İSLAM KELAMINDA DELİL VE DELİLLENDİRMEDE YENİ ARAYIŞLAR

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 19, 15 - 40, 15.01.2021

Bayram Çınar

Öz

Öz
Tarihsel yaşam pratiklerinin sunduğu imkânlardan bağımsız ele alınamayacak bir gelişim çizgisinin takibi ile İslam teolojisi belirli bir kıvam ve görünüme kavuşmuştur. İslam teolojisini temsil eden Kelam, inşa sürecinin kendisine sunduğu imkânların ve handikapların tümünü değilse bile önemli bir bölümünü üzerinde taşır. En temelde Kelam, bir İslam inananının neye nasıl inanması gerektiğini ortaya koymak sorumluluğundadır. Buna ek olarak İslam dışı unsurların İslam’a ilişkin sorunlarını gidermek de bir sorumluluk alanı olarak Kelam’a aittir. Müslümanlara dinleri ve inançları hakkında bilgi sunmak, farklı inanç gruplarına karşı temsil ettiği inancı savunmak bu disiplinin çalışma alanıdır. Öte yandan İslam’ın çağrısını farklı inanç grupları arasında yaymak ve temsil ettiği din lehine kazanımlar sağlamak da bu disiplinden beklenmiştir. Bu gün terkedilmiş bir çalışma alanı görüntüsü veren gayrimüslim gruplar arasında İslam öğretisini yaymak sorumluluğu özellikle geri kalmışlık başta olmak üzere çeşitli sorunların kaynaklık ettiği bir durumdur. İslam Kelamı’nın güncel problem alanlarına çözümler üretmek konusundaki sorunlara ek olarak kullandığı soyut teolojik dil, halk İslam’ı ile İslam Kelamcıları arasındaki mesafeleri de arttırmıştır. İslam geleneğinin Kelam ilmine karşı en başta takındığı tavrın negatif olduğunu farkında olarak Zemmü’l Kelam edebiyatının etkisiyle Kelamcıların alandaki etkileri de sınırlandırılmıştır. Kelam, geçmişten devraldığı negatif şöhreti gidermek, parçalı görünümünden kurtulmak ve Halk İslamı’na yaklaşmak imkânına da sahiptir. Bunun için; soyut ve soğuk dilini, elitçi söylemini ve tarihi soruları tartışmaya ara vererek, evren algısında bir revizyona gitmelidir. Kelam’ın tanrı tasavvurunu da etkileyecek olan bu evren algısıyla Kelamcı, kitaplardan kaldırarak bakışını evrene yönelecek böylece daha organik bir veri sağlama imkânına kavuşacaktır. Geleneksel Kelam’ın sentetik dili ve kurgusunun dışındaki bu alan, evrenle kucaklaşmak ve dini bir kompozisyon içerisinde ele almayı önermektedir.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Evren, Teoloji, Delil, Amaç

Kaynakça

• Bağdadî, Tahir b. Muhammed. el-Fark Beyne'l-Fırak, (thk: Muhammed Muhyiddîn Abdulhamid) . Beyrut: Mektebetu'l-Asriye, 1995.
• Bakîlânî, Kadı Ebu Bekir. el-İnsaf (thk. Zahid Kevserî). Kahire: Mektebetu'l Ezheriye li Turas, 2000.
• Beyzâvî, Kâdî. Tavâli'u'l- Envâr. Çeviren İlyas Çelebi ve Mahmut Çınar. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu’l-Mevâkıf. Çeviren Ömer Türker. 3 cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığ, 2015.
• —. Tarifât (Edt: Gustavus Flugel). Beyrut: Mektebetu Lübnan, 1985.
• Debûsî, Ebu Zeyd. Taḳvîmü’l-edille Fi Usûlü’l-Fıkh (thk.Halil Muhyiddin el-Meyyis). Beyrut: Dâru'l- Kutubu'l-İlmiye, 2001.
• Demir, Hilmi. Delil ve İstidlalin Mantıki Yapısı . İstanbul: İsam Yayınları, 2012.
• Dhanani, Alnoor. 'İslam Düşüncesinde Atomculuk'(Çeviren Mehmet Bulğen). Kelam Araştırmaları Dergisi 9, no. 1 (2011): 393‐400.
• Düzgün, Şaban Ali. Varlık ve Bilgi . Ankara: Beyaz Kule , 2008.
• Ebu Ya’la el Ferra, El Kadi. el Mu’temed fi Usulu’d-Din (thk.Vedi Zeydan Haddad). Beyrut: Daru’l- Meşrik, 1974.
• Ebu’l-Bekâ, Kefevî. el-Külliyyât, (thk. Adnan Derviş-Muhammed Mısrî). Beyrut: Muessesetu'r Risale, 1998.
• en-Nesefî, Ebu'l-Mûin. Tabsiratu’l Edille fi Usuli’d Din (thk.Hüseyin Atay,Şaban Ali Düzgün). 2 cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
• Fahreddin er-Râzî, Ebu Abdillah. Esâsu’t-takdîs (thk.Ahmed Hicâzî es-Sekkâ). Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1986.
• —. Kelama Giriş (el-Muhassal). Çeviren Hüseyin Atay. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1978.
• Farabî. İhsâu'l-ulûm. Çeviren Ahmet Ateş. İstanbul: Milli eğitim Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Fârâbî. Kitâbu’l-Burhan. Çeviren Ömer Türker. İstanbul: Klasik yayınları, 2012.
• Gazzalî, Ebu Hamid. el-Hikme fi mahlukatillah Azze ve Celle. Düzenleyen: Muhammed Reşid Kabbani. Beyrut: Dari İhyai'l-Ulum, 1978.
• —. el-İktisad fi’l-İtikad: İtikadda Orta Yol. Çeviren Osman Demir. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
• —. el-Munkız mine’d-Dalâl. Çeviren Hilmi Güngör. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1989.
• —. el-Munkiz mine'd-Dalal. Çeviren Hilmi Güngör. Ankara: Mearif Basınevi, 1960.
• —. el-Mustasfa min İlmi’l-Usul (thk. Ahmed Zeki Hamnmad) . Riyad: Daru' Miman-Sidretu'l Munteha, tarih yok.
• —. Faysalu't Tefrikâ (nşr. Mahmud Bîcû). Dimeşk, 1993.
• —. Kıstasu'l- Mustakim (thk. Mahmud Bîcû). Dimeşk: Matbaatu'l- İlmiye, 1993.
• —. Makâsidû'l-Felâsife. Düzenleyen: Mahmut Bîcû. Dimeşk: Matbatu's Sabah, 2000.
• —. Mişkatu’l-Envar (thk. Abdulaziz İzzuddin Seyrevanî). Beyrut: Alemu'l-Kutub, 1986.
• —. Miyaru'l-İlm. Düzenleyen: Süleyman Dünya. Kahire: Daru'l Me'arif, 1961.
• Guraya, Muhammed Yusuf. Sünnetin neliği sorununa metodik bir yaklaşım:(Malik'in Muvatta'ı özelinde). Çeviren Mehmet Emin Özavşar. Ankara: Otto yayınları, 2015.
• Gutas, Dimitri. Yunanca düşünce Arapça kültür: Baǧdat'ta Yunanca-Arapça çeviri hareketi ve erken Abbasi toplumu. Çeviren Lütfü Şimşek. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2003.
• Havarizmi, Muhammed b. Ahmed b.Yusuf. Mefâtîhu’l-ulûm( thk. İbrahim el Ebyarî). Beyrut: Daru'l Kitabu'l Arabiy, 1989.
• İbn Haldûn. Mukaddime. Çeviren Halil Kendir. 2 cilt. Ankara: Yeni Şafak, 2004.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed. Et-Takrîb li Haddi’l-Mantık :Mantık ve dini ilimler. Çeviren İbrahim Çapak ve Yusuf Arıkaner. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2018.
• İbn Rûşd, Ebu Velid. el-Keşf an Menahici'l-Edille fi Akaidi'l-Mille. Düzenleyen: Mahmud Kâsım. Beyrut: Daru'l Kutubu'l- İlmiye, 1964.
• İbn Rüşd, Ebu Velid. Faslu’l-Makal (Felsefe-Din İlişkisi). Çeviren Bekir Karlığa. İsatanbul: İşaret Yayınları, 1999.
• —. Tehafüt’ü-Tehafüt. Çeviren Mehmet Dağ ve Kemal Işık. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yayınları, 1986.
• İbn Sînâ. Kitâbu’ş-Şifâ Metafizik. Çeviren Ekrem Demirli ve Ömer Türker. 2 cilt. İstanbul: Litera Yayınları, 2005.
• İbn Teymiyye, Takiyuddin. Risaletu't-Tedmuriyye. Kahire: Mektebetu's -Suneti'm -Muhammediye, tarih yok.
• İbn Teymiyye, Takıyüddin Ahmed. er-Red ʿale’l-manṭıkıyyîn (thk Abdussamed Şerefeddin el-Kütübî). Beyrut: Müessese el-Reyân, 2005.
• İsfehanî, Ragıb. Mufredâti'l elfazi'l Kur'an (thk.Safvan Adnan Davudî). Dimeşk: Daru'l Kalem, 2009.
• İzmirli İsmail Hakkı. Yeni ilmi Kelam. Ankara : Umran Yayınlar, 1981.
• Kâdî Abdulcabbâr, el-Hâmedânî. Şerhu’l Usulu’l-Hamsa (thk.Abdulkerim Osman). Kahire: Mektebeti Vehbe, 1996.
• Kindî, Ebu İshak. Felsefi Risaleler. Çeviren Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayayınları, 2006.
• Mâturîdî, Ebu Mansur. Kitâbü’t-Tevhîd ( thk. Bekir Topaloğlu, Muhammed Aruçi). Beyrut, İstanbul: Daru Sadr,Mektebetu’l -İrşad, 2001.
• O'connor, D. J. A Critical History of Western Philosophy. New York: The Free Press, 1985.
• Özervarlı, M. Said. Kelamda Yenilik Arayışları. İstanbul: İSAM Yayınları, 1998.
• Razî, Fahreddin. Kelama Giriş (el-Muhassal). Çeviren Hüseyin Atay. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1978.
• Şehristânî, Muhammed b.Abdulkerim. Nihayetü’l- İkdam fi İlmi’l Kelam. Beyrut, 2004.
• Tehânevî, Muhammed Ali. Mevsû’atu Keşşâfi Istılahâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm (thk. Ali Dahruc). Lübnan: Mektebetü Lübnan , 1996.
• Van Ess, Josef. «Kleine Schriften by Josef van Ess (ed.Hinrich Biesterfeldt).» Series: Islamic history and civilization içinde. Leiden-Boston: Brill, 2018.
• Yücesoy, Hayrettin. Tatavvuru'l-Fikri's Siyasi 'inda Ehli's-Sunna. Amman: Daru'l Beşir, 1992.