EKONOMİ BOYUTUYLA ÇEVRESEL BELİRSİZLİK ALGISININ KARAR VERME TARZI VE RİSK ALMA EĞİLİMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ

Yıl 2025, Cilt: 20 Sayı: 1, 44 - 65, 30.06.2025

Fulya Kıroğlu , Feyza Arıca

Öz

Bu çalışmanın amacı, örgütlerde karar verici konumunda bulunan bireylerin ekonomik belirsizlik bağlamında algıladıkları çevresel belirsizliğin, karar alma tarzlarına ve risk alma eğilimlerine etkisini araştırmaktır. Söz konusu amaç doğrultusunda çalışmanın bulgularına temel oluşturacak veriler nicel araştırma yöntemlerinden biri olan anket tekniği kullanılarak elde edilmiştir. Çalışma, Çanakkale Ticaret ve Sanayi Odasına (ÇTSO) kayıtlı örgütlerde işveren ve işveren vekili konumunda olan 367 kişi ile gerçekleştirilmiştir. Çalışmadan elde edilen bulgulardan hareketle, karar verici konumunda bulunan bireylerin ekonomik belirsizlik algısının risk alma eğilimi üzerinde negatif etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir. Başka bir deyişle, karar verici konumunda bulunan bireylerin ekonomik belirsizliğe ilişkin algılarındaki artışın, risk alma eğilimlerinde bir azalmaya karşılık geldiği saptanmıştır. Aynı zamanda çalışmada, risk alma eğilimindeki artışın sezgisel karar verme tarzını pozitif, rasyonel karar verme tarzını negatif yönde etkilediği belirlenmiştir. Bu bağlamda risk alma eğilimindeki artışın, sezgisel karar verme tarzını güçlendirdiği ve rasyonel karar verme tarzını zayıflattığı tespit edilmiştir. Bununla birlikte örgütlerde karar verici konumda bulunan bireylerin ekonomik belirsizlik algısının rasyonel karar verme tarzı üzerinde pozitif etkisi olduğu bulunmuştur. Karar verici konumunda bulunan bireylerin ekonomik belirsizlik algısındaki artış rasyonel karar verme tarzını güçlendirmektedir. Değişkenlere göre farklılıklar incelendiğinde medeni duruma göre farklılık tespit edilemezken cinsiyet ve eğitim durumlarına göre farklılıklar tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çevresel Belirsizlik Algısı , Risk Alma Eğilimi , Karar Verme Tarzı

The Impact of Environmental Uncertainty Perception with the Economic Dimension on Decision-Making Style and Risk-Taking Tendency

Öz

Perception of Environmental Uncertainty, Risk-Taking Propensity, Decision-Making Style

Anahtar Kelimeler

Perception of Environmental Uncertainty , Risk-Taking Propensity , Decision-Making Style

Kaynakça

• AGOR, W. H. (1986). “How Top Executives Use Their Intuition To Make Important Decisions”. Business Horizons. 29(1). 49-53.
• AGUADO, D., RUBIO, V. J. ve LUCIA, B. (2011). “The Risk Propensity Task (PTR): A Proposal for a Behavioral Performance-Based Computer Test for Assessing Risk Propensity”. Anales de Psicología, 27(3). 862-870.
• AĞAN, B. (2020). “Davranışsal İktisatta Covid-19 Pandemi Süreci: Kaygı düzeyinin Sosyo-Ekonomik Karar Alma Davranışları Üzerine Etkisi”. Electronic Turkish Studies. 15(6), 1001-1016.
• AKALIN, M. (2018). Örnek Açıklamalarıyla Sosyal Bilimlerde Araştırma Tekniği Anket. Seçkin Yayıncılık: Ankara.
• ALTINIŞIK, İ. (2019). Enflasyonun İşletmeler Üzerindeki Etkileri ve Bu Etkileri Gidermeye Yönelik Yöntemler. İKSAD Publishing House: Ankara.
• BAIOCCO, R., LAGHI, F. ve D’ALESSIO, M. (2009). “Decision-Making Style Among Adolescents: Relationship with Sensation Seeking and Locus of Control”. Journal of Adolescence. 32(). 963-976.
• BAYRAM, N. (2016). Yapısal Eşitlik Modellemesine Giriş Amos Uygulamaları. Ezgi Kitapevi: Bursa.
• BAYRAM, N. ve AYDEMİR, M. (2017). “Decision-Making Styles and Personality Traits”. International Journal of Recent Advances in Organizational Behaviour and Decision Sciences. 3(1). 905-915.
• BEHLING, O. ve ECKEL, N. L. (1991). “Making Sense Out of Intuition”. Academy of Management Perspectives. 5(1). 46-54.
• BROUTHERS, K. D., BROUTHERS, L. E. ve WERNER, S. (2002). “Industrial Sector, Perceived Environmental Uncertainty and Entry Mode Strategy”. Journal of Business Research. 55(6), 495-507.
• BUCCIOL, A. ve MINIACI, R. (2018). “Financial Risk Propensity, Business Cycles and Perceived Risk Exposure”. Oxford Bulletin of Economics And Statistics. 80(1).160-183.
• BUCKLEY, P. J., CHEN, L., CLEGG, L. J. ve VOSS, H. (2018). “Risk Propensity in the Foreign Direct Investment Location Decision of Emerging Multinationals”. Journal of International Business Studies. 49(). 153– 171.
• CAMPO, C. D., PAUSER, S., STEINER, E. ve VETSCHERA, R. (2016). “Decision Making Styles and The Use of Heuristics in Decision Making”. Journal of Business Economics. 86(). 389-412.
• CHEN, J. (2013). “Environmental Uncertainty”. E. H. Kessler (ed.). içinde Encyclopedia of Management Theory. Sage Reference.
• CHIN, W. W. (1998). “The Partial Least Squares Approach to Structural Equation Modeling”. Modern Methods for Business Research. 295(2). 295-336.
• CİVELEK, M. E. (2018). Yapısal Eşitlik Modellemesi Metodolojisi. Beta Basım Yayın Dağıtım: İstanbul.
• CURŞEU, P. L. ve SCHRUIJER, S. G. (2012). “Decision Styles and Rationality: An Analysis of The Predictive Validity of The General Decision-Making Style Inventory”. Educational and Psychological Measurement. 72(6). 1053-1062.
• DANE, E. ve PRATT, M. G. (2007). “Exploring Intuition and Its Role in Managerial Decision Making”. Academy of Management Review. 32(1). 33-54.
• DAS, T. K. ve TENG, B. S. (2004). “The Risk-Based View of Trust: A Conceptual Framework”. Journal of Business and Psychology. 19(1). 85-116.
• DEAN JR, J. W. ve SHARFMAN, M. P. (1993). Procedural Rationality In The Strategic Decision‐Making Process. Journal of Management Studies. 30(4). 587-610.
• DEMİR, F. (2019). Konaklama İşletmelerinde Proaktif Kriz Yönetiminin Algılanan Çevresel Belirsizliğe Etkisi: Nevşehir İlinde Bir Uygulama. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Turizm İşletmeciliği Ana Bilim Dalı, Nevşehir.
• DOHMEN, T., FALK, A., HUFFMAN, D., SUNDE, U., SCHUPP, J. ve WAGNER, G. G. (2011). “Individual Risk Attitudes: Measurement, Determinants, and Behavioral Consequences”. Journal of the European Economic Association. 9(3). 522-550
• DONTHU, N. ve GUSTAFSSON, A. (2020). “Effects of COVID-19 on Business and Research”. Journal of Business Research. 117(), 284-289.
• DOYLE, A. ve ERICSON, D. (2003). Risk and Morality. University of Toronto Press: Canada.
• DU TOİT, A. S. (2016). “Using Environmental Scanning to Collect Strategic Information: A South African Survey”. International Journal of Information Management. 36(1), 16-24.
• DUNCAN, B. R. (1972). “Characteristics of Organizational Environments and Perceived Environmental Uncertainty”. Administrative Science Quarterly. 17(3). 313-327.
• ELBANNA, S. (2006). “Strategic Decision‐Making: Process Perspectives”. International Journal of Management Reviews, 8(1). 1-20.
• FELLNER, G. ve MACIEJOVSKY, B. (2007). “Risk Attitude and Market Behavior: Evidence From Experimental Asset Markets”. Journal of Economic Psychology.28(). 338–350.
• FORNELL, C. ve LARCKER, D. F. (1981). “Evaluating Structural Equation Models with Unobservable Variables and Measurement Error”. Journal of Marketing Research. 18(1). 39-50.
• GARCÍA-PÉREZ, A. M. ve YANES-ESTÉVEZ, V. (2022). “Longitudinal Study of Perceived Environmental Uncertainty. An Application of Rasch Methodology to SMES”. Journal of Advances in Management Research. 19(5), 760-780.
• GERLOFF, E. A., MUIR N. K. ve BODENSTEINER W. D. (1991). “Three Components of Perceived Environmental Uncertainty: An Exploratory Analysis of the Effects of Aggregation”. Journal of Management. 17(4). 749-768.
• GRIMA, S. HAMARAT, B. ÖZEN, E. GIRLANDO, A. ve GONZİ, D. R. (2021). “The Relationship between Risk Perception and Risk Definition and Risk-Addressing Behaviour during the Early COVID-19 Stages”. J. Risk and Financial Management. 14, 272, 1-26.
• GÜRBÜZ, S. (2019). AMOS ile Yapısal Eşitlik Modellemesi. Seçkin Kitabevi: Ankara.
• HAIR, J. F., HULT, G. T. M., RINGLE, C. M. ve SARSTEDT, M. (2014a). A Primer on Partial Least Squares Structural Equation Modeling (PLS-SEM). Sage Publication: Los Angeles.
• HAIR, J. F., HULT, G. T. M., RINGLE, C. M. ve SARSTEDT, M. (2017b). A Primer on Partial Least Squares Structural Equation Modeling (PLS-SEM). Sage Publication: Los Angeles.
• HAMID, F. S., RANGEL, G. J., Taib, F. M. ve THURASAMY, R. (2013). “The Relationship Between Risk Propensity, Risk Perception and Risk-Taking Behaviour in an Emerging Market” International Journal of Banking and Finance. 10(1). 134-146.
• HAMILTON, K., SHIH, S. I. ve MOHAMMED, S. (2016). “The Development and Validation of The Rational and Intuitive Decision Styles Scale”. Journal of Personality Assessment. 98(5). 523-535.
• HENDİJANİ, R. (2023). “Rational Thinking and Little’s Law Understanding: An Empirical Study. Current Psychology. 42(33), 29510-29523.
• HENSELER, J. RINGLE, C. M. ve SARSTEDT, M. (2015). “A New Criterion For Assessing Discriminant Validity In Variance-Based Structural Equation Modeling”. J. Of The Acad. Mark. Sci. 43(), 115–135.
• HUNG, K. T. Ve TANGPONG, C. (2010). “General Risk Propensity in Multifaceted Business Decisions: Scale Development”. Journal of Managerial Issues. 22(1). 88-106.
• İME, Y., SOYER, M. K. ve KESKİNOĞLU, M. Ş. (2020). “Akılcı ve Sezgisel Karar Verme Stilleri Ölçeğinin Türkçeye Uyarlanması”. OPUS International Journal of Society Researches 16(Eğitim ve Toplum Özel sayı). 5995-6013.
• JOSEF, A. K., RICHTER, D., SAMANEZ-LARKIN, G. R., WAGNER, G. G., HERTWIG, R. ve MATA, R. (2016). “Stability and Change in Risk-Taking Propensity Across the Adult Life Span”. Journal of Personality and Social Psychology. 111(3). 430-450.
• KAHNEMAN, D. (2003a). “A Perspective on Judgment and Choice: Mapping Bounded Rationality”. American Psychologist. 58(9). 697-720.
• KAHNEMAN, D. ve TVERSKY, A. (1979b). “Prospect Theory: An Analysis of Decision under Risk”. Econometrica. 47 (2). 263-291.
• KARAMAN, D. (2016). Çevresel Belirsizliğin Kaynak Bağımlılığı Üzerine Etkisi: Otel İşletmelerinde Bir Araştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Akdeniz Üniversitesi Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik Ana Bilim Dalı, Antalya.
• KAYA, Ç., ATAMAN, G. ve ELBAŞI, İ. H. (2018). “Perceived Environmental Uncertainty and Innovation Adoption: Exploring the Turkish Context”. Business & Management Studies: An Internatıonal Journal. 6(4). 770-789.
• KAYIŞKAN, D. ve ÖZGÜL, E. (2024). “Çevresel Belirsizlik Ortamında Kobi’lerin Girişimsel Pazarlama Faaliyetlerinin İşletme Performansına Etkileri: İzmir İlinde Bir Araştırma”. International Journal of Arts and Social Studies. 7(13). 203-231.
• KHATRI, N. ve NG, H. A. (2000). “The Role of Intuition in Strategic Decision Making”. Human Relations. 53(1). 57-86.
• KIROĞLU, Fulya. (2023). Çevresel Belirsizlik Algısının Risk Alma Eğilimi ve Karar Verme Davranışı Üzerindeki Etkisi. Basılmamış Doktora Tezi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Çanakkale.
• KİM, B. S., KİM, W. ve MİN, J. H. (2025). “Decision-Making Styles and Cognitive Biases: Experimental Results From A Korean Sample”. Journal of Behavioral and Experimental Economics.114(), 102329, 1-12.
• KİM, B. S., KİM, W. ve MİN, J. H. (2025). “Estimating Different Value Functions of the Prospect Theory According to Individual Decision‐Making Styles”. Applied Cognitive Psychology, 39(1), e70027, 1-16.
• KİRMAN, M. A. (2013). “Rasyonel Seçim Kuramı”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (22). 66-98.
• KOLBE, L. M., BOSSİNK, B. ve De MAN, A. P. (2020). “Contingent Use of Rational, Intuitive and Political Decision-Making in R&D”. Management Decision. 58(6), 997-1020.
• KONAK, A., ve PEÇE, M. A. (2023). “Türkiye'de Faiz Oranı, Enflasyon Oranı Ve Döviz Kuru Arasındaki Nedensellik Analizi”. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi. 27(1), 171-186.
• KØRNØV, L. ve THISSEN, W. A. H. (2000). “Rationality in Decision- and Policy Making: Implications for Strategic Environmental Assessment”. Impact Assessment and Project Appraisal. 18(3). 191-200.
• KÖROĞLU, Ç., KAZAN, H. G. ve TEMEL, E. (2022). “Covid-19 Pandemi Sürecinde Finansal Yatırım Alışkanlıkları ve Davranışsal Finans Eğilimleri”. Yönetim ve Ekonomi Dergisi. 29(1), 1-25.
• LEE, J. E. C. ve BLAIS, A. R. (2014). “An Exploratory Analysis of the Correlates of Risk-Taking Propensity in Canadian Military Personnel”. Psychology. 5(1). 53-61.
• LOO, R. (2000). “A Psychometric Evaluation of The General Decision-Making Style Inventory”. Personality and Individual Differences. 29(5). 895-905.
• LU, J., ZHANG, H., XİAO, Y. ve WANG, Y. (2024). An Environmental Uncertainty Perception Framework for Misinformation Detection and Spread Prediction in the COVID-19 Pandemic: Artificial İntelligence Approach. JMIR ai. 3(), e47240, 1-18.
• LUPTON, D. (1999). Risk and Sociocultural Theory: New Directions and Perspectives. Cambridge University Press: Cambridge.
• MEERTENS, R. M. ve LION, R. (2008). “Measuring an Individual’s Tendency to Take Risks: The Risk Propensity Scale”. Journal of Applied Social Psychology. 38(6). 1506-1520.
• MILLER, K. D. (1992a). “A Framework for Integrated Risk Management in International Business”. Journal of International Business Studies. 23(). 311–331.
• MILLER, K. D. (1993b). “Industry and Country Effects on Managers' Perceptions of Environmental Uncertainties”. Journal of International Business Studies. 24(4). 693-714.
• MILLER, K. D. (1997c). “Measurement of Perceived Environmental Uncertainties: Response and Extension”. Purdue CIBER Working Papers. Paper 123. 1-19.
• MILLIKEN, F. J. (1987). “Three Types of Perceived Uncertainty About The Environment: State, Effect and Response Uncertainty”. Academy Of Management Review. 12 (1). 133-143
• MOORE, A. (2017). “Measuring Economic Uncertainty and its Effects”. Economic record. 93(303), 550-575.
• NEMETH, G. N. (2009). “The Impact of High Risk Propensity on Lifestyle and Consumption Behaviors”. The Honors Program Senior Capstone Project. 1-48.
• NICHOLSON, N., SOANE, E., O'CREEVY, M. F. ve WILLMAN, P. (2005). “Personality and Domain‐Specific Risk Taking. Journal of Risk Research. 8(2). 157-176.
• NOORAIE, M. (2012). “Manager's Risk Propensity and Strategic Decision-Making Processes”. Journal of Basic and Applied Scientific Research. 2(11). 11043-11055.
• NUTT, P. C. (1990). “Strategic Decisions Made By Top Executives and Middle Managers with Data and Process Dominant Styles”. Journal of Management Studies. 27(2). 173-194.
• OMAY, T. (2008). “Enflasyon ve Büyüme Belirsizliklerinin Enflasyon ve Büyüme ile Olan İlişkileri: Türkiye Örneği”. Çankaya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Journal of Arts and Sciences. 10(). 81-108.
• PIÇAK, M. (2012). “Faiz Olgusunun İktisadi Düşünce Tarihindeki Gelişimi”. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi. 1(4), 61-92.
• POLAT, K. E., ŞARMAN, A. S ve HAMARAT, B. (2021). “Mesleki Sonuç Beklentisinin Sendikal Farkındalık Ve Sendikal Tutuma Olan Etkisi: İİBF Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma”. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi/Journal of Social Policy Conferences. 80(). 139-174.
• RAJ, V. D. ve EPSTEIN, S. (1994). “Conflict Between Intuitive and Rational Processing: When People Behave Against Their Better Judgment”. Journal of Personality and Social Psychology. 66(5). 819-829.
• RUBEN, E. ve DUMLUDAĞ, D. (2018). “İktisat ve Psikoloji”. D. Dumludağ, Ö. Gökdemir, L. Neyse ve E. Ruben (der.) içinde İktisatta Davranışsal Yaklaşımlar. (s.33-52). İmge Kitabevi Yayınları: Ankara.
• SAMIRKAŞ, M. C. ve ONAY, H. (2024). “Faiz Oranı ve Borsa İstanbul Endeksleri Arasındaki İlişki”. Turizm Ekonomi ve İşletme Araştırmaları Dergisi. 6(2), 168-179.
• SAMSAMI, F., HOSSEINI, S. H. K., KORDNAEIJ, A. ve AZAR, A. (2015). “Managing Environmental Uncertainty: From Conceptual Review to Strategic Management Point of View”. International Journal of Business and Management. 10(7). 215- 229.
• SCHUBERT, R., BROWN, M., GYSLER, M. ve BRACHINGER, H. W. (1999). “Financial Decision-Making: Are Women Really More Risk-Averse?”. The American Economic Review. 89(2). 381-385.
• SCOTT, S. G. ve BRUCE, R. A. (1995). “Decision-Making Style: The Development and Assessment of a New Measure”. Educational and Psychological Measurement. 55(5). 818-831.
• SHAO, Y. ve XU, K. (2024). “Be Cautious or Win in Danger? Firms' Economic Policy Uncertainty Perception and Green Technology Innovation”. Asia Pacific Journal of Management. (),1-33.
• SIMON, H. A. (1987). “Making Management Decisions: The Role of Intuition and Emotion”. Academy of Management Perspectives.1(1). 57-64.
• SITKIN, S. B. ve WEINGART, L. R. (1995). “Determinants of Risky Decision-Making Behavior: A Test of the Mediating Role of Risk Perceptions and Propensity”. The Academy of Management Journal. 38(6).1573-1592.
• TAMBE, A. ve KRISHNAN, V. R. (2000). “Leadership in Decision-Making”. Indian Management. 39(5). 69-79.
• TH, L., CH, T. ve FH, J. (2015). “Risk-Taking Attitude and Behavior of Adventure Recreationists: A Review”. J Tourism Hospit. 4(2). 1-3.
• TOPCU, E. (2017). “Enflasyon Oranı-Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye Örneği”. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi. 7(2), 180-191.
• URBINA, D. A. ve VILLAVERDE, A. R. (2019). “A Critical Review of Homo Economicus From Five Approaches”. American Journal of Economics and Sociology. 78(1). 63-93.
• UZONWANNE, F. C. (2016). Rational Model of Decision Making. Global Encyclopedia of Public Administration, Public Policy, and Governance. Springer International.
• UZUN, Ş. (2024). “Uluslararası Enflasyon Hedeflenmesi Uygulamalarının Karşılaştırmalı Analizi”. Parion Akademik Bakış Dergisi. 3(2), 84-96.
• ÜSDİKEN, B. (1979). “Örgütlerin Çevre Özelliklerinin Ölçülmesi Üzerine”. İşletme Fakültesi Dergisi. 9(2). 157-177.
• VAUGHAN, F. E. (1979). Awakening Intuition. Anchor: United States of America.
• VERŠİˇC, S.,TOMİNC, P. ve ŠTRUKELJ, T. (2022). “SME Top Management Perception of Environmental Uncertainty and Gender Differences during COVID-19”. Sustainability. 14 (6), 3593, 1-34.
• WALTER, J., KELLERMANNS, F. W. ve LECHNER, C. (2012). “Decision Making Within and Between Organizations: Rationality, Politics, and Alliance Performance”. Journal of Management. 38(5).1582-1610.
• WANG, C. M., XU, B. B., ZHANG S. J. ve CHEN, Y. Q. (2016). “Influence of Personality and Risk Propensity on Risk Perception of Chinese Construction Project Managers”. International Journal of Project Management. 34().1294–1304.
• WILDE, G. J. S. (2002). “For and Against Does Risk Homoeostasis Theory Have Implications for Road Safety”. BJM. 324(). 1149-1152.