Endülüslü Ebû İshâk el-İlbîrî ve Zühd Şiirleri

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 22, 408 - 445, 17.07.2022

Kenan Yeniceli

Öz

Bu araştırmanın konusu, ömrünün büyük bir kısmını Endülüs siyasî tarihinin kırılma dönemlerinden biri olan Mülûkü’t-tavâif döneminde geçirmiş olan Ebû İshâk el-İlbîrî’nin hayatı ve zühd şiirleridir. Ebû İshâk el-İlbîrî’nin Endülüs zühd şiirinin gelişmesinde ve müstakil bir sanat haline getirilmesinde büyük katkısı olmuştur. el-İlbîrî, edebiyat tarihçileri tarafından Arap edebiyatında zühd türü kasideler nazmetmede en büyük otoritelerden biri olarak kabul edilmiştir. Zâhid bir kişiliğe sahip olan el-İlbîrî, fıkıh ve hadis alanında âlim bir zat olup Endülüs idari teşkilatında farklı görevler de üstlenmiştir. el-İlbîrî’nin dîvânında başta zühd olmak üzere mersiye, medih, fahr, hiciv gibi çeşitli konulara ait şiirler bulunmakla birlikte o, edebî çevreler tarafından daha çok söylemiş olduğu zühd temalı şiirleri ile tanınmıştır. Dünya hayatının fâniliği, ihtiyarlık, ölüm, nefsi kınama, günahlardan pişmanlık, tövbe, Allah’ın rahmetini ümit etme, kabirlerden ve geçmiş milletlerden ibret alma, ahiret hayatı, takva, ibadet ve ilme teşvik etme gibi konular el-İlbîrî’nin zühd temalı şiirlerinde en çok değinilen hususları oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

Arap dili, Ebû İshâk el-İlbîrî, Endülüs, şiir, zühd

Andalusian Abu Ishak al-Ilbîrî and Ascetic Poems

Öz

The subject of this research is the life and ascetic poems of Abu Ishaq al-Ilbiri, who spent most of his life in the period of Mülukü't-tawaif, one of the breaking periods of Andalusian political history. Abu Ishaq al-Ilbiri had a great contribution in the development of Andalusian ascetic poetry and making it an independent art. al-Ilbiri has been accepted by literary historians as one of the greatest authorities in writing ascetic odes in Arabic literature. al-Ilbiri, who has an ascetic personality, is a scholar in the field of fiqh and hadith, and he also took on different duties in the Andalusian administrative organization. Although there are poems on various subjects such as piety, elegy, praise meth, self-praise, and satire in al-Ilbiri's divan, he is mostly known by the literary circles for his piety-themed poems. The finiteness of worldly life, old age, death, self-condemnation, regret for sins, repentance, hoping for the mercy of Allah, taking lessons from the graves and past nations, the life of the hereafter, taqwa, encouraging worship and knowledge have been constituted the most mentioned issues in al-Ilbiri's ascetic poems.

Anahtar Kelimeler

Arabic language, Andalusia, Abu Ishaq al-Ilbiri, poetry, asceticism

Kaynakça

• Abdülazîm, Ali. Dîvânu İbn Zeydûn ve resâiluhu. Kahire: Nahdatu Mısır li’t-Tıbâ‘a ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 1957.
• Abdülvehhâb b. Mansûr, A‘lâmu’l-Mağribi’l-ʿArabî. 6 Cilt. Fas: el-Matbaʿatu’l-Melekiyye, 1979.
• el-‘Aclûnî, İsmâîl b. Muhammed el-Cerrâhî. Keşfü’l-hafâʾ ve müzîlü’l-ilbâs ‘amme’ştehere mine’l-ehâdîs ‘alâ elsineti’n-nâs. thk. Yûsuf b. Mahmûd el-Hâc Ahmed. 2 Cilt. Dımaşk: Mektebetü’l-ʿİlmi’l-Hadîs, 1421/2000.
• el-Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcu’l-luğa ve Sıhâhu’l-‘Arabiyye, thk. Ahmed ‘Abdulğafûr ‘Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• Ceyhan, Semih. “Zühd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/530-533. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• ed-Dabbî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Yahyâ b. ‘Amîre. Buğyetü’l-mültemis fî târîhî ricâli ehli’l-Endelüs. thk. İbrâhîm el-Ebyârî. 2 Cilt. Kahire ve Lübnan: Dâru’l-Kitâbi’l-Mısrî ve Dâru’l-Kitâbi’l-Lübnânî, 1989.
• ed-Dâye, Muhammed Rıdvân. Fi’l-Edebi’l-Endelüsî. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 2000.
• Dayf, Şevkî. Târihu’l-edebi’l-‘Arabî -‘asru’d-düvel ve’l-imârâti’l-Endelüs-. Kahire: Dâru’l-Maʻârif, 1989.
• el-Fekkî, Mirğanî et-Tâhir Ahmed. Ebû İshâk el-İlbîrî Hayâtuhû ve Şi‘ruhû. Sudan: Câmiatu Ümmü Durmân el-İslâmiyye Külliyyetü’d-Dirâsâti’l-‘Ulyâ, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Ferrûh, Ömer. Târihu’l-edebi’l-‘Arabî –el-cüz’ü’r-râbi‘ el-edebü fi’l-Mağrib ve’l-Endelüs-. Kahire: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1984.
• Gómez, Emilio Garsía. Ma‘a Şu‘arâi’l-Endelüs ve’l-Mütenebbî. Arapçaya çev. et-Tâhir Ahmed Mekkî, Kahire: Dâru’l-Fikri’l‘Arabî, 2004.
• Gündüz, Muhammed Recai. Emevi Dönemi Zühd Şairlerinden Ebu’l-Esved ed-Düelî ve Divanı. Yalova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• el-Hamevî, Şihâbüddîn Ebî ʻAbdillâh Yâkût. Muʻcemu’l-büldân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1993.
• el-Himyerî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. ‘Abdillâh b. ‘Abdilmün‘im. er-Ravzü’l-miʿtâr fî haberi’l-aktâr. thk. İhsân ‘Abbâs, Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1984.
• el-Hüleyl, ‘Abdurrahmân b. Osman b. ‘Abdilazîz. Ebû İshâk el-İlbîrî Hayâtuhû ve Şi‘ruhû. Riyad: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Su‘ûd el-İslâmiyye, Külliyyetü’l-Lüğati’l-Arabiyye, Yüksek Lisans Tezi, 1407/1987.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Sa‘îd el-Endelüsî. Cemheretü ensâbi’l-‘Arab. thk. ‘Abdusselâm Muhammed Hârûn. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 1962.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrem b. Alî b. Ahmed. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Saʻîd el-Mağribî, Ebü’l-Hasen Nûruddîn Alî b. Mûsâ b. Muhammed b. ‘Abdilmelik. el-Muğrib fî hule’l-Mağrib. thk. Şevkî Dayf. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 1955.
• İbnü’l-Ebbâr, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. ‘Abdillâh el-Kudâî. et-Tekmile li-kitâbi’s-sıla. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘ruf. 4 Cilt. Tunus: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2011.
• el-İlbîrî, Ebû İshâk. Dîvânu Ebî İshâk el-İlbîrî el-Endelüsî, thk. Muhammed Rıdvân ed-Dâye, Suriye: Dâru’l-Fikr, 1991.
• Kacce, Muhammed Hasen. Mahattât Endelüsiyye dirâsât fî’t-târîh ve’l-edeb ve’l-fenni’l-Endelüsî. Cidde: ed-Dâru’s-Su‘ûdiyye, 1985.
• el-Kâdî ‘İyâz, Ebü’l-Fazl ‘İyâz b. Mûsâ b. ‘İyâz el-Yahsubî. Tertîbü’l-medârik ve takrîbü’l-mesâlik li-ma‘rifeti a‘lâmi mezhebi Mâlik. thk. Saʻîd Ahmed A‘râb. 8 Cilt. Fas: Matbaʻatu Fudâle, 1983.
• Karaman. Fikret vd. Dinî Kavramlar Sözlüğü. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• el-Kaysî, Fâyiz ‘Abdunnebî Fellâh. Edebü'r-resâil fi’l-Endelüs fi’l-karni'l-hâmisi’l-hicrî. Amman: Dâru’l-Beşîr, 1989.
• en-Nîsâbûrî, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîh-i Müslim. thk. Muhammed Fuâd ‘Abdulbâkî. 5 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabî, 1991.
• Parıldı, Metin. Ebu’l-‘Atâhiye ve Şiiri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Özkuyumcu, Nadir. “Tücîb (Benî Tücîb)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/457. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• es-Sa‘îdî, Nâciye Nâhî Dahîlullah. ez-Zühd fi’ş-Şi‘ri’l-Endelüsî hattâ Evâhiri’l-Karni’s-Sâlisi’l-Hicrî. Mekke: Câmiatu Ümmi’l-Kurâ, Yüksek Lisans Tezi, ts.
• Süveysî, Muhammed. “Ebû İshâk el-İlbîrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/170. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Tavîl, Meryem Kâsım. Memleketü Ğırnâta fî ‘ahdi Benî Zîrî el-Berber. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 1994.
• et-Tirmizî, Ebû ‘Îsâ Muhammed b. ‘Îsâ b. Sevra. el-Câmi‘u’-l-kebîr. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1996.
• el-Vâilî, ‘Abdülhakîm. Mevsû‘atü şu‘arâi’l-Endelüs. Ürdün: Dâru Üsâme li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, ts., 21.
• ez-Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed ‘Abdirrezzâk el-Hüseynî. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. thk. Abdülazîz Matar. 40 Cilt. Kuveyt: Matba‘atu Hükûmeti’l-Kuveyt, 1994.
• ez-Zehebî, Şemsüddîn Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhu’l-İslam ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘ruf. 17 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2003.
• ez-Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Ahmed. Esâsu’l-Belâğa. thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûnu’s-Sûd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1998.
• ez-Ziriklî, Hayruddîn. el-A‘lâm. 8 Cilt. Lübnan: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1986.