19. Yüzyıl Nakşî-Müceddidî Şeyhlerinden Seyyid Muhammed Yahya Efendi, Mir’âtü’l-mübtedî Adlı Eseri ve Tekke Âdâbına İlişkin Görüşleri

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 24, 536 - 556, 15.07.2023

Zehra Serter Gökçek , Selami Şimşek

Öz

Sûfîler, ‘‘terbiye, zerafet ve nezaket‘‘ gibi anlamlara gelen edep terimi üzerinde ilk dönemlerden itibaren durmuşlardır. Ancak edebin manasından daha çok amaç ve faydasına odaklanmışlardır. Edebi, zâhirî ve bâtınî olmak üzere iki kısma ayırmışlardır. Tüm davranışlarını belirli kurallar etrafında şekillendirmeye gayret etmişlerdir. Daha sonraki dönemlerde bu kurallar, tarikat âdâb ve erkânı olarak adlandırılmıştır. Sûfîler, tasavvuf terbiyesinin ve âdâba riayet etmenin önemine işaret ederek bu hususlara uymanın kişiyi Hakk’a ulaştıracağına inanmışlardır. Bu sebeple tasavvuf meclislerine katılanların ve bir şeyhe intisap edenlerin uyması gereken âdâb ve erkân esaslarını anlatan bazı eserler kaleme almışlardır. Müridlere yol gösteren bu eserler Âdâbü’l-mürîdîn, Edebü’l-mürîd, Âdâbü’l-mutasavvıfe ve Tarîkatnâme gibi isimlerle adlandırılmıştır. Bu çalışmada tarikat âdâb ve erkânıyla alakalı bir eser yazan 19. yüzyıl Nakşî-Müceddidî Şeyhlerinden Seyyid Muhammed Yahya Efendi ve Mir’âtü’l-mübtedî isimli eseri ele alınacaktır. Şeyh Seyyid Muhammed Yahya Efendi’nin hayatı ve eseri hakkında bilgi verildikten sonra edep ve tekke âdâbı hakkındaki görüşleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Şeyh Muhammed Yahya Efendi, Nakşî-Müceddidî, Edeb, Âdâb.

19th-century Naqshi-Mujaddidi Sheikh Sayyid Muhammad Yahya Efendi, His Work Entitled Mir’āt al-Mubtadī, and His Views on Ādāb of Tekke

Öz

Since the early periods, sufis have focused on the term adab, which means “decency, elegance, and courtesy.” However, they focused on the purpose and benefits of adab rather than its meaning. They divided the adab into two parts: the external and the internal. They tried shaping all their behavior around certain rules. In later periods, these rules were named as the ādāb (etiquette) and the arkān (order) of the sect. Sufis pointed out the importance of tasawwuf upbringing and abiding by ādāb and believed that following these would lead a person to the Haq. For this reason, they have written some works describing the principles of ādāb that must be followed by those who attend Sufi assemblies and those who follow a sheikh. Names such as Ādāb al-Murīdin, Adab al-Murīd, Ādāb al-Mutasawwifa, and Tariqatnāma were given to these works that guided the disciples. In this study, Sayyid Muhammad Yahya Efendi, one of the 19th-century Naqshi-Mujaddidi sheikhs who wrote a book on the ādāb and arkān of the sect, and his Mir'āt al-Mubtadī will be discussed. After giving information on Sayyid Muhammad Yahya Efendi’s life and work, his views on adab and ādāb of tekke will be emphasized.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Şeyh Muhammed Yahya Efendi, Nakşî-Müceddidî, Edeb, Âdâb.

Kaynakça

• Altuntaş, Zeynep. ‘‘Sultan Abdülmecid Döneminde Trabzonlu Bir Şeyhülislam: Şatırzade/Meşrebzade Mehmed Arif Efendi’’. I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Trabzon’da Dini Hayat Sempozyumu. ed. Şenol Saylan - Betül Saylan. 1/65-79. İstanbul: Değişim Yayınları, 2016.
• Arslan, Mehmet. ‘‘Müellifi Bilinmeyen Sûrnâme I’’. Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri. mlf. Anonim. 7/183-196. İstanbul: Sarayburnu Kitaplığı, 2011.
• Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Alî b. Muhammed b. Hacer. el-İmta’ bi’l-erba’îne’l-mütebâyineti’s-semâ’. thk. Ebû Abdullah Muhammed Hasan İsmâ’îl eş-Şâfi’î. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997. Bereketzâde, İsmail Hakkı. Yâd-ı Mâzî. haz. Mümtaz Habib Güven. İstanbul: Nehir Yayınları, 1997.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Kamil Kepeci [KK.d.]. No. 6290. Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Otto Yayınları, 6. Basım, 2014.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâ’îl b. Hammâd. Tâcü’l-luga ve sıhâhu’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1407/1987.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. et-Ta’rîfât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1403/1983.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi, 23. Basım, 2006.
• Haskan, Mehmet Nermi. Eyüpsultan Tarihi. İstanbul: Eyüpsultan Belediyesi, 2. Basım, 1996.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkī. 2 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414/1993. Kâşânî, Abdürrezzak. Letâ’ifu’l-a’lâm fî işârâti ehli’l-ilhâm (Tasavvuf Sözlüğü). çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 4. Basım, 2015.
• Korkusuz, M. Şefik. İstanbul Tekkeleri ve Postnişinleri. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2016.
• Köseoğlu, Mehmed Akif. İstanbul’un 100 Tekkesi. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A. Ş. Yayınları, 2016.
• Kur’an-ı Kerim Meâli. haz. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kāsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. thk. Abdülhalîm Mahmûd - Mahmûd b. Şerîf. Kahire: Müessesetü Dâru’ş-Şa’b, 1409/1989.
• Mehmed Süreyyâ. Sicill-i Osmanî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye. haz. Ali Aktan - Abdülkadir Yuvalı - Mustafa Keskin. 4 Cilt. İstanbul: Sebil Yayınevi, 1995.
• Muhammed Yahya Efendi. Mir’âtü’l-mübtedî. İstanbul: İBB Atatürk Kitaplığı, Belediye Yazmaları, 001113. Necmüddin Kübra. Usûlu Aşere (Tasavvufî Hayat). çev. Mustafa Kara. İstanbul: Dergah Yayınları, 4. Basım, 2015.
• Serrâc, Ebû Nasr Tûsî. el-Lüma’ (İslam Tasavvufu). çev. H. Kâmil Yılmaz. İstanbul: Erkam Yayınları, 2012.
• Uluçay, M. Çağatay. Padişahların Kadınları ve Kızları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1980.
• Uludağ, Süleyman. “Âdâbü’l-Mürîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/336-337. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2012.
• Varol, Muharrem. ‘‘19. Yüzyıl İstanbulu’nda Bazı Tekkelerin Matbaacılık Faaliyetleri’’. Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies 42 (2013), 317-347.
• Yıldırım, Birol. Alvarlı Muhammed Lutfi Hayatı ve Hulâsatu’l-Hakâyik Adlı Eserindeki Ahlaki Unsurlar. Erzurum: Ertual Akademi Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Yıldırım, Birol. Kesret Çarşısında Bir Hikmet Dükkanı: Köstendilli Süleyman Şeyhî Efendi, Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2019.
• Yücer, Hür Mahmut. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (19. Yüzyıl). İstanbul: İnsan Yayınları, 3. Basım, 2021. Zâkir Şükrî Efendi. Die Istanbuler Derwisch-Konvente Und İhre Scheiche, (Mecmu’a-ı Tekaya). haz. Mehmet Serhan Tayşi - Klaus Kreiser. Freiburg: y.y., 1980.