MAKROEKONOMİK DEĞİŞKENLERİN BORSA İSTANBUL HİZMETLER ENDEKSİ (XUHIZ) ÜZERİNE ETKİLERİ

Yıl 2020, Cilt: 15 Sayı: 2, 15 - 33, 31.12.2020

Ethem Esen Selim Yıldırım Fatih Temizel Gizem Kütükcüler

Öz

Üç sektör modeli içerisinde üçüncül olan hizmet sektörünün, Türkiye’de girişimlerdeki oranı %40’ların üzerindedir. Her geçen gün büyüyen bu sektörü etkileyen makroekonomik değişkenlerin belirlenmesi, yatırımcılar açısından büyük öneme sahiptir. Bu çalışmada, Borsa İstanbul Hizmetler Endeksi (XUHIZ) değişkeni üzerinde seçili makroekonomik değişkenlerin herhangi bir etkisinin olup olmadığının belirlenmesi amacıyla, 2015:01-2019:12 dönemi XUHIZ, Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE), Tüketici Güven Endeksi, Döviz Kuru ve işsizlik oranı değişkenlerine ait aylık frekanslı zaman serileri, VAR modeli kurularak etki-tepki, varyans ayrıştırması testleri ve Granger nedensellik testi ile analiz edilmiştir. Yapılan analiz sonucunda; XUHIZ’den TÜFE’ye ve işsizlikten XUHIZ’e doğru tek yönlü nedensellik olduğu, XUHIZ ile tüketici güven endeksi ve döviz kuru arasında bir nedensellik olmadığı sonuçlarına ulaşılmıştır. Etki-tepki analizi sonucuna göre, değişkenlere gelen şoklarda dengeye gelme durumu ve istatistiksel anlamsızlık görülmüş ve on sekiz dönem boyunca tepki gösterilen tek değişkenin döviz kuru değişkeni olduğu anlaşılmıştır. Varyans ayrıştırması sonucuna göre ise en etkili değişken döviz kuru, ikinci en etkili değişkenin ise tüketici güven endeksi olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

BİST Hizmetler, Makroekonomik değişkenler, VAR analizi, Granger nedensellik testi

Kaynakça

• ABDALLA, I. S. A. ve MURINDE, V. (1997). “Exchange Rate And Stock Price Interactions In Emerging Financial Markets: Evidence On India, Korea, Pakistan And The Philippines”, Applied Financial Economics, 7(1): 25-35. https://doi.org/10.1080/096031097333826
• ACARAVCI, S. K. ve KARAÖMER, Y. (2017). “Türkiye’de Döviz Kuru Ve Enflasyonun Borsa İstanbul (BIST) Sınai Endeksi Getirisi Üzerine Etkisi”, First Mediterranean International Conference On Social Sciences, 1(1): 246-259.
• AHMAD, M. I. REHMAN, R. ve RAOOF, A. (2010). “Do Interest Rate, Exchange Rate Effect Stock Returns? A Pakistani Perspective”, International Research Journal of Finance and Economics, (50): 146-150.
• AKTAŞ, M. ve AKDAĞ, S. (2013). “Türkiye’de Ekonomik Faktörlerin Hisse Senedi Fiyatları İle İlişkilerinin Araştırılması”, International Journal of Social Science Research, 2(1): 50-67.
• ALPER, D. ve KARA, E. (2017). “Borsa İstanbul'da Hisse Senedi Getirilerini Etkileyen Makroekonomik Faktörler: BIST Sınai Endeksi Üzerine Bir Araştırma”, Suleyman Demirel University Journal of Faculty of Economics & Administrative Sciences, 22( 3): 713-730.
• AYDEMİR, O. ve DEMİRHAN, E. (2009). “The Relationship Between Stock Prices And Exchange Rates Evidence From Turkey”, International Research Journal of Finance and Economics, (23): 207-215.
• BALI, S., CİNEL, M. O. ve GÜNDAY, A. H. (2014). “Hisse Senedi Fiyatlarını Etkileyen Temel Makroekonomik Faktörlerin BİST 100 Endeksi’ne Etkisinin Ölçümlenmesi”, ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (ODÜSOBİAD), 4(9): 46-50.
• BAŞARIR, Ç. ve KETEN, M. (2016). “Gelişmekte Olan Ülkelerin CDS Primleri İle Hisse Senetleri Ve Döviz Kurları Arasındaki Kointegrasyon İlişkisi”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15): 369 – 380.
• BAŞTÜRK, M. F. (2019). “Tüketici Güven Endeksi İle Hisse Senedi Piyasası Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği”, Maliye Dergisi, 177: 145-159.
• BELEN, M. ve KARAMELİKLİ, H. (2016). “Türkiye’de Hisse Senedi Getirileri İle Döviz Kuru Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: ARDL Yaklaşımı”, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 45(1): 34-42.
• BOYACIOĞLU, M. A. ve ÇÜRÜK, D. (2016). “Döviz Kuru Değişimlerinin Hisse Senedi Getirisine Etkisi: Borsa İstanbul 100 Endeksi Üzerine Bir Uygulama”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, (70): 143-156.
• BÜYÜKŞALVARCI, A. ve ABDİOĞLU, H. (2010). “The Causal Relationship Between Stock Prices And Macroeconomic Variables: A Case Study For Turkey”, International Journal of Economic Perspectives, 4(4): 601-610.
• CEYHAN, V. ve GÜNDÜZ, O. (2015). “Vektör Otoregresyon Modelleri”, (Yayımlanmamış Ders Notu), Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• COŞKUN, M., UMER, U. ve KİRACI, K. (2016). “Seçilmiş Makroekonomik Değişkenlerle Hisse Senedi Fiyatları Arasındaki İlişki: Türkiye Üzerine Ampirik Bir İnceleme”, Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 53(616): 61-73.
• ÇETİN, A. C. ve BITIRAK, İ. A. (2015). “Türkiye’deki Makro Ekonomik Verilerin Hisse Senedi Getirilerini Etkileme Gücünün Arbitraj Fiyatlama Modeli İle Analiz”, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 6(12): 1-19.
• DOĞAN, B. EROĞLU, Ö. ve DEĞER, O. (2016). “Enflasyon Ve Faiz Oranı Arasındaki Nedensellik İlişkisi: Türkiye Örneği”, Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(1): 405-425.
• DURUCASU, H. (1997). “Ekonomik Göstergelerin İMKB'ye Etkisinin Analizi”, Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 121-150.
• ELMAS, B. ve ESEN, Ö. (2011). “Hisse Senedi Fiyatları İle Döviz Kuru Arasındaki Dinamik İlişkinin Belirlenmesi; Farklı Ülke Piyasaları İçin Bir Araştırma”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, (52): 152-170.
• EREN, M. (2014). “Makroekonomik Faktörler Ve Kredi Temerrüt Takaslarının BIST 100 Endeksi Üzerindeki Etkisi”, (Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• EYÜBOĞLU, S. ve EYÜBOĞLU, K. (2018a). “Enflasyon Oranı İle Borsa İstanbul Sektör Endeks Getirileri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(4): 89-100. https://doi.org/10.18037/ausbd.552686
• EYÜBOĞLU, S. ve EYÜBOĞLU, K. (2018b). “Tüketici Güven Endeksi İle Borsa İstanbul Sektör Endeksleri Arasındaki İlişkinin Araştırılması”, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 33(1): 235-259. https://doi.org/10.24988/deuiibf.2018331715
• FOWOWE, B. (2015). “The Relationship Between Stock Prices And Exchange Rates In South Africa And Nigeria: Structural Breaks Analysis”, International Review of Applied Economics, 29(1): 1-14. https://doi.org/10.1080/02692171.2014.933786
• HASAN, M. S. (2008). “Stock Returns, Inflation And Interest Rates In The United Kingdom”, The European Journal of Finance, 14(8): 687-699. https://doi.org/10.1080/13518470802042211
• HORASAN, M. (2008). “Enflasyonun Hisse Senedi Getirilerine Etkisi: İMKB 100 Endeksi Üzerine Bir Uygulama”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(2): 427-435.
• KALE, S. ve AKKAYA, M. (2015). “The Relation Between Confidence Climate And Stock Returns: The Case Of Turkey”, Procedia Economics and Finance, 38(2016): 150– 162.
• KANDIR, S. Y. (2006). “Tüketici Güveni Ve Hisse Senedi Getirileri İlişkisi: İMKB Mali Sektör Şirketleri Üzerinde Bir Uygulama”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(2): 217-230.
• KAYA, V. ÇÖMLEKÇİ, İ. ve KARA, O. (2013). “Hisse Senedi Getirilerini Etkileyen Makroekonomik Değişkenler 2002–2012 Türkiye Örneği”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (35): 167-176.
• KHAN, M. S. (2014). “Macroeconomic Variables & Its Impact On KSE-100 Index”, Universal Journal of Accounting and Finance, 2(2): 33-39. doi:10.13189/ujaf.2014.020201
• KENDİRLİ, S. ve ÇANKAYA, M. (2016). “Dolar Kuru’nun Borsa İstanbul-30 Endeksi Üzerindeki Etkisi Ve Aralarındaki Nedensellik İlişkisinin İncelenmesi”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(2): 307 -324.
• KOCABIYIK, T. ve FATTAH, A. S. F. (2020). “Makroekonomik Değişkenlerin Borsa Endeksleri Üzerine Etkisi: Türkiye Ve ABD Karşılaştırması”, Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 12(22): 116-151. https://doi.org/10.14784/marufacd.691108
• KREMER, M. ve WESTERMANN, T. (2004). “Consumer Confidence And Stock Prices In The Euro Area: Is There A Relationship - And Does It Matter?”, 27th CIRET Conference, Warsaw, 15-18 Eylül: 1-26.
• LUTKEPOHL, H. (1991) Introduction to Multiple Time Series Analysis. Springer.
• MERMER, İ. (2014). “Tüketici Güven Endeksi Ve Hisse Senedi Getirileri İlişkisi: BİST Üzerine Bir Uygulama”, (Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• MISHRA, A. K. (2004). “Stock Market And Foreign Exchange Market In India: Are They Related?”, South Asia Economic Journal, 5(2): 209-232.
• NISHA, N. (2015). “Impact Of Macroeconomic Variables On Stock Returns: Evidence From Bombay Stock Exchange (BSE)”, Journal of Investment and Management, 4(5): 162-170. doi:10.11648/j.jim.20150405.14
• NISHAT, M. ve SHAHEEN, R. (2004). “Macroeconomic Factors And The Pakistani Equity Market”, The Pakistan Development Review, 43(4): 619-637.
• ÖZER, A., KAYA, A. ve ÖZER, N. (2011). “Hisse Senedi Fiyatları İle Makroekonomik Değişkenlerin Etkileşimi”, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 26(1): 163-182.
• ÖZGEN, F. B. ve GÜLOĞLU, B. (2004). “Türkiye’de İç Borçların İktisadî Etkilerinin VAR Tekniğiyle Analizi”, METU Studies in Development, 31(1): 93-114.
• ÖZKAN, N. (2015). “Türkiye’de Enflasyon, Hisse Senedi Getirileri Ve Reel İktisadi Faaliyetler Arasındaki İlişkilerin İncelenmesi”, Bankacılar Dergisi, 94: 81-94.
• ÖZMEN, M. (2007). “Farklı Döviz Kuru Rejimleri Altında Hisse Senetleri Fiyatları İle Döviz Kurları Arasındaki İlişkinin Ekonometrik Analizi”, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(1): 519-538.
• ÖZMEN, M. (2017). “Türkiye İçin Döviz Kuru, Faiz Ve Enflasyonun Hisse Senedi Getirileri Üzerine Etkileri”, Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(1): 107-120.
• PATEL, S. (2012). “The Effect Of Macroeconomic Determinants On The Performance Of The Indian Stock Market”, NMIMS Management Review, 22: 117–127.
• POYRAZ, E. ve TEPELİ, Y. (2015). “Seçilmiş Makro Ekonomik Göstergelerin Borsa İstanbul XU100 Endeksi Üzerindeki Etkisinin Analizi”, Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi, 11(2): 102-128.
• SMYTH, R. ve NANDHA, M. (2003). “Bivariate Causality Between Exchange Rates And Stock Prices In South Asia”, Applied Economics Letters, 10(11): 699-704. https://doi.org/10.1080/1350485032000133282
• ŞAHİN, E. E. ve ÖZKAN, O. (2018). “Kredi Temerrüt Takası, Döviz Kuru Ve BİST 100 Endeksi İlişkisi”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(3): 1939-1945.
• ŞENTÜRK, M. ve DÜCAN, E. (2014). “Türkiye’de Döviz Kuru-Faiz Oranı Ve Borsa Getirisi İlişkisi: Ampirik Bir Analiz”, Business and Economics Research Journal, 5(3): 67-80.
• TEMİZEL, F. (2018). Gelişmekte Olan Ülkelerde Makroekonomik Değişkenlerin Hisse Senedi Piyasalarına Asimetrik Etkileri. Beta, İstanbul.
• TOPUZ, Y. V. (2011). “Tüketici Güveni Ve Hisse Senedi Fiyatları Arasındaki Nedensellik İlişkisi: Türkiye Örneği”, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(1): 53-65.
• YURTTANÇIKMAZ, Z. Ç. (2012). “Döviz Kuru Ve Enflasyonun Hisse Senedi Getirileri Üzerindeki Etkisi”, Ekev Akademi Dergisi, 16(51): 393-410.