Mısır'da "Gerçek Sünnet" İddiasının İz Sürümü: İsmail Mansûr Cûda Özelinde Bir İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 27, 249 - 277

İsa Eren

https://doi.org/10.53683/gifad.1583836

Öz

Mısır, modern dönemde hadis ve sünnete karşı eleştirel yaklaşımlar açısından merkezi konumda olan ülkelerden biridir. Müslümanların sünnet algısını sorunlu bulan bazı yazar ve aydınlar, “gerçek sünnet” iddiasıyla birtakım arayışlara yönelmiştir. Bu çerçevede eser telif edenlerden birisi de İsmail Mansûr Cûda’dır. Fikrî geçmişi selefî düşünceye dayanan Cûda, seksenli yılların ortasında yaşadığı değişimle hadisleri ve geleneği eleştirmeye başlamıştır. Tebsîrü'l-ümme bi hakîkati's-sünne adlı eseri selefî camia başta olmak üzere ülkede büyük bir infial yaratmıştır. Cûda, sünnetin varlığını reddetmeyen; ancak eleştirel yaklaşımın neticesinde amel edilecek sünneti oldukça sınırlandıran metoduyla bilinmektedir. Sünneti tamamen reddedenleri İslâmî ilimlerde derinliği bulunmayan kişiler olarak gören Cûda, Kur’an’daki resule itaat ve ittiba gibi kavramların, sünnete bağlılığı zorunlu kıldığını düşünmektedir. Diğer yandan sahâbe döneminde sağlıklı işleyen hadis tetkik sisteminin tâbiîn ve sonrasındaki dönemde sekteye uğradığını vurgulamaktadır. Bu çalışmada modern dönemde Mısır’da “gerçek sünnet” iddiasıyla telif edilen eserin özgün değerinin tartışılması ve nihayetinde benzeri eserlerle mukayesesi amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda Cûda’nın mezkûr eserindeki görüşlerinin, bütüncül bir bakış açısıyla ve tutarlı olup olmaması ekseninde incelenmesi hedeflenmektedir. Böylece modern dönemde yapılan hadis tartışmalarının arka planına dönük bir panorama çizme imkanı elde edilecektir. Mezkûr eserin bilimsel bir bakış açısıyla incelenmesi, hadis ve sünnetin doğru anlaşılması ve Mısır’daki eleştirel yaklaşımın tarihi seyri açısından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Sünnet, Cûda, Rivayet, Mısır

Teşekkür

Sayın editörüm, ilgi ve desteğiniz için teşekkür eder. İyi çalışmalar dilerim.

The Tracing of the Claim of “True Sunnah” in Egypt: An Investigation in the Specific Case of Ismail Mansoor Joudeh

Öz

Egypt is one of the central countries in terms of critical approaches to hadith and sunnah in the modern period. Some authors and intellectuals, who found the Muslim perception of the Sunnah problematic, turned to some searches with the claim of “true Sunnah”. One of the authors of works in this framework is Ismail Mansoor Joudeh. Joudeh, who has an intellectual background in Salafist thought, began to criticize hadiths and tradition with the change he experienced in the mid-eighties. His work entitled Tabsīr al-umma bi hakīqat al-sunna caused a great outrage in the country, especially in the Salafist community. Joudeh is known for a method that does not deny the existence of the Sunnah, but as a result of his critical approach, he severely limits the Sunnah to be practiced. Regarding those who completely reject the Sunnah as people who lack depth in Islamic sciences, Joudeh considers that the Qur'anic concepts such as obedience to the Messenger and ittiba make adherence to the Sunnah obligatory. On the other hand, he emphasizes that the hadith investigation system, which had been functioning well during the Sahāba period, was interrupted in the period of the tābi'in and after. It is aimed in this study to discuss the original value of the work, which was compiled in Egypt in the modern period with the claim of “true Sunnah”, and finally to compare it with similar works. In accordance with this purpose, it is aimed to examine the views of al- Joudeh in the aforementioned work from a holistic perspective and in terms of whether they are consistent or not. Therefore, it will be possible to draw a perspective on the background of the hadith debates in the modern period. Examining the aforementioned work from a scientific perspective is important for the correct understanding of hadith and sunnah and the historical course of the critical approach in Egypt.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Sunnah, Joudeh, Riwayat, Egypt

Kaynakça

• Kaynakça A.C. Brown, Jonathan. “Erken Dönem Hadis Münekkitlerinin Metin Tenkidi Yaptığını Nasıl Biliyoruz ve Bulmak Niçin Bu Kadar Zor”. çev. Salih Kesgin. Hadiste Metin Tenkidini Yeniden Düşünmek. ed. Salih Kesgin. 31-89. Samsun: Üniversite Yayınları, 2. Basım, 2022.
• Ağırman, Cemal. “Hadîs Edebiyâtının İntikal Safhaları ve Kitâbet Meselesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2001), 155-168.
• Akgün, Hüseyin. Goldziher ve Hadis. Ankara: Araştırma Yayınları, 2014.
• Akgün, Hüseyin. “Hadis Hırsızlığının Yöntemleri ve Boyutları”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi XVI/1 (2016).
• Aydınlı, Abdullah. “Hadis Karşıtlığının Yeni Gerekçeleri”. İslam’ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri, Kutlu Doğum Sempozyumu 2001. 141-154, 2003.
• Aydınlı, Abdullah. “Hadis Rivayetinde Yazının Kullanımı ve Güvenilirliği”. Sünnetin Dindeki Yeri. 307-320. Ensar Neşriyat, 1995.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b el-Hüseyin b Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Birışık, Abdulhamit. Hind Altkıtası Düşünce ve Tefsir Ekolleri. İnsan, 2001.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl b. İbrahim Cu’fî. Sahîhü’l-İmâmi’l-Buhârî. nşr. Muhammed Züheyr b. Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necat, 1. Basım, 1422.
• Cezâirî, Tâhir b Muhammed Salih b Ahmed Sem‘ûnî Hasenî Tâhir. Tevcîhü’n-nazar ilâ usûli’l-eser. thk. Abdülfettâh Ebû Gudde. 2 Cilt. Beyrut: el-Matbaatü’l-İslâmiyye, 1995.
• Cûda, İsmail Mansûr. Şifâʾü’s-sadr bi nefyi ʿazâbi’l-kabr. 2 Cilt, ts.
• Cûda, İsmail Mansûr. Tebsîrü’l-ümme bi hakîkati’s-sünne. el-Minhâc, 1995.
• Çalgan, Mehmet Ali. Muhaddisler muhteva tenkidi yaptı mı? İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları (İFAV), 2023.
• Düzenli, Muhittin. “Hadise Yönelik Rasyonalist Yaklaşımlar: Ehl-i Kur’an Örneği”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33 (2012), 101-138.
• Düzenli, Muhittin. Hadislerin Yazım Serüveni. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2024.
• Düzenli, Muhittin. “‘Kur’ân Dışında Benden Hiçbir Şey Yazmayınız’ Rivâyeti ile Hadislerin Yazılmasını Yasaklayan Diğer Rivâyetlerin Tahlil ve Tenkîdi”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 7/1 (2023), 20-42.
• Ebû Reyye, Mahmud. Edvâʾ ʿale’s-sünneti’l-Muhammediyye. Kahire: Darü’l-Maârif, 6. Basım, ts.
• Goldziher, Ignaz. İslam Kültürü Araştırmaları. çev. Mehmet Said Hatiboğlu - Cihad Tunç. 2 Cilt. Ankara: Otto, 2019.
• Güler, Zekeriya. “Ebû Reyye’nin ‘Advâ Ale’s-Sünne en- Nebeviyye’ Adlı Eseri Üzerine Bir Değerlendirme”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1991), 187-201.
• Itr, Nûreddîn. Menhecü’n-nakd fî ʿulûmi’l-hadîs. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 2. Basım, 1979.
• İbn Ebü’l-Hadîd, Ebû Hâmid İzzüddîn Abdülhamîd b. Hibetillâh b. Muhammed el-Medâinî. Şerhu Nehci’l-belâġa. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm el-Mısrî. 20 Cilt. Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1965.
• İbn Şâhin, Ebû Hafs Ömer b. Ahmed b. Osmân el-Bağdâdî. en-Nâsih ve’l-mensûh mine’l-hadîs. thk. Ali Muhammed Muavvad - Adil Ahmed Abdülmevcûd. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Ulûmü’l-hadîs. thk. Nureddin Itr. Dârü’l-Fikri’l-muâsır, ts.
• Kari, Ebü’l-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed Ali. Şerhu Nuhbeti’l-fiker fî mustalahati ehli’l-eser. Beyrut: Dârü’l-Erkam, ts.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. İrşâdü’s-sârî li-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Bulak: el-Matbaatu’l-Kübra’l-Emîriyye, ts.
• Kesgin, Salih. “‘(Hastalıkta) Bulaşıcılık Yoktur’ Hadisinin İsnad ve Metin Açısından Tahlili,”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/26 (2014), 83-120.
• Köktaş, Yavuz. “Bazı Yeni Sünnet Tanımları Üzerine”. Dîvân 7/12 (2002), 95-160.
• Kuzudişli, Ali. “Hadis Hırsızı (Sâriku’l-Hadîs): Bir Cerh Teriminin Anlattıkları”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi IV/8 (2015), 43-60.
• Mat‘anî, Abdülazîm İbrahim Muhammed. Ehtâ‘ ve evhâm fî edhami meşrû‘i te‘assufî lî hedmi’s sünneti’n-nebeviyye. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1. Basım, 1999.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîh-i Müslim. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1991.
• Özdemir, Veysel. “Sahâbe ve Tâbi’î nin Sünnet/Hadîs Karşıtlarına Yönelik Tavırlarına Dair Rivâyetlerin Tesbiti,”. Uluslararası Yanlış Algılar ve Doğru İslâm Sempozyumu Tebliğleri. 502-517. Şanlıurfa, 2016.
• Özdemir, Veysel. “Sünnet ve Hadîsi Dışlayıcı İslâm Yorumların Geldiği Son Nokta: (Sadece) Kur’an’a Göre Namaz”. slam ve Yorum II: Temel Tartışmalar, İmkânlar ve Sorunlar. 2/469-481, 2018.
• Öztekin, Adil. Modern Dönem Mısır’da Metin Tenkidi Tartışmaları. Ankara: İlâhiyât, 2022.
• Salih, Subhî. Ulûmü’l-hadîs ve mustalahuh: Arz ve dirâse. Beyrut: Dârü’l-ilm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 1984.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b Abdirrahmân b Muhammed. Fethu’l-muğîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadîs li’l-Irâki. thk. Şeyh Ali Hüseyin Ali. 5 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-Sünne, 2003.
• Şirbînî, İmâd es-Seyyid. es-Sünnetü’n-nebeviyye fî kitâbâti a’dâi’l-İslâm münâkaşatuha ve’r-red aleyha. 2 Cilt. Kahire: Alimu’s-Sekâfe, 3. Basım, 2019.
• Şirbînî, İmâd es-Seyyid. Reddü’ş-şübühât havle ismeti’n-nebiyyi fî davʾi’l-kitâb-i ve’s-sünneti. Mansûre: Daru’l Yakin, 2008.
• Şirbînî, İmâd es-Seyyid. Ukûbetü’z-zânî ve’l-mürted. Kahire: Mektebetü’l-Îmân, 2003.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd. 5 Cilt. Kahire: Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1978.
• Yusuf, Abdurrahman Muhammed. el-Kur’âniyyûn fî Mısr ve mevkıfü’l-İslâm minhum. Kahire: Dârü’l-Beyân, 2012.
• Yücel, Ahmet. “Hadislerin Yazılmasıyla İlgili Rivayetlerin Tenkit ve Değerlendirilmesi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11-12 (1999 1998), 197-204.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tezkiretü’l-huffâz. thk. Zekeriyyâ Umeyrât. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1. Basım, 1998.
• Züheyrî, Ebü’l-Eşbal. “Şerhu Sahîh-i Müslim”. islamweb. Erişim 10 Temmuz 2024. https://audio.islamweb.net/audio/index.php?page=FullContent&full=1&audioid=213930