Mâtürîdî'de Büyük Günah Konusu ve İnsan Tasavvuru

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 23, 26 - 51, 15.01.2023

Muhammet Aydın

Öz

Din en genel biçimiyle Allah tarafından vaz edilen insanların dünyevi mutluluklarını ve maslahatlarını gözeten ilahi kurallar bütünü şeklinde tanımlanır. İnsanların mutluluğunu, huzurunu sağlamak adına bir takım emirler teklif etmesi ve bazı yasaklar koyması gayet tabiidir. Dinlerin bildirimleri yalnız emirler, yasaklar ve ahlaki ilkelerle sınırlı değildir. Dinler müntesiplerine bir de inanç sistemi sunarlar. Bu noktada dinin sunduğu emirler yasaklar bütünü ile inanç sistemi arasındaki ilişki önem kazanmaktadır. İslam düşüncesinin erken dönemlerinde de iman ve amel şeklinde dile getirilen bu ilişkinin niteliği farklı kanaatlerin oluşmasına yol açmıştır. Kimileri ameli imanın özüne dâhil ederken kimileri amel ve iman ayrılığını savunmuşlardır. Kimileri ise üçüncü bir yolun imkânından söz etmişlerdir. Biz bu tartışmaların tarihsel serüvenine temas etmeyip daha ziyade İslam düşüncesinin önemli kurucu isimlerinden biri olan Mâtürîdî üzerinden onun düşüncelerini insan tasavvuru açısından ve nihayetinde ulaştığı sonuçların toplumsal barışa katkıları bakımından önemini ve anlamını tespit etmeye çalışacağız. Çünkü teolojik sistemler inananların sadece itikâdi ihtiyaçlarına cevap vermekle yetinmezler. Aynı zamanda insanların anlam arayışlarına tatmin edici cevaplar vermeyi ve ürettiği bilgilerle toplumsal barışa, huzura ve istikrara katkı sağlamayı amaçlarlar. Dolayısıyla bu çalışmamızda Mâtürîdî’nin çözümlemelerinden hareketle sahip olduğu insan algısına ulaşılmaya çalışılacaktır. Zira insan algısı ve insana dair yaklaşımlar, merkezi kavramlardır ve dinlerin temel doktrinlerini ve paradigmalarını belirler. Ayrıca yazarın ulaştığı sonuçlardan hareketle bunun toplumsal barışa ne gibi katkıları olduğu ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Matüridi, Büyük Günah, İnsan, Toplum

The Subject of Major Sin and Human Conception in Maturidi

Öz

Religion, in its most general form, is defined as a set of divine rules that take care of the worldly happiness and interests of people as preached by Allah. It is quite natural for people to offer some orders and impose some prohibitions in order to ensure their happiness and peace. The declarations of religions are not limited to only orders, prohibitions and moral principles. Religions also offer their followers a belief system. At this point, the relationship between the orders and prohibitions offered by religion and the belief system gains importance. The nature of this relationship, which was expressed in the form of faith and deeds in the early periods of Islamic thought, led to the formation of different opinions. While some included deeds in the essence of belief, others defended the separation of deeds and belief. Others spoke of the possibility of a third way. We will not touch on the historical adventure of these discussions, but rather try to determine the importance and meaning of his thoughts in terms of human imagination and ultimately the contribution of his results to social peace, through Mâturîdî, one of the important founding names of Islamic thought. Because theological systems are not content to respond only to the theological needs of believers. At the same time, they aim to provide satisfactory answers to people's search for meaning and to contribute to social peace, tranquility and stability with the information they produce. Therefore, in this study, our aim will be to reach the human perception that Mâturîdî has based on his analysis. Because human perception and human approaches are central concepts and determine the basic doctrines and paradigms of religions. In addition, based on the conclusions reached by the author, what kind of contributions this has to social peace will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Maturidi, Cardinal Sin, Human, Society

Kaynakça

• Âşûr, Muhammed Tâhir Bin. İslâm İnsan ve Toplum Felsefesi. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2000.
• Akın, Murat. “Ebû Hanîfe’nin İmanda Eşitlik Görüşü ve Sosyal Hayata Yansıması”. Kader Dergisi. 20/1 (2022), 263-280.
• Aydın, Muhammet. “Kur’an’da Peygamber Tasavvuru”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 8/15 (2019), 35-60.
• Bebek, Adil. Mâtürîdî’de Günah Problemi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• Coşkun, İbrahim. “Mâtürîdî Düşüncede Allah-İnsan İlişkisi”. Hikmet Yurdu Düşünce-Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi. 2/4 (2009), 17-46.
• Demir, Osman Nuri. Mâtürîdî’de İnsan Tasavvuru. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Düzgün, Şaban Ali. Dini Anlama Kılavuzu. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• Esen, Muammer. “Tekfir Söyleminin Dini ve İdeolojik Boyutları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 52/2 (2011), 97-110.
• Eş’ari, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail. Makâlâtu’l-İslâmiyyîn. Nşr. Hellmut Ritter. Wıesbaden: 1980.
• Evkuran, Mehmet. İslam Kelâmında Zihniyetler, Mâtürîdîlik, Eş’arîlik ve Selefîlik Üzerine Tezler. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Evkuran, Mehmet. Siyasal Kültür ve Kimlik Sorunu. Ankara: Yarım elma Yayınları, 2008.
• Gündoğar, Hamdi. “İman ve Küfrün Gölgesinde Büyük Günahın Yorumu”. İslam ve Yorum Temel Tartışmalar, İmkânlar ve Sorunlar. I. Cilt. Haz. Fikret Karaman. 515-528. Malatya: Malatya İlahiyat Vakfı Yayınları. 2017.
• Hanefî, Hasan. İslam Kültüründe İnsan ve Tarih Eleştirel Bir Bakış. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2000.
• Heywood, Andrew. Siyasetin Temel Kavramları. çev. Hayrettin Özler. Ankara: Adres Yayınları, 2012.
• İşcan, Mehmet Zeki. Gelenekten Geleceğe İslami Düşüncede Yenilik. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2015.
• Kutlu, Sönmez. Türklerin İslamlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Kutlu, Sönmez. “Mâtürîdî’de İnsan ve Toplum Tasavvuru: Özgür İrade”. Matürîdî Kayıp Aydınlanmanın İzinde. ed. Şaban Ali Düzgün. 274-304. Ankara: Otto Yayınları, 2021.
• Kutlu, Sönmez. “Mâtürîdî Akılcılığı ve Bunun Günümüz Sorunlarını Çözmeye Katkısı”. Büyük Türk Bilgini İmâm Matürîdî’nin ve Matürîdîlik Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı (22-24 Mayıs 2009). ed. İlyas Çelebi. 549-575. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed Mahmud. Kitâbü’t-Tevhîd. Açıklamalı tercüme. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İsam Yayınları, 2013.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed Mahmud. Te’v’îlâtü’l-Kur’ân. nşr. Bekir Topaloğlu vd. I-XVII. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005-2010.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed Mahmud. Te’v’îlâtü’l-Kur’ân Tercümesi. ed. Yusuf Şevki Yavuz. çev. Bekir Topaloğlu. (İstanbul: Ensar Neşriyat, 1/2015a); çev. Bekir Topaloğlu-Kemal Sandıkçı. (İstanbul: Ensar Neşriyat, 2/2015b); çev. Fadıl Ayğan. (İstanbul: Ensar Neşriyat, 6/2017a); çev. S. Kemal Sandıkçı. (İstanbul: Ensar Neşriyat, 12/2018e); çev. S. Kemal Sandıkçı. (İstanbul: Ensar Neşriyat, 13/2018f); çev. S. Kemal Sandıkçı. (İstanbul: Ensar Neşriyat, 14/2019a); çev. S. Kemal Sandıkçı. (İstanbul: Ensar Neşriyat, 15/2019b); çev. S. Kemal Sandıkçı. (İstanbul: Ensar Neşriyat, 16/2019c); çev. S. Kemal Sandıkçı. (İstanbul: Ensar Neşriyat, 17/2019d).
• Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tabsıratü’l Edille fî Usûli’d-Dîn. thk. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün. Ankara: DİB Yayınları, 2003.
• Onat, Hasan. Türkiye’de Din Anlayışında Değişim Süreci. Ankara: Kökler ve Değerler Yayıncılık, 2009.
• Öge, Sinan. “İnsan Hakları İhlalinin Dini-Ahlaki Adlandırması: Büyük Günah”. İnsan Hakları ve Din. Sempozyum-Bildiriler. (15-17 Mayıs 2009). düzenleyen. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi. 177-188. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Öğük, Emine. “İmâm Mâtürîdî’nin Hak ve Hakikat Tasavvuru”. Tokat İlmiyat Fakültesi Dergisi. 8/1 (2020), 72-98.
• Öğük, Emine. “Mâtürîdî’nin Ulûhiyyet Düşüncesi Ekseninde Tabiata ve İnsana Dair Temel Mesajlar”. Diyanet İlmi Dergi. 58/2 (2022), 695-744.
• Özler, Mevlüt. İslam Düşüncesinde 73 Fırka Anlayışı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2010.
• Özsoy, Ömer-Güler, İlhami. Konularına Göre Kur’an. Ankara: Fecr Yayınları, 1999.
• Sarıkaya, Saffet. “Mâtürîdî’nin Din Anlayışında Hoşgörü (Diğer Din ve Mezheplere Bakışı)”. Büyük Türk Bilgini İmâm Matürîdî’nin ve Matürîdîlik Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı (22-24 Mayıs 2009). ed. İlyas Çelebi. 108-122. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
• Şaşa, Mehmet. “Büyük Günah Meselesi Bağlamında İnsanın Ahlakiliği Problemi”. Ahlak ve Din Disiplinlerarası Bir Yaklaşım. ed. Hasan Yerkazan. 5-69. Ankara: Sonçağ Akademi Yayıncılık, 2021.
• Terzioğlu, Hülya. “Mâtürîdî’de Hikmet ve Rahmet Bağlamında Günahkârın Îmâni Durumu”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 11/55 (Şubat 2018), 1059-1067.
• Topaloğlu, Bekir. “Ebû Mansûr El-Mâtürîdî’nin Kelami Görüşleri” ed. Kutlu, Sönmez. İmam Mâturîdî ve Mâturidilik. 193-220. Ankara: Otto Yayınları, 2012.
• Tunç, Cihad. “Kelâm İlminde Büyük Günah Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 23 (1978), 325-342. Türkgülü, Mustafa. “Günah Kavramı ve İman Problemi Haline Getirilen Büyük Günah/Kebire Hakkındaki Kelâmi Tartışmalar”. Diyanet İlmi Dergi. 36/4 (2000), 63-88.
• Uğur, Hakan. “Büyük Türk Müfessir İmam-ı Maturidi’nin Te’vilat’ında Büyük Günah Kavramı”. III. Uluslararası Hamza Nigari Türk Dünyası Kültürel Mirası Sempozyumu/Bildirileri (17-18.05.2017). Azerbaycan. ed. F Halilli-M. Hakverdioğlu. 678-690. Şamahı, Azerbaycan, yy. 2012.
• Yalçın, Ebubekir. “Tebsıratü’l-Edille’de Büyük Günah Meselesi”. Diyanet İlmi Dergi. 57 (2021), 317-348.
• Yaman, Ahmet. “Sulh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37/485-489. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Yeprem, Mustafa Saim. Matürîdî’nin Akîde Risâlesi ve Şerhi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.