emel Yavuzoğlu Ergin Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2016/5, c. 5, sayı: 10 138 Muhaysin, Muhammed Sâlim, el-Hâdî şerhu Tayyibeti’n-neşr fi’l-kırââti’l-aşr ve’l-keşf an ıleli’l-kırâât ve tevcîhihâ, Dâru’l-Cîl, Beyrut, trs. Nehhâs, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl (ö. 328), İ’râbu’l-Kur’ân, tahric ve tahkik: Muhammed Muhammed Tâmir, Muhammed Ramazan, Muhammed Abdulmun’im, Dâru’l-hadîs, Kahire, 2007. Neysâbûrî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed, Esbâbu’n-nüzûl, Dâru’t-Takvâ. Neysâbûrî, Müslim b. Haccâc (ö.261), Sahîh Müslim, thk: Halîl Me’mûn Şeyhâ, 2. baskı, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 2007. Râzî, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Ebî Hâtim Râzî, el-Cerh ve’t-ta’dîl, 1. basım, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut. Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn b. Hasan (ö.604), et-Tefsîru’l-Kebîr, el-Mektebetu’t-Tevfîkıyye, Kahire. Sa’dî, Abdurrahmân b. Nâsır (ö.1376), Tefsîru’l-Kerîmu’r-Rahmân fî tefsîri kelâmi’l-Mennân, Dâru İbnu’l-Cevzî, Kahire, s. 90. Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybek b. Abdillah, el-Vâfî bi'l-vefeyât, thk: Ahmed Arnavûd ve Turkî Mustafâ, Dâru İhyâi’t-Turâs, Beyrut, 2000. San’ânî, Abdurrezzâk b. Hemmâm, Tefsîru’l-Kur’ân, thk. Mustafa Müslim Muhammed, 1. baskı, Mektebetu’r-Ruşd, Riyad. Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasruddîn b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm (ö.375), Tefsîru’s- emerkandî (Bahru’l-ulûm), thk. Ali Muhammed Muavvid vd., Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1413/1993. Sıddîk Halîl Sâlih, “Mefhûmü’l-ğarîb inde’l-müfessirîn ve musannefâtihî”, Mecelletu Külliyyeti’l-İmâmi’l- ’zam, sayı:7, Rabîu’s-sânî-1430/Nisan 2009. Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân, thk: Ahmed Zemûlî, Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrut, 2005. _____Lübâbü’n-nükûl fî esbâbi’n-nüzûl, el-Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut, 1426/2006. Şâtıbî, Musa Ebû İshak, el-Muvâfakât fî usûli’ş-şerîa, thk. Muhammed el-İskenderî, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut, 1427/2006. Şerâb, Muhammed Hasan, el-İmâm ez-Zührî âlimu’l-Hicâz ve’ş-Şâm, 1. Basım, Dâru’l-Kalem, Dımeşk, 1414/1993. Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed (ö.1250), Fethu’l-kadîr el-câmiu beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ilmi’t-tefsîr, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1420/1999. Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân, 1. Baskı, Dâru İhyâi’-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, 1431/2001. Tayyâr, Musâid b. Süleymân b. Nâsır, el-Muharrar fî ulûmi’l-Kur’ân, 2. Baskı, Merkezu’d-Dirâsât ve’l-Ma’lûmâti’l-Kur’âniyye bi Ma’hedi’l-İmâm eş-Şâtıbî, Cidde, 1429/2008. Tufi, Necmüddîn Ebu'r-Rabî' Süleymân b. Abdilkavî b. Abdilkerîm İbn Saîd, Şerhu muhtasari'r-ravda, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin Türkî, Müessesetu’r-Risâle, Zührî’nin Tefsir ve Ulûmu’l-Kur’an İle İlgili Görüşleri Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2016/5, c. 5, sayı: 10 139 Beyrut, 1430/2009. Yâsîn Câsim el-Mecîd, Telhînu’n-nahviyyîn li’l-kurrâ’, 1. baskı, Müessesetu’r-Rayyân, Beyrut, 1426/2005. Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, (ö.748), iyeru a’lâmi’n-nübelâ, 1. Basım, Mektebetu’s-Safâ, Kahire, 1424/2003. _____Tezkiratu’l-huffâz, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut, trs. Zerkânî, Muhammed Abdülazîm Menâhilu’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân, 3. baskı, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1426/2005. Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdillah (ö.790), el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân, thk. Ebu’l-Fadl ed-Dimyâtî, Dâru’l-Hadîs, Kahire, 1427/2006.