İSLAM MEDENİYETİNİN İNŞASINDA, BİLİM VE MEKTEP OLARAK TASAVVUF

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 15, 132 - 153, 15.01.2019

Selami Erdoğan

Öz

Toplumsal değer ve birikim anlamına gelen medeniyet kavramı,
makalemizde hakiki ve mecazi olmak üzere iki manada ele alınmıştır. Hakiki
medeniyet, medeniyeti oluşturan değerlerin hakikatte sabit olan varlık (ve
bilgi) anlayışına dayanması bakımından diğerlerinden ayrılır. Tenzihi ile
teşbihi makamlar arasında dereceli olarak anlaşılabilen bu hakikatin, beşer
aklıyla doğrulanması bakımından tasavvuf bilimi ve onun katkıları müstakil bir
başlık olarak incelenmiştir. Bu katkı, İslam Düşüncesindeki tevhid akidesi
çerçevesinde Allah-kainat ve Allah-kul ikiliğini ortadan kaldıran bir varlık
anlayışı sunması olarak özetlenebilir. Tasavvufun medreseleri olan tekkelerin
ürettikleri ise, İslam Medeniyetine verdiği katkının diğer veçhesidir. Bu katkı
ise, medeniyet tanımında vurguladığımız iki unsurdan ikincisine yöneliktir. Yani
medeniyetin özü mesabesinde olan hakikat anlayışından beslenerek üretilen maddi
unsurlara yaptığı katkılardır. Bu unsurlar bakımından tekkeler; edebiyat, hat
sanatı, musiki, minyatür, kılıçlı ya da kalbî cihadda ve coğrafyalara göre
değişen çeşitli kültürlerde farklı eserler bırakmıştır. Bu katkı, günlük hayatı
ihsan makamında yaşayan müminlerin miras bıraktıkları eserler olarak İslam
medeniyetinin mücessem yönü olmuştur. Bu eserlerin günümüz bakımından manası ve
ihya edilmesi önündeki engelleri ise, çalışmamızın birinci ve sonuç bölümünde
tartışılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Medeniyet, Tasavvuf, Tarikatlar, Modernleşme, İslami Bilim Dili

Kaynakça

• Arel, H. Sadettin. “Mevlevi Musikisi ve Ayinleri”. Tasavvuf Kitabı. Ed. Cemil Çiftci. Ankara: Kitabevi, 2003.
• al-Attas, Syed Naquib. Some Aspects of Sufism As Understood and Practised Among the Malays. Singapore: Malaya Pub. House, 1963.
• Barkan, Ömer Lütfi. “İstila Devrinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeleri”. Tasavvuf Kitabı. Ed. Cemil Çiftci. İstanbul: Kitabevi, 2003.
• Bayat, Ali Haydar. “Hüsn-i Hat Sanatında Mevlevîlik ve Mevlevîler”. Tasavvuf Kitabı. Ed. Cemil Çiftci. Ankara: Kitabevi, 2003.
• Baykara, Resuhi. “Birinci Harb-i Umumi’de Mücâhidîn-i Mevleviye Alayı”. Tasavvuf Kitabı. Ed. Cemil Çiftci. Ankara: Kitabevi, 2003.
• Benningsen, Alexsandre - Lemercier-Quelquejay, Chantal. Sûfî ve Komiser: Rusyada İslam Tarikatları. Trc. Osman Türer. Ankara: Akçağ Yay., 1988.
• Bilge, Nalan. “Spor Tekkeleri”. Tasavvuf Kitabı. Ed. Cemil Çiftci. Ankara: Kitabevi, 2003.
• Bilgin, Azmi. “Tasavvuf ve Tekke Edebiyatı”. Tasavvuf Kitabı. Ed. Cemil Çiftci. Ankara: Kitabevi, 2003.
• Bilgin, İ. Ethem. “Afrika’da İslam’ın Yayılışında Tasavvuf’un Rolü”. Tasavvuf Kitabı. Ed. Cemil Çiftci. Ankara: Kitabevi, 2003.
• Curcânî, Ali b. Muhammed Şerîf. Kitâbu’t-ta’rifât. Beyrut: Mektebetu’l-Lubnan, 1985.
• Demircioğlu, Fatih. “Seyyid Yahya Şirvani ve 16. Yüzyılda Halveti Tarikatı’nda Silsile”. Bakü’den Balkanlar’a Halvetilik. Ed. Sühendan Erdin. İzmir: Tibyay Yay., t.y.
• Demirli, Ekrem. “Vahdet-i Vücûd”. DİA. 42: 431-435. Ankara: TDV Yay., 2012.
• Ekinci, Yusuf. Ahilik. Ankara: Türk Metal Yay., 2011.
• Eraydın, Selçuk. Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Marifet Yay., 1981.
• Erdoğan, Selami. Modern Türk Eğitim Sisteminin Problem ve Çözüm Analizi. Ankara: Akademisyen Yay., 2018.
• Erdoğan, Selami. Muhyiddin Şekûr Örneğinde ABD’de Tasavvuf Anlayışı. Ankara Ünv., Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
• Erdoğan, Selami. Sufism in the Context of Modernism: The Concept of Adab in Naquib al-Attas. Chicago: Kazi Pub., 2018.
• Erdoğan, Selami. Şeyh Muhammed Nazım Adil Hakkâni El-Kıbrısî’nin Tasavvuf Anlayışı. Ankara Ünv., Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• Erguner, Süleyman. “XIX. Asrın Neyzenleri”. Tasavvuf Kitabı. Ed. Cemil Çiftci. Ankara: Kitabevi, 2003.
• Erseven, İlhan Cem. “Bektâşî Folklorunda Resim-Yazı Sanatı”. Tasavvuf Kitabı. Ed. Cemil Çiftci. Ankara: Kitabevi, 2003.
• Fernand, Braudel. A History of Civilizations. Trc. Richard Mayne. USA: The Penquin Press, 1994.
• Gaborieau, Marc. “Hint Alt-Kıtasında İslam Tarikatları”. İslâm Dünyasında Tarîkatlar. Ed. Alexsandre Popovic - Gilles Veinstein. Trc. Osman Türer. İstanbul: Sûf Yay., 2004.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. “Halk Edebiyatımızda Zümre Edebiyatı”. Tasavvuf Kitabı. Ed. Cemil Çiftci. İstanbul: Kitabevi, 2003.
• Görgün, Tahsin. “Medeniyet”. DİA. 28: 298-301. Ankara: TDV Yay., 2003.
• Haksever, Ahmet Cahid. “Tasavvufun Tanımları”. Tasavvuf. Ed. Kadir Özköse. Ankara: Grafiker Yay., 2015.
• Halıcı, Feyzi. “Edirne Mevlevihanesi Şeyhi Ali Eşref Dede Efendi’nin Yemek Risalesi”. Tasavvuf Kitabı. Ed. Cemil Çiftci. İstanbul: Kitabevi, 2003.
• Ibn Haldun, Muhammed b. Abdurrahman. Mukaddeme. Trc. zâkir Kadiri Ugan. 2 Cilt. İstanbul: MEB. Yay., 1989.
• İbn Manzûr, Cemâledin Ebu’l-Fâdıl. “a-ma-ra”. Lisânu’l-Arab. 5: 4979. Kâhire: Dâru’l-Mârife, 1119.
• İbn Manzûr, Cemâledin Ebu’l-Fâdıl. “de-ye-ne”. Lisânu’l-Arab. 2: 4979. Kâhire: Dâru’l-Mârife, 1119.
• İbrahim, Mehmet. “Eski Yugoslavya Sınırları Dahilinde Tarikat Hareketlerinin Tarih İçindeki Gelişimi ve Önemi”. Tasavvuf Kitabı. Ed. Cemil Çiftci. Ankara: Kitabevi, 2003.
• Isfehânî, Ebu Nuaym Râgıb. el-Müfrdât fî garîbi’l-Kur’ân. Ed. Muhammed Seyyid Kaylânî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-marina, t.siz.
• İz, Mahir. Tasavvuf. İstanbul: Risale Yay., 1969.
• Kara, Mustufa. Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Dergah Yay., 2003.
• Kaşânî, Abdurrezzak. Istılâhu’s-sûfiyye. Kâhire: Dârû’l-minat, 1992.
• Kelebâzî, Ebu Bekir Muhammed b. İshak. et-Ta’arruf li mezheb-i ehl-i tasavvuf. Beyrut: Dâru’l-kitâbu’l-ilmiyye, 1993.
• Komisyon. “Medeni/Medeniyet”. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2011.
• Komisyon. “Mustağmere”. Mu’cemu’lvasît. Mısır: Mektebetu’ş-şurûku’d-devliyye, 2004.
• Komisyon. “Uygar/Uyarlık”. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2011.
• Kuşeyrî, Abdulkerîm. Risâletu’l-Kuşeyriyye. Ed. Halil Mensuk. Beyrut: Dâru’l-kitâbu’l-ilmiyye, 2000.
• Kutluer, İlhan. “Medeniyet”. DİA. 28: 296-297. Ankara: TDV Yay., 2003.
• Lombard, Denys. “Güney-Doğu Asya’da Tarikatlar”. İslâm Dünyasında Tarîkatlar. Ed. Alexsandre Popovic - Gilles Veinstein. Trc. Osman Türer. İstanbul: Sûf Yay., 2004.
• Maturidî Semerkandî Hanefî, Ebu Mansûr Muhammed b. Muhammed. Şerhu’l-fıkhu’l-ekber. Ed. Abdullah b. İbrahim Ensârî. Katar: Nefegati’ş-şuûnu’d-diniyye, 1321.
• Meyerovitch, Eva De Vitray. İslâm’ın Güleryüzü. Trc. Cemal Aydın. İstanbul: Şûle Yay., 2005.
• Öngören, Reşat. “İslamlaşma Faaliyetleri”. Tasavvuf El Kitabı. Ed. Kadir Özköse. 3. Bs. Ankara: Grafiker Yay., t.y.
• Öngören, Reşat. “Tasavvuf”. DİA. Ankara: TDV Yay., 2011.
• Öztürk, Mustafa. “Sehl et-Tüsterî”. DİA. Ankara: TDV Yay., 2011.
• Quigley, Carroll. The Evolution of Civilizations. Indianapolis: Libert Press, 1979.
• Revnakoğlu, Cemaleddin Server - Çiftci, Cemil. “Yunus’un Bestelenmiş İlahileri Nerede ve Nasıl Okunurdu?” Tasavvuf Kitabı. Ankara: Kitabevi, 2003.
• Topçu, Nurettin. Kültür ve Medeniyet. İstanbul: Dergah Yay., 2011.
• Türer, Osman. “Batı’nın İslâm’ı Tanımasında Tasavvufun Rolü”. Tasavvuf Kitabı. Ed. Cemil Çiftci. Ankara: Kitabevi, 2003.
• Yayın Kurulu. “Ahilik”. Ahilik Ansiklopedisi. Ed. Yusuf Küçükdağ - Yaşar Erdemir - Bekir Şahin. t.y.