Uğursuzluğun Psiko-Sosyal Sebepleri ve Kur’an’da Uğursuzluk Olgusu

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 16, 269 - 294, 15.07.2019

Kerim Yılmaz

Öz

Bu çalışmanın amacı, eski çağlardan beri var olan
ve günümüzde varlığını devam ettiren uğursuzluğun psiko-sosyal sebeplerini
belirlemeye çalışıp durum tespiti yaptıktan sonra Kur’an’ın uğursuzluğa
yaklaşımını sünnetten de destek alarak ortaya koymaya çalışmaktır. Bu bağlamda
çalışmada uğursuzluğun tanımı, uğursuzluğun psiko-sosyal sebepleri, çeşitli din
ve toplumlarda uğursuz sayma örnekleri, Kur’an’da uğursuzluğun anlam alanına
giren kelimeler ve Kur’an’ın uğursuzluğa yaklaşımı üzerinde durulmuştur. Ayrıca
bazı meal ve tefsirlerde “nahs, husûm ve meş’eme” kelimelerine uğursuzluk
anlamı verilmesine eleştirel olarak yaklaşılmıştır. Sonuç olarak Kur’an’da
uğursuzluk anlamına gelen “tetayyür” kelimesinin odak kelime olduğu, uğursuz
saymanın geçmişinin Kur’an’a göre Hz. Salih dönemine, yazılı kaynaklara göre
ise eski Mezopotamya’ya dayandığı ve çeşitli toplum ve dinlerin kültüründe
-ilahî dinler bunu yasaklasa da- bir şekilde varlığını devam ettirdiği ortaya
çıkmıştır. Ayrıca Kur’an’da uğursuzluk olgusundan negatif olarak bahsedildiği,
uğursuzluğun insanların hayatında psiko-sosyal yönden olumsuz etkileri olduğu
ortaya çıkmıştır. Mekkî sûrelerde bu konunun olumsuzluğuna dikkat çekilmesi de
uğursuzluğun insanların inanç hayatından çıkarılması gerektiğini
göstermektedir. Bazı meal ve tefsirlerde “nahs, husûm ve meş’eme” kelimelerine
uğursuzluk anlamı verildiği tespit edilmiştir. Ancak bu durum insanlar
tarafından bazı günlerin uğursuz, bazı günlerin uğurlu gibi algılamasına sebep
olacağından “nahs” kelimesine “şiddetli azap günleri”, “husûm” kelimesine Âd
kavminin “kökünün kazınması için sürekli” esen fırtına ve “meş’eme” kelimesine
“bedbaht olanlar” anlamının verilmesi daha uygun gözükmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Uğursuzluk, Psiko-Sosyal, Tetayyür, Nahs

Kaynakça

• Aḥmed b. Ḥanbel. Müsned. nşr., Şuayb Arnavuṭ-Âdil Mürşid. 50 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle 1995.
• Akdemir, Salih. Son Çağrı Kur’an. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Ali, Cevad. el-Mufaṣṣal fî Târiḫi’l-Arab Ḳable’l-İslâm. 10 cilt. Basım Yeri Yok: İntişârâtü’ş-Şerif er-Radî, 1380.
• Altuntaş, Halil, Muzaffer Şahin. Diyanet İşleri Başkanlığı Kur’an-ı Kerim Meali. Ankara: DİB Yayınları, 2006.
• Âlûsî, Maḥmûd Şükrî el-Baġdâdî. Bulûġu’l-Ereb fî Maʿrifeti Aḥvâli’l-Arab. nşr. Muḥammed Behce el-Eserî. 3 cilt. Basım Yeri Yok: Ḳahire, t.y.
• Âlûsî, Şihâbu’d-Dîn es-Seyyid Maḥmûd el-Baġdâdî. Rûḥu’l-Meânî fî Tefsiri’l-Kur’an’i’l-Aẓîm ve’s-Sebʿi’l-Mesânî. 30 cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâsi’l-Arabî, t.y.
• Arık, Durmuş. “Uğur ve Uğursuzluk”. Halk İnanışları El Kitabı içinde, ed., Durmuş Arık, Ahmet Hikmet Eroğlu. 328-342. Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri. 12 cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, t.y.
• Aydın, Mehmet. “Fal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 12: 134-138. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Ayverdi, İlhan. Kubbealtı Lugatı Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük. (Redaksiyon Ahmet Topaloğlu). 3. Baskı. İstanbul: Kubbealtı, 2016.
• Beyżâvî, Nâṣıruddîn Ebû saîd Abdullah b. Ömer b. Muḥammed eş-Şirâzî. Tefsîru’l-Beyżâvî Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl. nşr., Muḥammed Subḥî b. Ḥasan el-Ḥallâk, Maḥmûd Aḥmed el-Etrâş. 3 cilt. Dımeşḳ-Beyrut: Dâru’r-Reşît, 2000.
• Bilgin, Abdulcelil. Kur’an’daki Deyimler ve Zemahşerî’nin Keşşaf’ı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Bilgiz, Musa. Kur’an’da Bilgi (Kavramsal Çerçeve, Bilgi Türleri). İstanbul: İnsan Yayınları, 2013.
• Buḫârî, Ebû Abdillah Muḥammed b. İsmâil. Saḥîḥu’l-Buḫârî. Şam-Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2002.
• Cevherî, İsmail b. Ḥammad. eṣ-Ṣıḥâḥ Tâcu’l-Luġa ve Ṣıḥâḥu’l-Arabiyye. 6 cilt. nşr., Aḥmed Abdulgafur Attar, 4. Baskı, Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1990.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hurafeler ve Batıl İnançlar. İstanbul: İFAV Yayınları, 2016.
• Çelebi, İlyas. “Uğursuzluk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42: 51-52. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Çelebi, İlyas. “İyâfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23: 497. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Çelik, Ali. İslam’ın Kabul veya Reddettiği Halk İnanışları -Hicaz Bölgesi-. İstanbul: Beyan Yayınları, 1995.
• Demirci, Kürşat. “Uğursuzluk, Dinler Tarihi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42: 52-53, Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Durmuş, İsmail. “Müşâkele”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32: 154-155. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Ebu’s-Suûd, Muḥammed b. Muḥammed el-İmâdî. Tefsîru Ebi’s-Suûd, İrşâdu’l-Aḳlı’s-Selîm ilâ Mezâye’l-Kur’an’i’l-Kerîm. 9 cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâsî, t.y.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eşʿas es-Sicistânî. Süneni Ebî Dâvûd. Riyaż: Mektebetü’l-Meârif, t.y.
• Ferâhidî, Ḫalîl b. Aḥmed. Kitâbu’l-Ayn Muretteben alâ Hurûfi’l-Mu’cem. 4 cilt. nşr., Abdulḥamîd Hendâvî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Fîrûzâbâdî, Mecdu’d-Dîn Muḥammed b. Yakub. Ḳâmusu’l-Muḥîṭ. nşr., Tahḳîḳu’t-Turâs. 8. Baskı. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 2005.
• Gözeten, Bayram. Denizli’de Manevi Halk İnançlarının Din Fenomolojisi Açısından İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2011.
• Hekim, Gülfem. Hadislerde Uğur ve Uğursuzluk. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1998.
• İbn Âşur, Muḥammed Tâhir. et-Taḥrîr ve’t-Tenvîr. 30 cilt. Tunus: el-Mektebetü’t-Tûnûsî, 1984.
• İbn Haldûn, Mukaddime. (Trc. Süleyman Uludağ). 14. Baskı. İstanbul: Dergah Yayınları, 2017.
• İbn Kesîr, İmâdu’d-Dîn Ebu’l-Fidâ İsmâil ed-Dımeşḳî. Tefsîru’l-Kur’an-i’l-Aẓîm. 15 cilt. nşr., Muṣṭafa Seyyid Muḥammed v.dğr. Ḳâhire: Mektebetü Evlâdı’ş-Şeyḥ li’t-Turâs, 2000.
• İbn Manẓûr, Cemalu’d-din Muḥammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. 15 cilt. Beyrut: Dâru Ṣâdır, t.y.
• İṣfehânî, er-Râġıb. Müfredâtü Elfâẓı’l Kur’ân. nşr., Ṣafvan Adnan Dâvûdî. 5. Baskı. Dımeşḳ: Dâru’l-Ḳalem, Beyrut: Dâru’ş-Şamiyye, 2011.
• Ḳalḳaşendî, Ebu’l-Abbas. Ṣubḥu’l-Aʿşâ. 14 cilt. Ḳahire: Dâru Kütübi’l-Mıṣriyye, 1922.
• Karaman, Hayrettin, Ali Özek, İbrahim Kafi Dönmez, Mustafa Çağrıcı, Sadrettin Gümüş, Ali Turgut. Türkiye Diyanet Vakfı, Kur’an-ı Kerim ve açıklamalı Meali. Ankara: TDV., Yayınları, 2012.
• Keskin, Zeki. Edebi ve İçtimai Açıdan Asr Süresi. Bursa: Emin Yayınları, 2018.
• Kılıç, Sadık. “Seküler Dünyanın Gizli Dini: Falcılık, Astroloji…”. Ekev Akademi Dergisi. 1 sy 2. (1998): 1-8.
• Kitabı Mukaddes Şirketi. Kutsal Kitap (Tevrat, Zebur, İncil). İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları, 2016.
• Kök, Zeynep. Karaisalı (Merkez) Halk Kültürü Araştırması. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, 2006.
• Köse, Ali; Ayten, Ali. “Bâtıl İnanç ve Davranışlar Üzerine Psiko-Sosyolojik Bir Analiz”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 9, sy: 3, (2009): 45-70.
• Ḳurṭubî, Ebû Abdillah Muḥammed b. Aḥmed b. Ebî Bekir. el-Câmiʿ li Aḥkâmi’l-Kur’an ve’l-Mübeyyinu limâ Tedammenehû mine’s-Sünneti ve Âyi’l-Furḳâni. 24 cilt. nşr., Abdullah b. Abdulmuḥsin et-Turkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Kyendyebai, Gaukhar. Üniversite Öğrencilerinde Batıl ve Paranormal İnaç Algısı Üzerine Bir Çalışma: Çanakkale Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 2016.
• Mandaloğlu, Mehmet. Doğu-Batı Kültürel Etkileşiminde Orta Asya’dan Göçler(M.S. VI. Yüzyıla Kadar). Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, 2011.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muḥammed b. Maḥmûd es-Semerḳandî. Tefsiru’l-Kur’ani’l-Aẓîm: Te’vilâtu Ehli’s-Sünne. 5 cilt. nşr., Fatma Yusuf Heymi. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Mâverdî, Ebu’l-Ḥasan Ali b. Muḥammed b. Habib. en-Nuket ve’l-Uyûn Tefsîru’l-Mâverdî. 6 cilt. nşr., Es-Seyyid Abdulmaḳsûd b. Abdurrahim. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
• Meydan, Burcu. Batıl İnançların Çin Toplum Yaşamına Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2013.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. Ḥaccâc el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. el-Câmiu’s-Saḥîḥ. Riyaż: Mektebetü’t-Ṭayyibe, 2006.
• Örnek, Sedat Veyis. Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Batıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki. Ankara: Bilgesu Yayınları, 2017.
• Öz, Mustafa. “Ezlâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12: 67. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Öztürk, Mustafa. Kur’an-ı Kerim Meali Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Râzî, Ebû Abdullah Muḥammed b. Ömer el-İmâm Faḫruddîn. et-Tefsîru’l-Kebir ev Mefâtiḥu’l-Ġayb. 16 cilt. nşr., Seyyid İmrân. Ḳâhire: Dâru’l-Hadîs, 2012.
• Sağlam, İbrahim. “`Uğursuzluk Üç Şeydedir…` Rivayetinin İsnad ve Metin Yönünden Tahlili”. Kırıkkale İslami İlimler Fakültesi Dergisi. Yıl 2, sy. III, Kırıkkale 2017: 81-108.
• Saenko, Iu. V. “The Superstitions of Today’s College Students”. Russian Education & Society, (2005): 76-89.
• Sanʿânî, Abdurrezzâk b. Hemmâm. Tefsîru’l-Kur’an. 3 cilt, nşr. Muṣṭafa Müslim Muḥammed, Riyaż: 1989.
• Suyûṭî, Celâlu’d-Dîn. el-İtḳân fî Ulûmi’l-Kur’an. nşr., Şuayb el-Arnavuṭ. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 2013.
• Sümer, Necati. “Cahiliye Araplarında Falcılık”. Milel ve Nihal-İnanç-Kültür- Mitoloji. 13, (2016): 135-157.
• Ṭaberî, Ebû Cafer Muḥammed b. Cerir. Tefsîru’t-Ṭaberî Câmiu’l-Beyân an Te’vîli’l-Kur’an. 12 cilt. nşr., İslam Manṣur Abdulḥamid. Ḳâhire: Dâru’l-Hadîs, 2010.
• Ṭarṭûr, Abîr b. Süleyman b. Muḥsin. et-Teṭayyur Mefhûmuhû, Âseruhû ve Subülü Îlâcihî. Yüksek Lisans Tezi, el-Camiatü’l-İslamiyye, Ġazze 2011.
• Taşköprizâde, Aḥmed b. Muḥammed. Miftâḥu’s-Saâde ve Misbâḥu’s-Siyâde fî Mevdûâti’l-Ulûm. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiye, 1985.
• Tirmîzî, Ebû İsa Muḥammed b. İsa b. Sevre. el-Câmiu’s-Saḥîḥ (Sünenu’t-Tirmîzî). nşr., Aḥmed Muḥammed Şakir. Basım Yeri Yok: Matbaatü Muṣṭafa Elbânî el-Ḥalebî, 1978.
• Türk Dil Kurumu. Türkçe Sözlük. 11. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
• Uzun, Mustafa. “Falnâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12: 141-145. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Varlı, Mustafa. Bidat, Hurâfe ve Batıl İnançlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2008.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dîni Kur’an Dili. 9 cilt. İstanbul: Fazilet Neşriyat, 2015.
• Yıldız, Alim. “İslâmî Türk Edebiyatında Kur’ân Falları”. İslâmî Türk Edebiyatı Sempozyumu. 195-232.
• Yılmaz, Hayati. “Kadızâde Mehmet Efendi’nin er-Risâletü’s-Sa’diyye Adlı Risâlesi”. Ed., Ömer Kara, Erzurum İspirli Kadızade Mehmed Arif Efendi ve Ömer Efendi Sempozyumu. (Erzurum Mayıs 2014): 333-346.
• Zebîdî, Muḥammed Murtadâ el-Hüseynî. Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Ḳâmûs. 40 cilt. nşr., Abdulkerim el-Azebâvî. Kuveyt: et-Turâsi’l-Arabî, 2001.
• Zemaḥşerî, el-Allâme Cârullah Ebu’l-Ḳâsım Maḥmûd b. Ömer. el-Keşşâf an Haḳâiḳi Ġavâmidi’t-Tenzîl ve Uyûnu’l-Eḳâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl. 6 cilt. nşr., Âdil Aḥmed Abdu’l-Mevcûd, Ali Muḥammed Muavvad. Riyaż: Mektebetü’l-Obeikân, 1998.
• Zerkeşî, Bedruddin Ebû Abdillah Muḥammed b. Bahâdır b. Abdillah. el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’an. nşr., Muṣṭafa Abdulkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• Zevzenî, Ebû Abdullah el-Hüseyin b. Aḥmed b. el-Hüseyin. Şerhu’l-Muallaḳâti’l-Aşr. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Ḥayat, 1983.