İstanbul Yazma Eser Kütüphanelerinde İbnu’l-Mukaffa‘a Nispet Edilen Eserler

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 26, 829 - 844

Mehmet Kuyanay

https://doi.org/10.53683/gifad.1439215

Öz

Arap edebiyatında edebî nesrin öncüsü sayılan Abbasîlerin ünlü kâtibi ve aynı zamanda Kelile ve Dimne’yi Farsçanın eski hali olan Pehleviceden Arapçaya tercüme eden Fars kökenli Abdullah İbnu’l-Mukaffa‘a telif ve tercüme olarak pek çok eser nispet edilmiştir. Ancak ona nispet eden eserlerden bir kısmı biraz da onun sonradan Müslüman oluşunun şüpheyle karşılanması, zındıklıkla itham edilmesi, Kur’ân’a muaraza yapmaya çalıştığı iddiası gibi sebeplerin de etkisiyle günümüze ulaşmamıştır. Günümüze ulaşan eserlerden bir kısmı ise yeterli derecede tanınmamıştır. Söz gelimi onun el-Fevâʾid ve’l-kalâid, isimli eseri, sadece Alman Şarkiyatçı Carl Brockelmann (1868-1956) tarafından sadece ismen zikredilmiştir. Bu çalışma da onun İstanbul’daki yazma eser kütüphanelerindeki eserleri ile ilgilidir. Zira bu kütüphanelerde bulunan ve ona ait olan eserlerden bir kısmı gerek Arap edebiyatında gerek diğer edebiyatlarda henüz tanınmamaktadır. Bununla birlikte bazı eserlerinin orijinalinin de bu kütüphanelerde bulunan eserlerden alundığı anlaşılmıştır. Dolayısıyla bu çalışmada onun bilinen eserlerinin yanında bilinmeyen eserlerinin de tanınması ihtiyacına cevap mahiyetinde, bu makale ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Edebiyatı, İbnu’l-Mukaffa‘, Yazma Eserler, Fars. el-Fevâʾid ve’l-Kalâid.

WORKS RELATED TO IBNU'L-MUKAFFA IN ISTANBUL MANUFACTURING LIBRARY

Öz

Many works have been attributed as copyrights and translations to Abdullah Ibnu'l-Mukaffa of Persian origin, who was the famous scribe of the Abbasids, who was considered the pioneer of literary prose in Arabic literature, and who also translated Kelile and Dimne from Pahlavi, the old form of Persian, into Arabic. However, some of the works attributed to him have not survived to the present day, partly due to reasons such as the suspicion that he later became a Muslim, his accusation of atheism, and the claim that he tried to contradict the Quran. Some of the works that have survived to the present day are not well known. For example, his work al-Fevâʾid ve'l-kalâid was mentioned only by name by the German Orientalist Carl Brockelmann (1868-1956). This study is also about his works in the manuscript libraries in Istanbul. Because some of the works belonging to him in these libraries are not yet known both in Arabic literature and other literatures. However, it has been understood that the originals of some of his works were taken from the works in these libraries. Therefore, in this study, this article was discussed as an answer to the need to recognize his unknown works as well as his known works.

Anahtar Kelimeler

Arabic Literature, Ibnu, Manuscripts, Persian, el-Fevâʾid ve’l-Kalâid.

Kaynakça

• Brockelmann, Carl. Târîhu’l-edebi'l-'Arabî, Arapçaya. çev. Abdulhalim Neccâr, Kahire: Dâru’l -Me’ârif, 5. Basım, 1991.
• Durmuş, İsmail. ‘‘İbnu’l-Mukaffa‘’’ DİA. 21/130-134. (2000).
• Ferrûh, Ömer. Târîhu’l-edebi’l-’Arabî-el-Asru’l-Abbasî. Beyrut: Dâru’l-‘İlm, 4. Basım, 1981.
• Herevî, Hüseyin Ali, Şerhi gazelha-yı Hafız. Dersaadet: 1872.
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. Âsâru İbni’l-Mukaffa‘. Beyrut: Dâru’l -İlmiyye, ts.
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. ed-Durretu’l-yetîme ve’l-cevheretu’s-semîne. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Reisu’l-küttâb, 323099.
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. ed-Durretu’l-yetîme. thk. Şekîb Arslan, Kahire: Hindavî, 1917.
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. Edebu’l-kebîr. thk. Naib Hasan el-Mersafî. Kâhire, 1913.
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. el-Edebu’l-kebîr (İslâm Siyaset Üslûbu içinde). çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Dergâh Yay, 2004.
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. el-Edebu’l-kebîr. İstanbul, Süleymaniye Kütüphanesi, İyd Mehmed Efendi, 626020).
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. el-Edebu’l-kebîr. thk. A. Zeki Paşa. İskenderiye: 1912.
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. el-Edebu’l-vecîz li’l-veledi’s-sağîr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, 198664.
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. el-Edebu’l-vecîz li’l-veledi’s-sağîr. thk. Muhammed Gufrânî el-Horasânî. Kâhire: ‘Âlemu’l-kütüb, 1943.
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. el-Edebu’s-sağîr. thk. A. Zeki Paşa, İskenderiye 1911.
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. el-Edebu’s-sağîr. thk. Vâil b. Hafız, Buhayra 1911.
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. el-Edebu’l-vecîz li’l-veledi’s-sağîr. thk. Muhammed Gufrânî el-Horasânî, ‘Âlemu’l- kütüb, Kahire 1943.
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. el-Kasîde. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Aşir Efendi, 331720.
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. Hitâbu melik min mülûki’l-Furs li-ra‘iyyetih. Abdullah İbnu’l-Mukaffa‘, Hitâbu Melik min Müluki’l-Furs Li-Ra’iyyetih. İstanbul: Köprülü Kütüphanesi, Fazıl Ahmed Paşa, 362249.
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. Kelîle ve Dimne, çev: Hayreddin Karaman- Bekir Topaloğlu, Ensar Yay, İstanbul 2018.
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. Kelîle ve Dimne, thk. Abdulvehhâb Azzam- Tâhâ Hüseyin, Hindâvî, Kâhire 2014.
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. Kitâbu’l-emsâl, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hamidiye, 267568.
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. Kitabu’l-fevâid ve’l-kalâid, Fâzıl Ahmed Paşa, 362440, Köprülü Kütüphanesi.
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. l-Edebu’l-kebîr ve’l-Edebu’s-sağîr, yer ve tarih yok.
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. Risâle fî mekârimi’l-ahlâk ve siyâseti’l-medeniyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 323099.
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. Risâletu’l-ahlâk fi’s-siyâse. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Halet Efendi, 264402.
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. Risâletu’s-sahâbe (‘İslâm Siyaset Üslûbu içinde), çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Dergâh Yay, 2004.
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. Risâletu’s-sahâbe (Âsâru İbni’l-Mukaffa‘ kitabının içinde), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1989.
• İbnu’l-Mukaffa‘, Abdullah. Risâletu’s-sahâbe thk. Muhammed Kurd Ali. Beyrut: Dâru’l -Muktebes, 2014.
• Karabulut, Ali Rıza -Ahmet Turan Karabulut. Dünya Kütüphanelerinde Mevcut İslâm Kültür Tarihi İle İlgili Eserler Ansiklopedisi. Kayseri: 2001.
• Kuyanay, Mehmet. İbnu’l-Mukaffa‘ Eserleri ve Arap Edebiyatındaki Yeri. Ankara: Otto Yay. 2021.
• Şirinov, Agil. “Nasîruddin Tûsî”, DİA, 41/242-245. (2012).