Türkçe

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 20, 592 - 614, 15.07.2021

Muhammet Aydın

Öz

Öz
İslam inancına göre dinin/vahyin insanla buluşması peygamberler aracılığıyla gerçekleşmiştir. İlahi irade peygamber göndermekle insana lütufta bulunduğunu beyan etmiştir. Mâtürîdî’nin özellikle Tevhîd adlı eserine baktığımızda, kendi dönemindeki çağdaş akımlarla yüzleştiği ve hesaplaştığı söylenebilir. Konuları ele alırken hem çağdaş inançların müntesipleriyle tartışmaları hem de temellendirmelerinde akli referanslar dikkati çekmektedir. Bu şüphesiz dönemsel bir ihtiyacı dile getirmektedir. Özellikle Maveraünnehir havzasının düşünce zenginliği bakımından elverişli bir bölge olması bizlere dönemin sosyal, kültürel ve entelektüel atmosferi hakkında ipuçları vermektedir. Bu makalemizde Mâtürîdî’nin nübüvvete dair rasyonel temellendirmelerini ele almayı amaçladık. Zira dini akideyi savunan bir disiplin olarak Kelâm’ın temel işlevlerinden biri müntesiplerinin akidelerini şüphelerden korumak ve inançta huzura ulaştırmaktır. Mâtürîdî nübüvvet konusuna olgusal ve sosyolojik açılardan da yaklaşmaktadır. Nitekim ona göre insanlar başkalarından yardım alma ve ihtiyaçlarını giderme konularında kendi akıllarını yeterli görmemektedir. Konuya ahlaki açıdan da yaklaşan müellif nimet sahibine teşekkür etmeyi akli bir zorunluluk addetmektedir. Çünkü nimet ve lütuf sahibini tanıyıp teşekkürde bulunmanın yerinde bir davranış olduğu, O’nu inkâr edip nimetine karşı nankörlük göstermenin de çirkin bir fiil niteliği taşıdığı aklen bilinen bir husustur. Mâtürîdî nübüvvetin gerekliliği konusuna Allah’ın hakîm oluşu üzerinden de değinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Matüridi, Akıl, Delil, Hikmet

MÂTÜRÎDÎ'NİN DÜŞÜNCESİNDE NÜBÜVVETİN AKLÎ TEMELLENDİRİLMESİ

Öz

İslam inancına göre dinin/vahyin insanla buluşması peygamberler aracılığıyla gerçekleşmiştir. İlahi irade peygamber göndermekle insana lütufta bulunduğunu beyan etmiştir. Mâtürîdî’nin özellikle Tevhîd adlı eserine baktığımızda, kendi dönemindeki çağdaş akımlarla yüzleştiği ve hesaplaştığı söylenebilir. Konuları ele alırken hem çağdaş inançların müntesipleriyle tartışmaları hem de temellendirmelerinde akli referanslar dikkati çekmektedir. Bu şüphesiz dönemsel bir ihtiyacı dile getirmektedir. Özellikle Maveraünnehir havzasının düşünce zenginliği bakımından elverişli bir bölge olması bizlere dönemin sosyal, kültürel ve entelektüel atmosferi hakkında ipuçları vermektedir. Bu makalemizde Mâtürîdî’nin nübüvvete dair rasyonel temellendirmelerini ele almayı amaçladık. Zira dini akideyi savunan bir disiplin olarak Kelâm’ın temel işlevlerinden biri müntesiplerinin akidelerini şüphelerden korumak ve inançta huzura ulaştırmaktır. Mâtürîdî nübüvvet konusuna olgusal ve sosyolojik açılardan da yaklaşmaktadır. Nitekim ona göre insanlar başkalarından yardım alma ve ihtiyaçlarını giderme konularında kendi akıllarını yeterli görmemektedir. Konuya ahlaki açıdan da yaklaşan müellif nimet sahibine teşekkür etmeyi akli bir zorunluluk addetmektedir. Çünkü nimet ve lütuf sahibini tanıyıp teşekkürde bulunmanın yerinde bir davranış olduğu, O’nu inkâr edip nimetine karşı nankörlük göstermenin de çirkin bir fiil niteliği taşıdığı aklen bilinen bir husustur. Mâtürîdî nübüvvetin gerekliliği konusuna Allah’ın hakîm oluşu üzerinden de değinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Mâtüridi, Akıl, Delil, Hikmet

Kaynakça

• Abduh, Muhammed. Tevhîd Risâlesi. çev. Sabri Hizmetli. Ankara: FECR Yayınları, 1986.
• Ak, Ahmet. “Matürîdîliğin Ortaya Çıkışı”. Büyük Türk Bilgini İmâm Matürîdî’nin ve Matürîdîlik Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı (22-24 Mayıs 2009). ed. İlyas Çelebi. 435-451. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
• Akbulut, Ahmet. Müslüman Kültürde Kur’an’a Yabancılaşma Süreci. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• Alper, Hülya. “İmam Mâturîdî’de Akıl-Vahiy İlişkisi: Aklın Önceliği ve Vahyin Gerekliliği”. Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi. 7/2 (Mayıs-Ağustos 2010), 7-29.
• Altıntaş, Ramazan. Türk Kelâmcıları. Konya: Çizgi Kitabevi, 2017.
• Aslan, İbrahim. “İmam Maturîdî’nin Deist Eleştirilere Karşı Nübüvvet Savunusu”. Kelâm Araştırmaları. 12:2 (2014), 33-54.
• Aydın, Mehmet. Din Felsefesi. 6. Baskı. Ankara: Selçuk Yayınları, 1997.
• Bağdâdî, Abdulkâhir. Usûlü’d-Dîn. nşr. Ahmed Şemseddin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. 2002.
• Can, Mustafa. “Mâtürîdî’de Epistemolojik Açıdan Nübüvvetin İspatı”. Din Felsefesi Açısından Mâtürîdî Gelen-Ek-i Klasik ve Çağdaş Metinler Seçkisi III. Derleyen: Recep Alpyağıl. 732-751. İstanbul: İz Yayıncılık. 2016.
• Düzgün, Şaban Ali. “Mâtürîdî’nin Kur’an Yorum Yöntemi”. Kelâm el Kitabı. ed. Şaban Ali Düzgün. 372-386. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Ebû Hanîfe, Nu’man b. Sâbit. El-Fıkhu’l-Ekber. İmâm-ı A’zam’ın Beş Eseri. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Marmara ÜİFV Yayınları, 1992.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı meal-tefsir. çev. Cahit Koytak-Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları. 2009.
• Evkuran, Mehmet. İslam Kelâmında Zihniyetler, Mâtürîdîlik, Eş’arîlik ve Selefîlik Üzerine Tezler. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• İşcan, Mehmet Zeki. Gelenekten Geleceğe İslami Düşüncede Yenilik. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2015.
• Karaağaç, Hilmi. “Mâturîdî Düşünce Sisteminde İman Anlayışı”. Ekev Akademi Dergisi. Yıl. 15. 49 (güz 2011), 65-80.
• Kutlu, Sönmez. “Ehl-i Sünnetin Teşekkül Süreci ve Fikri Çerçevesi”. ed. Onat, Hasan-Kutlu, Sönmez. İslam Mezhepleri Tarihi el kitabı. 343-364. Ankara: Grafiker yayınları, 2012
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed Mahmud. Kitâbü’t-Tevhîd. Açıklamalı tercüme. ter. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İsam Yayınları, 2013.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed Mahmud. Te’v’îlâtü’l-Kur’ân. nşr. Bekir Topaloğlu vd dğr. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2006.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed Mahmud. Te’v’îlâtü’l-Kur’ân Tercümesi. ed. Yusuf Şevki Yavuz. çev. Bekir Topaloğlu. (İstanbul: Ensar Neşriyat, 1/2015); çev. S. Kemal Sandıkçı. (İstanbul: Ensar Neşriyat, 4/2016); çev. S. Kemal Sandıkçı. (İstanbul: Ensar Neşriyat, 5/2016); çev. S. Kemal Sandıkçı. (İstanbul: Ensar Neşriyat, 7/2017); çev. İbrahim Tüfekçi. (İstanbul: Ensar Neşriyat, 9/2018); çev. S. Kemal Sandıkçı. (İstanbul: Ensar Neşriyat, 12/2018).
• Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tabsıratü’l Edille fî Usûli’d-Dîn. thk. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün. Ankara: DİB Yayınları, 2003.
• Öz, Mustafa. İmâm-ı A’zam’ın Beş Eseri. İstanbul: Marmara ÜİFV Yayınları, 1992.
• Özafşar, Mehmet Emin. “Kültür Tarihimizde Rey-Eser Çatışması (Dini, Psikolojik, Sosyo-Kültürel Temelleri)”. Ankara ÜİF Dergisi. XLI. (2000), 225-273.
• Rudolph, Ulrich. Mâturîdî Semerkant’ta Ehl-i Sünnet Kelâmı. çev. Özcan Taşcı. İstanbul: Litera yayıncılık, 2017.
• Sarıkaya, Berat. “Mâverâünnehir Bölgesinin İslam Düşüncesine katkısı Mâturîdîlik”. Uluslararası İslami İlimlerin Teşekkülü ve İslami İlimler Arası İlişkiler Sempozyumu. Bildiriler Kitabı. (28-30 Nisan 2014). Bişkek/Kırgızistan. ed. Adem Çatak-Berat Sarıkaya. 133-146. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları. 2014.
• Topaloğlu, Bekir. “Mâtürîdî(Kelâm)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 2003), 28/151-157.
• Yavuz, Salih Sabri. İslâm Düşüncesinde Nübüvvet. İstanbul: İnsan Yayınları, tsz.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Mâtürîdiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 2003), 28/165-175.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Mâtürîdî’de Akıl-Nakil İlişkisi ve Hadisin Konumu”. Mâtürîdî Kayıp Aydınlanmanın İzinde. ed. Şaban Ali Düzgün. 77-80. Ankara: Otto Yayınları, 2020.