Abidin Pasha's Life and Treatise entitled "Âlem-i İslamiyyet Müdâfaa"

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 25, 267 - 289, 15.01.2024

Kadir Acar , Yavuz Selim Göl

https://doi.org/10.53683/gifad.1361683

Öz

Abidin Pasha (d. 1906) is one of the important statesmen who grew up in the last period of the Ottoman Empire. Abidin Pasha, who was born in Preveza in 1843, served in different commissions established in the capital Istanbul, in addition to his duties as district governor and mutasarrıf in the Ottoman Empire. During these duties, he also served as governor in cities such as Adana, Sivas, Ankara, Thessaloniki and Algeria. He is also the grandfather of Abidin Dino (d. 1993), one of the important artists of our country. Abidin Pasha, whose name is given to a district in memory of his governorship in Ankara, is a statesman known not only for his administrative qualities but also for his scientific works. One of his best-known works is his commentary on Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî's famous work Mesnevi. Abidin Pasha was not satisfied with this work alone, but also wrote works in some areas he deemed necessary from time to time. Perhaps one of his most interesting works that reflects his scientific side is the refutation he wrote. Abidin Pasha touched upon important issues in his refutation titled "Alem-i İslâmiyyet Müdâfaa", which he wrote against the work called el-Ecvibetü'l-Kur'âniyye 'ale'l-es'ileti'l-Mesîhiyye, written by a priest in Egypt. In this article, Abidin Pasha's life, works and the subjects he discussed in these works will be touched upon.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Abidin Pasha, Âlem-i İslam, refusal

Abidin Paşa’nın Hayatı ve “Âlem-i İslâmiyyet Müdâfaa” Adlı Risalesi

Öz

Abidin Paşa (öl. 1906), Osmanlı’nın son döneminde yetişmiş önemli devlet adamlarından birisidir. 1843 yılında Preveze’de dünyaya gelen Abidin Paşa, Osmanlı Devleti’nde kaymakamlık, mutasarrıflık gibi görevleri yanında başkent İstanbul’da kurulan farklı komisyonlarda görev aldı. Ayrıca Adana, Sivas, Ankara, Selanik, Cezayir gibi şehirlerde de valilik görevini yürüttü. Kendisi, ülkemizin yetiştirdiği önemli sanatçılardan olan Abidin Dino’nun da (öl. 1993) dedesidir. Ankara'da yürüttüğü valilik görevi anısına günümüzde bir semte de adı verilmiş olan Abidin Paşa, sadece yöneticilik vasfıyla değil ilmi çalışmalarıyla da tanınan bir devlet adamıdır. Onun en çok bilinen çalışmalarından birisi Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin meşhur eseri Mesnevi üzerine yapmış olduğu şerhidir. Abidin Paşa sadece bu çalışmayla yetinmemiş, dönem dönem gerekli gördüğü bazı alanlarda eserler kaleme almıştır. Onun ilmi yönünü yansıtan belki de en ilginç çalışmalarından biri kaleme aldığı reddiyedir. Abidin Paşa, Mısır'da bir papaz tarafından yazılmış olan el-Ecvibetü’l-Kur’âniyye ‘ale’l-es’ileti’l-Mesîhiyye adlı esere karşın yazdığı “Âlem-i İslâmiyyet Müdâfaa” adlı bu reddiyede önemli hususlara değinmiştir. Bu makalemizde Abidin Paşa'nın hayatı, eserleri ve bu eserlerinde ele aldığı konulara temas edilecektir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Abidin Paşa, Âlem-i İslâm, Reddiye

Kaynakça

• Âbidin Paşa. Âlem-i İslâmiyyet Müdafaa. İstanbul: Tahir Bey Matbaası, 1315.
• Âbidin Paşa. Ber Tarz-ı Nevin Nahv-i Arabi. Rodos: Vilayet Matbaası, 1908.
• Âbidin Paşa. Defter-i Âbidin Paşa -I. Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Mehmet Zeki Pakalın, 00019.
• Âbidin Paşa. Defter-i Âbidin Paşa -II. Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Mehmet Zeki Pakalın, 00024.
• Âbidin Paşa. Meali-i İslâmiye. İstanbul: Tahir Bey Matbaası, 1898.
• Âbidin Paşa. Saadet-i Dünya. Rodos: Cezair-i Bahr-i Sefid Vilâyet Matbaası, 1312.
• Anuşe, Hasan. “Edeb-i Farisi der Anadolu ve Balkan”. Danişname-i Edebi Farisi. C. 1. Tahran, 1383.
• Avcı, Zeynep. A’dan Z’ye Âbidin Dino. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 4. Basım, 2018.
• Aydar, Hidayet. “Osmanlı Tefsir Kültürüne Bir Katkı: Mehmed Fevzî Efendi’nin Tefrîcu’l-kalak fî tefsîri sûreti’l- Felak Adlı Sure Tefsirinin İşârî Yönden İncelenmesi” 6/2 (2022), 633-656.
• Aydın, Mahir. “Doksanüç Harbi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 9. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Bayrak, M. Orhan. İstanbul’da Gömülü Meşhur Adamlar (1453-1978). İstanbul: Aksüt Matbaası, 1979.
• (BOA), Osmanlı Arşivi. Dahiliye [İ..DH..]. No. 1132, Gömlek No. 88400.
• (BOA), Osmanlı Arşivi. Esas Evrakı [Y..EE..]. No. 129, Gömlek No. 76.
• (BOA), Osmanlı Arşivi. Hususi [İ..HUS.]. No. 16, Gömlek No. 44.
• (BOA), Osmanlı Arşivi. Hususi [İ..HUS.]. No. 129, Gömlek No. 7.
• (BOA), Osmanlı Arşivi. Hususi Maruzat [Y..A...HUS.]. No. 408, Gömlek No. 32.
• (BOA), Osmanlı Arşivi. Hususi Maruzat [Y..A...HUS.]. No. 411, Gömlek No. 144.
• (BOA), Osmanlı Arşivi. Mabeyn Cetvelleri [Y..PRK.MBC.]. No. 9, Gömlek No. 47.
• (BOA), Osmanlı Arşivi. Mabeyn-i Hümayun [İ..MBH.]. No. 4, Gömlek No.12.
• (BOA), Osmanlı Arşivi. Meclis-i Mahsus [İ..MMS.]. No. 66, Gömlek No. 3092.
• (BOA), Osmanlı Arşivi. Resmi Maruzat [Y..A...RES.]. No. 20, Gömlek No. 43.
• (BOA), Osmanlı Arşivi. Umumi [Y..PRK.UM.]. No. 35, Gömlek No. 83.
• (BOA), Osmanlı Arşivi. Umumi [Y..PRK.UM.]. No. 32, Gömlek No. 12.
• (BOA), Osmanlı Arşivi. Umumi [Y..PRK.UM.]. No. 6, Gömlek No. 77.
• (BOA), Osmanlı Arşivi. Umumi [Y..PRK.UM.]. No. 14, Gömlek No. 1.
• (BOA), Osmanlı Arşivi. Umumi [Y..PRK.UM.]. No. 24, Gömlek No. 54.
• Bûsîrî, Ebu Abdullah Şerefeddin Muhammed b. Said b. Hammad. Terceme ve şerh-i Kaside-i bürde. çev. Âbidin Paşa. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1324.
• Ceyhan, Semih. “Mesnevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 29. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Çanakçı, Halis. Âbidin Paşa’nın Notlarından Osmanlı Devleti’nin Son Yılları (1888-1906). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Çelik, İsa. Âbidin Paşa’nın Mesnevi Şerhi ve Tasavvufî Düşünceleri. İstanbul: Vefa Yayınları, 2007.
• Çelik, İsa - Yıldırım, Birol. “Mesnevî Şârihi Bir Ankara Valisi: Âbidin Paşa’nın Tasavvufî Düşünceleri”. Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi 5/11 (2017), 26-67.
• Gencer, Ali İhsan. “Berlin Antlaşması”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/516-517. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Güzel, M. Şehmus. Âbidin Dino 1913-1942. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2008.
• İşisağ, Ahmet Nadir. Âbidin Paşa Bir Adana Valisi. Ankara: Akademisyen Kitapevi, 2019.
• Kaya, Mustafa. “Kasîdetü’l-Bürde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 24. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Kodaman, Bayram. Sultan II.Abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1987.
• Kureyşîzâde Mehmed Fevzî Efendi. Nücumu’l-ihtidâ fî rucûmi’l-a’dâ. Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, 06342.
• Mevlana Celaleddin-i Rumi, Muhammed b. Muhammed b. Hüseyin. Tercüme ve şerh-i Mesnevi-i Şerif. çev. Âbidin Paşa. Ankara: Vilayet Matbaası, 1887.
• Öngören, Reşat. “Merkez Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 29. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Öter, Nacide. “Âbidin Paşa Türbesinin Mimari Özellikleri”. Art-Sanat 17 (2022), 359-374.
• Özege, M. Seyfettin. Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu. İstanbul: Fatih Yayınevi, 1971.
• Pala, İskender. “Âbidin Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Piku, Alfred. Osmanlı Dönemı̇nde Arnavut Asıllı Müellı̇flerı̇n Kur’ân İlı̇mlerı̇ Ve Tefsı̇r Alanındakı̇ Çalışmaları. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Doktora Tezi, 2020.
• Şimşekler, Nuri. “Devlet Adamı Ve Mesnevî Şârihi Âbidin Paşa Hayatı - İdareciligi - Eserleri”. Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi 9/10 (1995 1994), 117-126.
• Uçarol, Rifat. “Gazi Ahmed Muhtar Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 13. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Yener, Abdülnasır. “Sultan Abdülaziz’in Tahttan İndirilişi ve Darbeyle Gelen Meşrutiyet”. Şehir ve İrfan Araştırmaları Dergisi 2 (Mayıs 2016), 102-113.
• Yılmaz, Celali. Borsa Risalesi: Hava Oyunları. İstanbul: VakıfBank Kültür Yayınları, 3. Basım, 2020.