TÜRKİYE’DE İŞÇİ/HALK ŞİRKETLERİ SÜRECİNİN TÜRKSAN VE HASTAŞ VAKALARI ÜZERİNDEN İNCELENMESİ

Yıl 2019, Cilt: 14 Sayı: 2, 191 - 212, 31.12.2019

Yener Pazarcık

Öz

Türkiye’de 1961 yılında kitlesel biçimde başlayan Avrupa ülkelerine işçi göçü, devamında pek çok büyük değişimin de öncüsü olmuştur. Sosyal yaşamda, iş, eğitim hayatında ve akla gelebilecek her türlü kamusal/bireysel alanda etkilerini nesillerdir yaşadığımız, hissettiğimiz bu olay, günümüze gelene kadar çok sayıda akademik çalışmanın ve siyasi tartışmanın konusunu oluşturmuştur. Bu çalışma ile 1964 yılında itibaren ortaya çıkmaya başlayan İşçi Şirketi Hareketi sonrası yaşananlar, örnek olay olarak ele alınan iki şirket üzerinden anlaşılmaya çalışılmıştır. Çalışmada konuyu daha somut kılabilmek için Avrupa ülkeleri ve ağırlıkla Türkiye’de yaşanan 55 yıllık süreç, TÜRKSAN ve HASTAŞ şirketleri temelinde incelenmiştir. Araştırmada kullanılmak üzere sürece şahitlik etmiş hatta paydaş olmuş iki ulusal gazetenin arşivinde, “Türksan, Hastaş, İşçi Şirketi ve Halk Şirketi” ifadeleri geçen tüm metinler, belge ve veri seti haline getirilmiştir. Elde edilen 725 belge, haber, ilan/duyuru, reklam, köşe yazısı/görüş, araştırma başlıklarıyla sınıflandırılmıştır. TÜRKSAN ve HASTAŞ vakalarında yaşananları elde edilen belgeler üzerinden yorumlamak için araştırma soruları oluşturulmuş ve elde edilen belgeler ile bunlara yanıt aranmıştır. Özetle araştırmada, İşçi/Halk şirketi olarak isimlendirilen bu iki çok ortaklı kuruluş türünün, üretim, pazarlama, finansman, sürdürülebilirlik sıkıntılarını aşmak için büyük kampanyalar ile yüzlerini tekrar tekrar Avrupa’daki Türk işçilerine ve Halk’a dönmelerine, kampanyalarına, çıkar çatışmalarına, hissedar ve hissedar olma potansiyeli taşıyanlara olan vaatlerine, yaşanan tartışmalara, siyasilerin konuyla ilişkilerine, konuya dahillerine, süreç içerisinde ortaya çıkan hayal kırıklıklarına, iki girişimin basına yansıyan yaşam öyküsü üzerinden değinilmiş, süreç özetlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İşçi Şirketi, Halk Şirketi, Türksan, Hastaş

Kaynakça

• Abadan-Unat, N., Keleş, R., Pennix, R. (1976). Göç ve gelişme: Uluslararası işgücü göçünün Boğazlıyan İlçesi üzerindeki etkilerine ilişkin bir araştırma. Ankara: Ajans-Türk Matbaacılık Sanayi.
• Abadan-Unat, N. (1979). Turkish workers in europe 1960-1975: A balance sheet of achievements and failures. E.J. Brill, Leiden, Netherlands.Ant (1969). Holdingler arasında kıran kırana savaş nihayet açığa çıktı. Haftalık Dergi, Sayı: 155.
• Apak, S. (1993). Yurt dışındaki işçi potansiyeli ve Türkiye ekonomisi. Cem Yayınevi: İstanbul.
• Akyol, S. (1977). Yurtdışında çalışan işçilerimizin kurdukları işletmelerin yatırım sorunları: Yurt dışında çalışan işçilerimizin Türkiye’de kurdukları işletmelerin yatırım finansman ve yönetim sorunları. Güredin, E. Küçükberksun, S. Bilginoğlu, F. (Edt.), İ.Ü. Muhasebe Enst.Yay.No.21, İstanbul, 71-84.
• Aslan, M. (2018). Sermaye Piyasaları Altyapısı Oluşturulmadan Yapılan Bir Halka Arz Denemesi: Hastaş Vakası. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi. Özel Sayı, 139-164.
• Aytekin, G. K. (2018). Türkiye’de Sermaye Piyasaları ve Borsaların Gelişim Süreci. International Journal of Humanities and Education. Cilt 4, Sayı 9, 151-177.Cumhuriyet (1966, 18 Aralık). Türk-San İlk Yatırımını 1967’de Yapacak. s.5.
• Çöloğlu, H. (1984). Yurt dışındaki Türk işçileri ve tasarrufları. Gazi Üniversitesi Yayınları, Yayın no:35, Ankara.
• Demirel, A. (1977). İşçi şirketlerinin finansman ve yönetim sorunları: Yurt dışında çalışan işçilerimizin Türkiye’de kurdukları işletmelerin yatırım finansman ve yönetim sorunları. Güredin, E. Küçükberksun, S. Bilginoğlu, F. (Edt.), İ.Ü. Muhasebe Enst.Yay.No.21, İstanbul, 87-97.
• Gökmen, O. (1972). Federal Almanya ve Türk işçileri. Ayyıldız Matbaası: Ankara.
• Kılıç, C. (2016, 04 Kasım). Almanya’ya Türk işçi göçünün 55. Yılı. Milliyet Gazetesi. Erişim adresi: www.milliyet.com.tr
• Milliyet (1967, 15 Ocak). Almanya’da 6 Bin Türk İşsiz Kaldı. s.1
• Mortan, K. (1982, 29 Mart). Boğulan güç: Halk şirketleri. Cumhuriyet Gazetesi, s.8.
• Pazarcık, Y., Erol, M. (2018). İşçi şirketleri: Türkiye’de yerli sermaye oluşturma çabaları. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, (09/2018), 105-138.Tuna, O. (1977). Dış ülkelerde çalışan işçilerimiz ve işçi şirketleri: Yurt dışında çalışan işçilerimizin Türkiye’de kurdukları işletmelerin yatırım finansman ve yönetim sorunları. Güredin, E. Küçükberksun, S. Bilginoğlu, F. (Edt.), İ.Ü. Muhasebe Enst.Yay.No.21, İstanbul.
• Üçışık, F. (2014). İşçi Şirketleri Sorunu. Ötüken Yayınları: İstanbul.
• Yılmaz, C. (1993). Türkiye'de kırsal sanayinin desteklenmesi ve işçi şirketleri örneği. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 305-334.
• www.deva.com.tr (erişim 22.02.2019)