Semantic Analysis of the Root By‘a in the Holy Quran

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 26, 761 - 796

Emrah Balık

https://doi.org/10.53683/gifad.1428945

Öz

The transmission of the Qur'anic revelation to the present day in accordance with the will of God depends on the correct understanding of the words in it. The correct determination of the present-day equivalents of words, which are the smallest units of the Qur'anic text, is primarily possible by knowing the root meaning of these words as they are used in the Arabic language. In this respect, it is necessary to determine the phases of the words in the historical process starting from the Jāhiliyya period to the present day. Based on the given information, this article analyzes the words derived from the root by'a/بَيَعَ using semantic method. The importance of this study is indicated by its contribution to elucidating the words and concepts that are the building blocks of the Qur'an by analyzing the words derived from the root by'a/بَيَعَ using the semantic analysis method. Because, this study will enable the identification of semantic differences in the derivatives of this root found in interpretations and translations of the Qur'an. In this context, the etymological structure of the root by'a/بَيَعَ is discussed first. Then, the usage of the words derived from this root in the poetry of Jāhiliyya and the poetry of the Islamic period, followed by the analysis of the meaning of the root by giving its equivalents in the early and late Arabic dictionaries and Arabic-Turkish dictionaries respectively. Then, the usage and meanings of the words derived from the root by'a/بَيَعَ in the Holy Qur'an are determined and shown in tables. In terms of basic meaning, the root means to sell, to buy and to change, and the words with close and distant meanings in the semantic field of the root could not be included due to the volume and limitations of the article.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Holy Qur’an, Semantics, Etymology, By‘a

Kur’ân-ı Kerîm’de By‘a Kökünün Semantik Analizi

Öz

Kur’an vahyinin murâd-ı ilâhi’ye uygun bir şekilde günümüze aktarılması, ondaki kelimelerin doğru bir şekilde anlaşılmasına bağlıdır. Kur’an metninin en küçük birimleri olan kelimelerin günümüzdeki karşılıklarının doğru bir şekilde tespit edilmesi, öncelikli olarak bu kelimelerin kök itibariyle Arap dilinde kullanıldıkları anlamlarının bilinmesine bağlıdır. Bu minvalde kelimelerin câhiliye döneminden başlamak suretiyle tarihi süreç içerisinde günümüze kadar geçirmiş oldukları evrelerinin belirlenmesi önem arz etmektedir. Bu bakımdan makalede by‘a/بَيَعَ kökünden türeyen kelimeler semantik yöntemle incelenmektedir. By‘a/بَيَعَ kökünden türeyen kelimelerin semantik analiz yöntemi ile ele alınarak ortaya konulması ve bu suretle Kur’an’ın yapı taşları mesabesinde olan kelime ve kavramlarının açıklığa kavuşturulmasına yapacağı katkı, araştırmanın önemine işaret etmektedir. Zira bu çalışma ile söz konusu kökün Kur’an’daki türevlerinin tefsir ve meâllerde yer alan anlam farklılıklarının tespiti mümkün olacaktır. Bu bağlamda ilk olarak by‘a/بَيَعَ kökünün etimolojik yapısı ele alınmaktadır. Ardından bu kökten türeyen kelimelerin câhiliye ve İslâmî dönem şiirlerindeki kullanımlarına odaklanılmaktadır. Devamında ise sırasıyla ilk ve son dönem Arapça ve Arapça-Tükçe lugatlarda yer alan karşılıklarına yer verilerek kökün anlam tahlili yapılmaktadır. Sonrasında ise by‘a/بَيَعَ kökünden türeyen kelimelerin Kur’ân-ı Kerîm’deki kullanımları ve anlamları tespit edilerek tablolar halinde gösterilmektedir. Temel anlam itibariyle satmak, satın almak ve değiştirmek anlamına gelen kökün semantik sahasında yer alan yakın anlamlı ve uzak anlamlı kelimelere ise makale hacmi ve sınırı göz önünde bulundurulması sebebiyle yer verilememiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân-ı Kerîm, Semantik, Etimoloji, By‘a

Kaynakça

• Kur’ân-ı Kerîm.
• Abdulbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu’cemül müfehres li elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2003.
• Abîd b. Ebras, Ebû Ziyâd Abîd b. el-Ebras el-Esedî. ed-Dîvân. nşr. Ahmed Ğadre. b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1414/1994.
• Ahmed el-‘Âyed vd. el-Mu‘cemu’l-Arabiyyi’l Esâsî. b.y.: Laros, ts.
• Alkame b. Abede. Alkame b. Abede b. en-Nu‘mân el-Fahl et-Temîmî. ed-Dîvân. nşr. Lutfî es-Sakkal. Halep: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, ts.
• Âmir b. Tufeyl, Ebû Alî Âmir b. Tufeyl b. Mâlik el-Ca‘ferî el-Âmirî. ed-Dîvân. b.y.: y.y., ts.
• Antere, Antere b. Şeddâd b. Amr el-Absî. ed-Dîvân. b.y.: y.y., ts.
• Arpa, Sadullah. Süyûtî’nin el-Mühezzeb Eseri Bağlamında Kur’ân-ı Kerîm’de Mu‘arreb Kelimeler. Bingöl: Bingöl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. ‘Abdullâh el-‘Askerî. et-Telhîsu fî ma‘rifeti esmâi’l-eşyâ‘. Dımeşk: Dâru Tılâs, 1996.
• Bağdatlı Müderriszâde Mehmet Fehmi. Târîh-i Edebiyyât-ı Arabiyye Arap Edebiyatı Tarihi Cahiliye Devri. haz. İsmail Araz. 2 Cilt. Ankara: Fecr Yayınlar, 2021.
• Cerîr b. Atıyye, Cerîr b. Atıyye b. el-Hatafâ (Huzeyfe) et-Temîmî. Dîvânu Cerîr bi-Şerhi Muhammed b. Habîb. nşr. Nu‘mân Muhammed Emîn Taha. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, ts.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd el-Cevherî el-Fârâbî. Tâcu’l-luğa ve sıhâhu’l-’Arabiyye. nşr. Ahmed ‘Abdulğafûr ‘Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlmi li’l-Melâyîn, 1407/1987.
• Çelebi, Muharrem. “Ezdâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12/47-48. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Çörtü, Mustafa Meral. Sarf-Nahiv Edatlar. İstanbul: İFAV Yayınları, 2009.
• Çörtü, Mustafa Meral. Arapça Dil Bilgisi Sarf. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
• Ebû Temmâm, Ebû Temmâm Habîb b. Evs b. Hâris et-Tâî. ed-Dîvân. b.y.: y.y., ts.
• Ebû ‘Ubeyd, Ebû ‘Ubeyd Kâsım b. Sellâm el-Herevî. el-Ğarîbu’l-musannef. nşr. Muhammed el-Muhtâr el-‘Ubeydî. 2 Cilt. Tunus: el-Mecma‘u’t-Tûnusî, ts.
• Ebû ‘Ubeyd, Ebû ‘Ubeyd Kâsım b. Sellâm el-Herevî. Luğâtu’l-kabâ‘ili’l-vâride fî’l-Kur’âni’l-Kerîm. b.y.: y.y., ts.
• Ebû’ş-Şamakmak, Ebû’ş-Şamakmak Mervân b. Muhammed. ed-Dîvân. b.y.: y.y., ts.
• Elmalı, Hüseyin. “Hassân b. Sâbit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/399-402. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Erkan, Arif. el-Beyan Büyük Arapça-Türkçe Lugat. İstanbul: Yasin Yayınları, 2004.
• Evs b. Hacer, Ebû Şüreyh Evs b. Hacer b. Attâb et-Temîmî. ed-Dîvân. nşr. Muhammed Yûsuf Necm. Beyrut: Dâru’l-Beyrut, ts.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. Ezher el-Ezherî el-Herevî. Tehzîbu’l-luğa. nşr. Muhammed ‘Avd Mir‘ab. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâŝi’l-‘Arabî, 2001.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd ed-Deylemî el-Ferrâ‘. Me‘ânî’l-Kur’ân. nşr. Ahmed Yûsuf en-Necâtî vd. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, ts.
• Feyyûmî, Ebû’l-‘Abbâs Ahmed b. Muhammed b. ‘Alî el-Hamevî el-Feyyûmî. el-Misbâhu’l-munîr fî ğarîbi’ş-şerhi’l-kebîr. 2 Cilt. Beyrût: el-Mektebetu’l-‘İlmiyye, ts.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed el-Fîrûzâbâdî. el-Kâmûsü’l-muhît. nşr. Müessesetür-Risale. Beyrut: Müessesetür-Risale, 1426/2005.
• Halîl b. Ahmed, Ebû ‘Abdurrahmân el-Halîl b. Ahmed el-Ferâhîdî. Kitâbu’l-‘Ayn. nşr. Mehdî el-Mahzûmî - İbrahim es-Sâmerrâ‘î. 8 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-Hilâl, 1988.
• Hâris b. Hillize, Ebû Ubeyde (Ebü’z-Zalîm) el-Hâris b. Hillize b. Mekrûh el-Yeşkürî el-Bekrî. ed-Dîvân. nşr. Mervân el-‘Atiyye. Beyrut: Dâru’l-Hicre, 1415/1994.
• Hassân b. Sâbit, Ebü’l-Velîd (Ebû Abdirrahmân) Hassân b. Sâbit b. el-Münzir el-Hazrecî el-Ensârî. ed-Dîvân. nşr. ‘Abde Mehnâ. b.y.: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, ts.
• Hâtim et-Tâî, Ebû Seffâne (Ebû Adî) Hâtim b. Abdillâh b. Sa‘d et-Tâî el-Kahtânî. ed-Dîvân. nşr. ‘Âdil Suleymân Cemâl. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1411/1990.
• Hutay’e, Ebû Müleyke Cervel b. Evs b. Mâlik el-Absî el-Hutay’e. ed-Dîvân. nşr. Nu‘mân Emîn Tâhâ. Kahire: y.y., 1378/1958.
• İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec ‘Abdurrahmân b. ‘Alî İbnu’l-Cevzî. Nuzhetu’l-a‘yuni’n-nevâzir fî ‘ilmi’l-vucûh ve’n-nezâîr. nşr. Muhammed ‘Abdulkerîm Kâzım er-Râdî. Beyrût: Muessesetu’r-Risâle, 1404/1984.
• İbn Dureyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Dureyd el-Ezdî. Cemheretu’l-luğa. nşr. Remzî Munîr Ba‘lebekkî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-’İlmi li’l-Melâyîn, 1408/1987.
• İbn Fâris, Ebû’l-Huseyn Ahmed b. Fâris el-Kazvînî. Mu‘cemu mekâyîs’l-luğa. nşr. ‘Abdusselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. b.y.: İttihâdu’l-Kuttâbi’l-‘Arab, 1423/2002.
• İbn Fâris, Ebû’l-Huseyn Ahmed b. Fâris el-Kazvînî. Mucmelu’l-luğa. 2 Cillt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, ts.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Muhammed b. Mukerrem b. ‘Alî Cemâluddîn b. Manzûr er-Ruveyfi‘î. Lisân’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 1414/1993.
• İbnü’l-Mu‘tez, Ebü’l-Abbâs Abdullâh b. Muhammed el-Mu‘tezz-Billâh b. Ca‘fer el-Mütevekkil-Alellah el-Abbâsî. ed-Dîvân. b.y.: y.y., ts.
• İbn Sîde, Ebû el-Hasan ‘Alî b. İsmail b. Sîde el-Mursî. el-Muhkem ve’l-muhîtu'l-a‘zam. nşr. Mustafâ es-Sakkâ - Huseyn Nisâr. 12 Cilt. b.y.: Ma‘hedu’l-Mahtûtâti’l-‘Arabiyye, 1424/2003.
• İşler, Emrullah - Özay, İbrahim. Türkçe-Arapça Kapsamlı Sözlük. İstanbul: Akdem Yayınları, 2021.
• Kâ‘b b. Züheyr, Ebü’l-Mudarrab (Ebû Ukbe) Kâ‘b b. Züheyr b. Rebîa. ed-Dîvân. nşr. ‘Alî Fâ‘ûr. b.y.: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1417/1997.
• Kalkaşandî, Ebû’l-‘Abbâs Ahmed b. ‘Alî el-Kalkaşandî. Subhu'l-a‘şâ fî sınâ‘ati’l-inşâ. 15 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, ts.
• Kallek, Cengiz. “Biat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6/120-124. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Lebîd b. Rebîa, Ebû Akîl Lebîd b. Rebîa b. Mâlik b. Ca‘fer el-Âmirî el-Ca‘ferî. ed-Dîvân. nşr. İhsân ‘Abbâs. Kuveyt: et-Turâsu’l-‘Arabî, 1962.
• Lukayt b. Ya‘mer el-İyâdî. ed-Dîvân. b.y.: y.y., ts.
• Ma‘lûf, Luvîs. el-Müncid fi’l-luga. Beyrut: el-Matba‘atu’l-Kasulikiyye, ts.
• Mâverdî, Ebû’l-Hasen ‘Alî b. Muhammed el-Basrî el-Mâverdî. en-Nuket ve’l-‘uyûn. nşr. es-Seyyid b. ‘Abdilmaksûd b. ‘Abdirrahîm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, ts.
• Medkur, İbrâhim vd. Mu‘cemü elfazi’l Kur’ani’l Kerim. Kahire: y.y. 1989/1409.
• Medkûr, İbrâhim vd. el-Mu‘cemü’l-veciz. Kahire: y.y. 1989.
• Mes‘ud, Cübran. er-Râ‘id. Beyrut: Dar’ul ‘Alemu’l Melayîn, 1992.
• Muberred, Ebû’l-‘Abbâs Muhammed b. Yezîd el-Muberred el-Ezdî. el-Kâmil fî’l-luğa ve’l-edeb. nşr. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1417/1997.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen Mukâtil b. Süleymân el-Belhî. el-Vucûh ve’n-nezâ’ir. nşr. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. Dubai: Câmi‘atu’l-Mâcid ts.
• Mustafâ, İbrâhim vd. el-Mu‘cemu’l-vasît. Kahire: Mektebu’ş-Şurûk ed-Devliyye, 2004/1425.
• Mutarrizî, Ebû’l-Feth Nâsir b. ‘Abdusseyyid ebî’l-Mekârim b. ‘Alî Burhânu’d-Dîn el-Hârzemî el-Mutarrizî. el-Muğrib fî tertîbi’l-mu‘rib. b.y.: y.y., ts.
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, ts.
• Mühelhil b. Rebîa, Ebû Leylâ Mühelhil (Adî) b. Rebîa b. Hâris b. Mürre et-Tağlibî. ed-Dîvân. nşr. Talâl Harb. b.y.: Dâru’l-‘Âlemiyye, ts.
• Mütercim Âsım Efendi. el-Okyânûsu’l-Basît fî tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît. ed. Mustafa Koç. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Nâbiga ez-Zübyânî, Ebû Ümâme (Ebû Akreb) Ziyâd b. Muâviye b. Dabâb (Dıbâb) b. Câbir en-Nâbiga ez-Zübyânî. ed-Dîvân. nşr. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrâhîm. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, ts.
• Ömer b. Ebû Rebîa, Ebü’l-Hattâb (Ebû Hafs) Ömer b. Abdillâh b. Ebî Rebîa b. el-Mugîre el-Kureşî el-Mahzûmî. ed-Dîvân. nşr. Ahmed Ekrem et-Tabbâ’. Beyrut: Dâru’l-Kalem, ts.
• Palmer, Frank Robert. Semantic. Cambridge: University Press, 1991.
• Râğıb el-Isfehânî, Ebû’l-Kâsım el-Huseyn b. Muhammed er-Râğıb el-Isfehânî. el-Mufredât fî ğarîbi’l-Kur’ân. nşr. Safvân ’Adnân ed-Dâvûdî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1412.
• Rebî‘a er-Rakkî, Rebî‘a b. Ŝâbit el-Esedî er-Rakkî. ed-Dîvân. b.y.: y.y., ts.
• Sarı, Mevlüd. el- Mevârid Arapça-Türkçe Lügat. İstanbul: İpek Yayınları, 1982.
• Selâme b. Cendel, Ebû Mâlik Selâme b. Cendel b. Abdiamr et-Temîmî el-Hârisî. ed-Dîvân. b.y.: y.y., ts.
• Süyûtî, Ebu’l-Fadl Celaluddîn Abdurrahman Ebu Bekir es-Süyûtî. el-Mühezzeb fima vaka‘a fi’lKur’ân-ı Kerîmi mine’l-mu‘arreb. nşr. Semîr Hüseyin Halebî. Beyrut: y.y., 1408/1987.
• Şenferâ, Sâbit (Amr) b. Mâlik eş-Şenferâ el-Ezdî. ed-Dîvân. nşr. İmîl Bedî‘ Ya‘kûb. b.y.: Dâru’l-Kutubi’l-‘Arabî, ts.
• Şertûnî, Saîd el-Hûrî eş-Şertûnî. Akrebü’l-mevârid fî fusahi’l-‘Arabiyye ve’ş-şevârid. Beyrut: y.y. 1403.
• Tâlikânî, Ebû’l-Kâsım İsmail b. ‘Abbâd. el-Muhît fî’l-luğa. nşr. Muhammed Hasen Âlu Yâsîn. Beyrut: ‘Âlemu'l-Kutub, 1414/1994.
• Tarafe b. Abd, Ebû Amr Tarafe (Amr) b. el-Abd b. Süfyân b. Sa‘d el-Bekrî el-Vâilî. Dîvânu Tarafe b. el-‘Abd. thk. Mehdî Muhammed Nâsıruddîn. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2002.
• Topaloğlu, Bekir - Karaman, Hayrettin. Arapça-Türkçe Yeni Kâmûs. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Tülücü, Süleyman. “Muallakât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/310-312. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Urve b. el-Verd el-‘Absî. ed-Dîvân. nşr. ‘Abdulmu‘în el-Melûhî. b.y.: y.y., ts.
• Vankulu Mehmed Efendi. Vankulu Lügati. ed. Mustafa Koç. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Yılmaz, Hasan. Kur’ân Kelime ve İfadelerini Anlamada Kavram Tefsiri ve Semantik Analiz Yöntemi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
• Yolcu, M. İsmet. Örnek Sözlük. Ankara: Eğit-San Basım Yayım, 1996.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. ‘Abdurrezzâk ez-Zebîdî. Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri'l-kâmûs. nşr. ‘Alî Şîrî. 20 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1434.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Mahmûd b. ‘Amr ez-Zemahşerî. Esâsu’l-belâğa. nşr. Muhammed Bâsil ‘Uyûnu’s-Sevd. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1419/1998.