Toplumsal Şiddet Bağlamında Fiten Hadislerine İlişkin Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 17, 29 - 63, 15.01.2020

İsa Onay

Bu makale için 15 Temmuz 2024 tarihinde bir düzeltme yayımlandı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gifad/issue/86176/1516407

Öz

İnsanlık tarihi incelendiğinde şiddet, hak gaspı, inanç ve düşünce hürriyeti
üzerinde kısıtlama, ayrımcılık, savaşın olmadığı bir zaman dilimine tanıklık
edilememektedir. Özellikle son zamanlarda şiddet olgusu din, mezhep, coğrafya,
milliyet, renk farkı gözetmeksizin bütün insanlığı kuşatan bir sorun haline
gelmiştir. Kendi inanç, mezhep, düşünce sistemi ya da taraftarı olmayan
kimseleri yok etme süreci olarak tanımlanabilen toplumsal şiddet, tarih boyunca
ırk, din, statü, siyasi ve ekonomik argümanları kullanmayı bu sayede de
otoriter yapıları muhafaza etmek için baskıyı beraberinde getirmiştir. Buradan
hareketle şiddetin sadece sosyal bilimler açısından tespiti değil, insanlığın
sorunlarına çözüm sunma amacı taşıyan din açısından ne anlama geldiği çalışmanın
önemli bir yönünü oluşturmaktadır. Özellikle din-şiddet ilişkisi bağlamında
İslam dininin mahiyeti ve Hz. Peygamber’in sünnetinde şiddet içerikli davranış
ve söylemlere ilişkin hangi uyarılarda bulunduğu önem arz etmektedir. Bu
makale, “toplumsal (toplumların) kıyametin nedenlerine ve toplumsal çöküşten
kurtuluş yollarına işaret eden fiten literatürü” ile “toplumsal şiddet”
kavramları arasındaki ilişkiyi irdelemektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Sünnet, Fitne (Fiten), toplumsal şiddet, sünnet sosyolojisi

Kaynakça

• Aliyyü’l-Kârî, Ali b. Muhammed Ebu’l-Hasen Nureddin. Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu mişkâti’l-mesâbîh. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 2002.
• Arendt, Hannah. Şiddet Üzerine. Trc. Bülent Peker. 7. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Ateş, Abdurrahman. Kur’an’a Göre Dinde Zorlama ve Şiddet Sorunu. İstanbul: Beyan Yayınları, 2002.
• Avcı, Mehmet Güven. “Toplumsal Değişme ve Bireysel/Özel Şiddet”. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2010.
• Aydınalp, Halil. “İslam Dünyasında Siyasi Şiddetin Sosyolojik Unsurları”. Din ve Şiddet, Ed. Faruk Sancar. Ankara: RTEÜ Yayınları, 2016: 195-216.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Umdetü’l-kârî şerhi sahîhi’l-Buhârî. 2. Baskı. Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 2009.
• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Şemsü’l-Hak b. Emir Alî ed-Diyânüvî el-Azîmâbâdî. Avnu’l-mabûd Şerhu Sünen-i Ebî Dâvud. 2. Baskı. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2009.
• Balcıoğlu, İbrahim. “Şiddetin Doğal ve Toplumsal Kaynakları”. Biyolojik-Sosyolojik Psikolojik Açıdan Şiddet. Ed. İbrahim Balcıoğlu. İstanbul: Yüce Yayım, 2000.
• Balcıoğlu, İbrahim. Şiddet ve Toplum. İstanbul: Bilge Yayınları, 2001.
• Beydâvî, Târık b. Ahmed el-Hattâbî. Fıkhu’s- Selef fil-Fiten. Tah. Mustafa el-Adevî. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, ty.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî, Sahîhu’l-Buhârî. 3. Baskı. Beyrut: Dâru’l-marife 2010.
• Cezerî, İbnü’l-Esîr, Ebu’s-Seâdât Mecdüddin el-Mübârek b. Esîrüddîn Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. Camiu’l-Usul. Trc./ şerh. Muhsin Koçak, S. Kemal Sandıkçı. 19 Cilt. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2008.
• Çağrıcı, Mustafa. “Emir bi’l-Mar’ûf ve Nehiy ani’l-Münker”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11: 139-141. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Çakın, Kamil. “Fiten Rivayetleri Bağlamında Toplumsal Çöküş”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10/5, 2018: 1-29.
• Çelebi, İlyas. “Fiten ve Melâhim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, XIII, İstanbul 1996, s. 149-153.
• Çelik, Ali. “Nuaym b. Hammad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 33: 219. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Çelik, Ali. “Nuaym bin Hammad’ın Hadisçiliği ve “Kitabu’l-Fiten”i Üzerine Bir Değerlendirme”. Dini Araştırmalar 6/2 (Ocak-Nisan 2000): 99-118.
• Dârimi, Ebu Muhammed Abdullah b. Abdirrahman es-Semerkandi, Sünen-i Dârimi Tercüme ve Şerhi, Abdullah Aydınlı (terc. ve şerh), Madve Yayınları, I-VI, İstanbul 1996.
• Davudoğlu, Ahmed. Sahîh-i Müslim Tercüme ve Şerhi. 11 Cilt. İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1978.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat: Eski ve Yeni Harflerle. Haz. Aydın Sami Güneyçal. Ankara 2007.
• Dihlevî, Şah Veliyyullah, Hüccetullâhi’l-Bâliğa. 2 Cilt. Beyrut: Dâru ibn Kesîr, 2010.
• Ebû Dâvûd, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen, Beyrût: Müessesetü’r-risale. 2015.
• el-fitnetü ve âsâruha el-müdemmiretü (mevkıfü’l-müslimi minha ve’t-tesebbütü fîhâ). Der. Ahmed b. İbrahim b. Ahmed, Dâr-u lînâ 2004.
• Erdal, Mesut.“Kur’an’da Fitne Kavramı Üzerine Düşünceler”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1. 1999: 221-230.
• Ergil, Doğu. “Şiddetin Kültürel Kökenleri”. Bilim ve Teknik, 399. (Şubat, 2001): 40- 41.
• Erten, Yavuz -Ardalı, Cahit. “Saldırganlık, Şiddet ve Terörün Psikososyal Yapıları”. Cogito 6-7, İstanbul: YKY, 1996: 51-65.
• Ertürk, Mustafa. Metin Tenkidi (Gayb ve Fiten Hadisleri Örneği). Ankara, 2005.
• Esed, Muhammed. İslam’da Yönetim Biçimi. Trc. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: Yöneliş Yayınları, t.y.
• Fromm, Erich. İnsanda Yıkıcılığın Kökenleri I-II, Çev. Şükrü Alpagut. İstanbul: Payel Yayınları 2011.
• Gümüş, Adnan. “Şiddetin Nedenleri”. Toplumsal Bir Sorun Olarak Şiddet Sempozyumu. Ankara: Eğitim Sen Yayınları 2006: 39-92.
• Gümüş, Adnan. “Şiddetin Türleri”. Toplumsal Bir Sorun Olarak Şiddet Sempozyumu. Ankara: Eğitim Sen Yayınları, 2006:13- 38.
• Güneş, Adem. Şiddet Din Eğitimi ve Değerler. İstanbul: Arı Sanat Yayınları, 2016.
• Gürler, Kadir. Türk Modernleşmesi Sürecinde İktidar ve Din. Ankara: Sarkaç Yayınları, 2010.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm’da Devlet İdâresi. İstanbul: Beyan Yayınları, 1998.
• Hanbel, Ahmed b. Hanbel. Müsned. Tah. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrut: Müessesetü’r-risale 2001.
• Hobart, Mark, “Şiddet ve Susku: Bir Eylemin Siyasasına Doğru”, Çev. Yurdanur Salman. Cogito 6-7, İstanbul: YKY, 1996.
• Hökelekli, Hayati. “Fitne”. İslam’da İnanç İbadet Günlük Yaşayış Ansiklopedisi. İstanbul: MÜİF Vakfı Yayınları, 1997.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir. el-Musannef. Tah. Kemal Yusuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1409.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Daru’l-marife, 1379.
• İbn Kesir, Ebu’l- Fidâ. en-Nihaye fi’l-fiten ve’l-melâhim. Neşr. Ahmed Abdüşşâfî. Beyrut, 1988.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-Arab. 3. Baskı. 15 Cilt. Beyrut: Dâru sâdır, 1414.
• İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât fî elfâzi’l-Kur’ân. Tah. Saffân Adnân Dâvûdî, 4. Baskı. Dımeşk: Dâru’l-kalem, 2009.
• Karabağ, İmran. Dil ve Şiddet. İstanbul: İkaros Yayınları, 2010.
• Keskin, Hasan. Kur’an’da Fitne Kavramı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003.
• Kılıç, Sadık. “Kur’an’a Göre Şiddetin Semantik Alan Tahlili ve Düşünceye Yansımaları”. Şiddet Karşısında İslam, Ed. Bünyamin Erul. 2. Baskı. Ankara: DİB Yayınları, 2015: 175-245.
• Köknel, Özcan. Bireysel ve Toplumsal Şiddet. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınları, 2000.
• Köknel, Özcan. Şiddet Dili. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2013.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî. Muvatta. Tah. Muhamemd Fuad Abdulbakî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-arabî, 1985.
• Michaud, Yves. Şiddet, Çev. Cem Muhtaroğlu, İstanbul: İletişim Yayınları, t.y.
• Moses, Rafael, “Şiddet Nerede Başlıyor?”, Çev. Ayşe Kul. 8. Baskı. Cogito 6-7, İstanbul: YKY, 2014.
• Mübârekfûrî. Tuhfetü’-Ahvezi bi şerhi camii’t-Tirmizî, Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, t.y.
• Müslim, Müslim b. Haccâc. Sahîh-i Müslim, 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Sünen-i Nesâî, 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-Nevevî. el-Minhâc fî şerhi Sahihi Müslim, Beyrut: Daru’l-marife, 1997.
• Özerkmen, Necmettin. “Toplumsal Bir Olgu Olarak Şiddet”. Akademik Bakış Dergisi 28 (Ocak-Şubat 2012): 1-19.
• Riches, David. Şiddet Olgusu. (Antropolojik Açıdan Şiddet İçinde), Ed. David Riches. Çev. Dilek Hattatoğlu İstanbul 1989.
• Rosenberg, Marshall B. Şiddetsiz İletişim. Çev. Lalegül Hümaşah Ergun. 8. Baskı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2016.
• Said, Cevdet. Ademoğlunun İlk Mezhebi-İslâmî Hareketin Şiddet Sorunu-. Çev. Halil İbrahim Kaçar. 5. Baskı. İstanbul: Pınar Yayınları, 2016.
• Sarp, Refiye Öznil. Fiten ve Melâhim Edebiyatı. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2010.
• Savrun, Mert- Balcıoğlu, İbrahim, “Kentleşme, Kadın ve Şiddet”, Biyolojik, Sosyolojik, Psikolojik Açıdan Şiddet, İbrahim Balcıoğlu (Ed.), Yüce Yayım, İstanbul 2000.
• Savrun, Mert. “Şiddetin Nörobiyolojisi”. Biyolojik, Sosyolojik, Psikolojik Açıdan Şiddet, Ed. İbrahim Balcıoğlu İstanbul: Yüce yayım, 2000.
• Şa’bân, Zekiyüddin. İslam Hukuk İlminin Esasları. Trc. İbrahim Kafi Dönmez. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Tarhan, Nevzat. “Şiddet Davranışlarını Psikolojik-Kültürel Boyutu”. Biyolojik, Sosyolojik, Psikolojik Açıdan Şiddet. Ed. İbrahim Balcıoğlu, İstanbul: Yüce Yayım, 2000.
• Tekin, Mustafa. “Sünnet Sosyolojisinin İmkânı- İslam Sosyolojisine “Sünnetten” Başlamak-”. Eskiyeni 23, İstanbul 2011.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). Sünen-i Tirmizî. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Trend, Davıd. Medyada Şiddet Efsanesi. Çev. Gül Bostancı. İstanbul: YKY, 2008.
• Tuğlu, Nuri. Bireysel ve Aile İçi İlişkilerde İslam’ın Şiddet Karşıtlığı. İstanbul: Rağbet, 2009.
• Türkdoğan, Orhan. Günümüzde Toplumsal Şiddet ve Türkiye Gerçeği. İstanbul:IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2012.
• Türkdoğan, Orhan. Sosyal Şiddet ve Türkiye Gerçeği. İstanbul: Timaş Yayınları, 1996.
• Ünsal, Artun. “Genişletilmiş Bir Şiddet Tipolojisi”, Cogito 6-7, İstanbul: YKY, 1996: 29-37.
• Yeniel, Necati - Kayapınar, Hüseyin. Sünen-i Ebû Dâvûd Terceme ve Şerhi. 17 Cilt. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1987.
• Zeydan, Abdulkerim. Fıkıh Usulü. Çev. Ruhi Özcan. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 1993.