Enerji fiyatları ve pay fiyatları ilişkisi: MARS analizi yaklaşımı

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 97 - 112, 27.02.2023

Meltem Özdemir , Semra Bank

https://doi.org/10.30855/gjeb.2023.9.1.007

Öz

Enerji kullanımı mikro düzeyde şirket stratejilerini ve yatırımcıların kararlarını belirleyebilirken, makro düzeyde ülke ekonomi politikalarını belirleyebilmektedir. Enerjinin dünya ekonomisi için taşıdığı önem, ulusal ve uluslararası literatürdeki birçok araştırmayı enerji kaynakları ile pay fiyatları arasındaki ilişkiyi araştırmaya yöneltmiştir. Ancak, bu çalışmaların söz konusu ilişkinin varlığına dair çelişkili bulgular elde ettikleri gözlenmektedir. Ulusal ve uluslararası literatürdeki çelişkiler ışığında, bu çalışma enerji fiyatları ve pay fiyatları arasındaki ilişkiyi Ocak 2010-Aralık 2019 dönem aralığında BIST imalat sanayi sektörüne ait 8 endeks (XUSIN, XMANA, XMESY, XTAST, XTEKS, XGIDA, XKAGT ve XKMYA) üzerinden Çok Değişkenli Uyarlanabilir Regresyon Eğrileri (Multivariate Adaptive Regression Splines: MARS) yöntemiyle yeniden araştırmaktadır. Çalışmada elde edilen sonuçlar, tüm alt endeks fiyatları üzerinde petrol fiyatlarının önemli ölçüde etkili olduğunu; ancak doğal gaz ve elektrik fiyatlarının her bir endeks için nispeten farklı etki düzeylerine sahip olduğunu ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Pay fiyatları, enerji, MARS analizi.

The relationship between energy prices and stock prices: A MARS analysis approach

Öz

Energy use can determine company strategies and investor decisions at the micro level while also determining national economic policies at the macro level. The importance of energy to the world economy has led many studies in the national and international literature to investigate the relationship between energy resources and stock prices. However, these studies have reached contradictory findings regarding the existence of such a relationship. In light of the contradictions in the national and international literature, this study re-examines the relationship between energy prices and stock prices using the multivariate adaptive regression splines (MARS) method over the eight Borsa Istanbul (BIST) manufacturing industry indices (XUSIN, XMANA, XMESY, XTAST, XTEKS, XGIDA, XKAGT, and XKMYA) in the period January 2010 – December 2019. The results show that oil prices have a significant effect on all index prices; however, natural gas and electricity prices have relatively different effect levels for each index.

Anahtar Kelimeler

Stock prices, energy, MARS analysis

Kaynakça

• Abdioğlu, Z. and Değirmenci, N. (2014). Petrol fiyatları-hisse senedi fiyatları ilişkisi: BIST sektörel analiz. Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(8), 1-24.
• Abdioğlu, Z. and Değirmenci, N. (2016). Petrol fiyatı şoklarının hisse senedi getirileri üzerindeki etkileri. TISK Academy, 11(22), 330-351.
• Abraham, A. and Steingberg, D. (2001). MARS: Still an alien planet in soft computing?, Computational Science – ICCS 2001, Springer-Verlag Berlin Heidelberg, New York.
• Acaravcı, A., Öztürk, İ. and Kandir, Y. S. (2012). Natural gas prices and stock prices: evidence from EU-15 countries. Economic Modelling, 29(5), 1646-1654. Doi: https://doi.org/10.1016/j.econmod.2012.05.006.
• Acaravcı, S. and Reyhanoğlu, I. (2013). Enerji fiyatları ve hisse senedi getirileri: Türkiye ekonomisi için bir uygulama. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3, 94-110.
• Adaramola, A. O. (2012). Oil price shocks and stock market behaviour: The Nigerian experience. Journal of Economics, 3(1), 19-24. Doi: https://doi.org/10.1080/09765239.2012.11884948.
• Akoum, İ., Graham, M., Kivihaho, J., Nikkinen, J. and Omran, M. (2012). Co-movement of oil and stock prices in the GCC region: A wavelet analysis. The Quarterly Review of Economics and Finance, 52(4), 385-394. Doi: https://doi.org/10.1016/j.qref.2012.07.005.
• Aktaş, M. and Akdağ, S. (2013). Türkiye’de ekonomik faktörlerin hisse senedi fiyatları ile ilişkilerinin araştırılması. International Journal Social Science Research, 2(2), 50-67.
• Al-Fayoumı, N. (2009). Oil prices and stock market returns in oil importing countries: The case of Turkey, Tunisia and Jordan. European Journal of Economics, Finance and Administrative Sciences, 16, 84-98.
• Altınbaş H., Kutay, N. and Akkaya, C. (2015). Makroekonomik faktörlerin hisse senedi piyasaları üzerindeki etkisi: Borsa İstanbul üzerinde bir uygulama. Ekonomi ve Yönetim Araştırma Dergisi, 4(2), 30-48.
• Apergis, N. and Miller, S. M. (2009). Do structural oil-market shock affect stock pices?. Energy Economics, 31(4), 569-575. Doi: https://doi.org/10.1016/j.eneco.2009.03.001.
• Arouri, M. (2011). Does crude oil move stock markets in Europe? A sector investigation. Economic Modelling, 28(4), 1716-1725. Doi: https://doi.org/10.1016/j.econmod.2011.02.039.
• Arouri, M. and Rault, C. (2010). Causal relationships between oil and stock prices: some new evidence from gulf oil-exporting countries. International Economics, 122, 14-56. Doi: https://doi.org/10.1016/S2110-7017(13)60029-3.
• Avcı, Ö. B. (2015). Petrol fiyatlarının hisse senedi piyasasına etkisi. Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(3), 27-34.
• Basher, S. A. and Sadorsky, P. (2006). Oil price risk and emerging stock markets. Global Finance Journal, 17(2), s.224-251. Doi: https://doi.org/10.1016/j.gfj.2006.04.001.
• Basher, S. A., Haug, A. A. and Sadorsky, P. (2012). Oil prices, exchange rates and emerging stock markets. Energy Economics, 34(1), s.227-240. Doi: https://doi.org/10.1016/j.eneco.2011.10.005.
• Berk, İ. and Aydoğan, B. (2012). Crude oil price shocks and stock returns: evidence from Turkish stock market under global liquidity conditions. EWI Working Paper, 12(15), 1-24.
• Boyer, M. and Filion, D. (2007). Common and fundamental factors in stock returns of Canadian oil and gas companies. Energy Economics, 29(3), 428-453. Doi: https://doi.org/10.1016/j.eneco.2005.12.003.
• Brown, S. P.A. and Yücel, M. K. (1999). Oil prices and U.S. aggregate economic activity. Federal Reserve Bank of Dallas Economic Review, 16–23.
• Büberkökü, Ö. (2017). Çoklu yapısal kırılmalar altında petrol fiyatlarının Türk hisse senedi piyasaları üzerindeki etkisinin incelenmesi. Bankacılık ve Sermaye Piyasası Araştırmaları Dergisi, 1(3), 15-32.
• Chen, N., Roll, R. and Ross, S. A. (1986). Economic Forces and the Stock Market. The Journal of Business, 59(3). 383-403.
• Ciner, C. (2013). Oil and stock returns: frequency domain evidence. Journal of International Financial Markets. Institutions and Money, 23, 1-11.Doi: https://doi.org/10.1016/j.intfin.2012.09.002.
• Cunado, Juncal and Perez de Gracia, Fernando (2014). Oil Price Shocks and Stock Market Returns: Evidence For Some European Countries. Energy Economics, 42, 365-377. Doi: https://doi.org/10.1016/j.eneco.2013.10.017.
• Degiannakis, S., Filis, G. and Floros C. (2013). Oil and stock returns: evidence from european industrial sector indices in a time-varying environment. Journal of International Financial Markets, Institutions and Money, 26, 175-191. Doi: https://doi.org/10.1016/j.intfin.2013.05.007.
• Dursun, A. and Özcan, M. (2019). Enerji fiyat değişimleri ile borsa endeksleri arasındaki ilişki: OECD ülkeleri üzerine bir uygulama. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 82, 177-198. Doi: https://doi.org/10.25095/mufad.536069.
• El-Sharif, I., Brown D., Burton B., Nixon B. and Russell A. (2005). Evidence on the nature and extent of the relationship between oil prices and equity values in the UK. Energy Economics, 27 (6), 819-830. Doi: https://doi.org/10.1016/j.eneco.2005.09.002.
• Ewing, B. T. and Thompson, M. A. (2007). Dynamic cyclical comovements of oil prices with industrial production, consumer prices, unemployment, and stock prices. Energy Policy, 35(11), 5535-5540. Doi: https://doi.org/10.1016/j.enpol.2007.05.018.
• Eyüboğlu, K. and Eyüboğlu, S. (2016). Doğal gaz ve petrol fiyatları ile bıst sanayi sektörü endeksleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Journal of Yasar University, 11(42), 150-162. Doi: https://doi.org/10.19168/jyu.23741.
• Faff, Rr W. and Brailsford, T. J. (1999). Oil price risk and the Australian stock market. Journal of Energy Finance & Development, 4(1), 69-87.
• Fayyad, A. and Daly, K. (2011). The impact of oil price shocks on stock market returns: Comparing GCC countries with The UK and USA. Emerging Markets Review, 12(1), 61-78. Doi: https://doi.org/10.1016/j.ememar.2010.12.001.
• Filis, G., Degiannakis S. and Floros C. (2011). Dynamic correlation between stock market and oil prices: The case of oil-importing and oil-exporting countries. International Review of Financial Analysis, 20(3), 152-164. Doi: https://doi.org/10.1016/j.irfa.2011.02.014.
• Gönüllü, Ç., Otluoğlu, E. and Şengöz, M. (2015). Ham petrol fiyatı değişimlerinin petrokimya sektörü getirileri üzerindeki etkisi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 14, 223-234. Doi: https://doi.org/10.18092/ijeas.84512.
• Gupta, R. and Modise, M. P. (2013). Does The source of oil price shocks matter for South African stock returns? A structural VAR approach. Energy Economics, 40, 825-831. Doi: https://doi.org/10.1016/j.eneco.2013.10.005. Güler, S. and Nalın, H. T. (2013). Petrol fiyatlarının İMKB endeksleri üzerindeki etkisi. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(2), 81-98.
• Güler, S., Tunç, R. and Orçun, C. (2010). Petrol fiyat riski ve hisse senedi fiyatları arasındaki ilişkinin belirlenmesi: Türkiye’de enerji sektörü üzerinde bir uygulama. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 24(4), 297-315.
• Hamilton, J. D. (1983). Oil and the macroeconomy since World War II.. Journal of Political Economy, 91(2): 228-248.
• Huang, R. D., Masulis, R.W. and Stoll, H. R. (1996). Energy shocks and financial markets. The Journal of Future Markets, 16, 1-27.
• Huang, S., An, H., Gao, X. and Huang, X. (2015). Identifying the multiscale impacts of crude oil price shocks on the stock market in China at the sector level. Physica A: Statistical Mechanics and its Applications, 434, 13-24. Doi: https://doi.org/10.1016/j.physa.2015.03.059.
• İşcan, Erhan (2010). Petrol fiyatlarının hisse senedi piyasası üzerine etkisi. Maliye Dergisi, 158, 607-617.
• Jones, C. M. and Kaul, G. (1996). Oil and the stock markets. The Journal of Finance, 51(2), 463-491.
• Kaneko, T. and Lee, B. (1995). Relative importance of economic factors in the U.S. and Japanese stock markets. Journal of The Japanese and International Economies, 9(3), 290-307.
• Kapusuzoğlu, A. (2011). Relationships between oil price and stock market: an empirical analysis from Istanbul stock exchange (ISE). International Journal of Economics and Finance, 3(6), 99-106. Doi:10.5539/ijef.v3n6p99
• Karhan, G. and Aydın, H. İ. (2018). Petrol fiyatları, kur ve hisse senedi getirileri üzerine bir araştırma. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 10(19), 405-413. Doi: https://doi.org/10.20990/kilisiibfakademik.454782.
• Kaya, A. and Binici, Ö. (2014). BIST kimya, petrol, plastik endeksi hisse senedi fiyatları ile petrol fiyatları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 15(1), 383-395.
• Kendirli, S. and Çankaya, M. (2016). Ham petrol fiyatlarının BİST 100 ve ulaştırma endeksleri ile ilişkisi. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12, 136-141.
• Kılıç, C., Bayar, Y. and Özcan, B. (2014). Petrol fiyatlarının borsa istanbul sanayi fiyat endeksi üzerindeki etkisi. Kamu-İş, 13(3), 125-141.
• Kisswani, K. M. and Elian, M. I. (2017). Exploring the nexus between oil prices and sectoral stock prices: Nonlinear evidence from Kuwait stock exchange. Cogent Economics & Finance, 5(1), 1-17. Doi: https://doi.org/10.1080/23322039.2017.1286061.
• Lardic, S.and Mignon, V. (2006). The Impact of oil prices on GDP in European Countries: An Empirical investigation Based on Asymmetric Cointegration. Energy Policy, 34(18), 3910-3915. Doi: https://doi.org/10.1016/j.enpol.2005.09.019.
• Leathwick, J. R., Elith, J. and Hastie, T. (2006). Comparative Performance of Generalized Additive Models and Multivariate Adaptive Regression Splines for Statistical Modelling of Species Distributions. Ecological Modelling, 199(2), 188-196. Doi: https://doi.org/10.1016/j.ecolmodel.2006.05.022.
• Lee, B., Yang, C. and Huang, B. (2012). Oil price movements and stock markets revisited: A case of sector stock price indexes in the G-7 countries. Energy Economics, 34(5), 1284-1300. Doi: https://doi.org/10.1016/j.eneco.2012.06.004.
• Lee, T. and Chen I. (2005). A two-stage hybrid credit scoring model using artificial neural networks and multivariate adaptive regression splines. Expert Systems with Applications, 28(4), 743-752. Doi: https://doi.org/10.1016/j.eswa.2004.12.031.
• Li, S., Zhu, H. and Yu, K. (2012). Oil prices and stock market in China: a sector analysis using panel cointegration with multiple breaks. Energy Economics, 34(6), 1951-1958. Doi: https://doi.org/10.1016/j.eneco.2012.08.027.
• Mohanty, S., Nandha, M. and Bota, G. (2010). Oil shocks and stock returns: the case of the Central and Eastern European CEE oil and gas sectors. Emerging Markets Review, 11(4), 358-372. Doi: https://doi.org/10.1016/j.ememar.2010.06.002.
• Nacar s., Kangal M. and Hınıs A. (2018). Çok değişkenli uyarlanabilir regresyon eğrileri (ÇDURE) ile günlük akarsu akımlarının tahmini-haldizen deresi örneği. GUFBED, 8(1), 38-47. DOI: 10.17714/gumusfenbil.311188.
• Nandha, M. and Faff, R. (2008). Does Oil Move Equity Prices? A Global View. Energy Economics, 30(3), 986-997. Doi: https://doi.org/10.1016/j.eneco.2007.09.003.
• Nguyen, C. and Bhatti, M. (2012). Copula model dependency between oil prices and stock markets: Evidence from China and Vietnam. Journal of International Financial Markets, Institutions and Money, 22(4), 758-773. Doi: https://doi.org/10.1016/j.intfin.2012.03.004.
• Oktar, S. and Yüksel, S. (2016). Bankaların türev ürün kullanımını etkileyen faktörler: MARS yöntemi ile bir inceleme. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 53(620), 31-46.
• Orhan, H., Teke, E.C. and Karcı Z. (2018). Laktasyon eğrileri modellenmesinde çok değişkenli uyarlanabilir regresyon eğrileri MARS yönteminin uygulanması. KSÜ Tarım ve Doğa Dergisi, 21(3), 363-373. Doi:10.18016/ ksudobil.334237.
• Öztürk, M. B., Gümüş, G., Taşkın F.D. and Çağlı, E. (2013). Petrol ve doğalgaz fiyatları ile imalatve kimya-petrol-plastik sektörlerinin endeksleri arasındaki ilişki. Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(2), 64-74.
• Park, J. and Ratti, R. A. (2008). Oil Price Shocks and Stock Markets in The U.S. and 13 European Countries, Energy Economics, 30(5), 2587-2608. Doi: https://doi.org/10.1016/j.eneco.2008.04.003.
• Sadorsky, P. (1999). Oil Price Shocks and Stock Market Activity. Energy Economics, 21,449-469.
• Sarı, R. and Soytaş, U. (2006). The relationship between stock returns, crude oil prices, ınterest rates, and output: evidence from a developing economy. The Empirical Economics Letters, 5(4), 205-220.
• Sayılgan, G. and Süslü, C. (2011). Makroekonomik Faktörlerin Hisse Senedi Getirilerine Etkisi: Türkiye ve Gelişmekte Olan Piyasalar Üzerine Bir İnceleme. BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar, 5(1), 73-96.
• Sephton, P. S. (1994). Cointegration Tests on MARS. Computational Economics, 7, 23-35
• Syzdykova, A. (2017). The effect of oil prices on stock markets: The case of Kazakhstan stock exchange., Research of Financial Economic and Social Studies, 2(4), 259 –269.
• Syzdykova, A. (2018). The impact of oil prices on BRIC countries’ stock markets. International Journal of Economics, Business and Politics, 2(1), 1-20.
• Şener, S., Yılancı, V. And Tıraşoğlu, M. (2013). Petrol fiyatları ile borsa İstanbul’un kapanış fiyatları arasındaki saklı ilişkinin analizi. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi 26,231-248.
• Uzlu, E. (2016). Kıyıya dik katı madde hareketi sonucu oluşan yığılma profilinin fiziksel modelle incelenmesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Ünlü, U. and Topçu, M. (2012). Petrol fiyatları hisse senedi piyasalarını doğrudan etkiler mi: İMKB örneği. İktisat İşletme ve Finans, 27(319), 75-88. Doi: 10.3848/iif.2012.319.3438
• Yıldırım, M., Bayar, Y. and Kaya, A. (2014). Enerji fiyatlarının sanayi sektörü hisse senedi fiyatları üzerindeki etkisi: Borsa İstanbul sanayi sektörü şirketleri. Muhasebe ve Finansman Dergisi. (62),93-108.
• Yüksel, S. (2016). Türkiye’de cari işlemler açığının belirleyicileri: MARS yöntemi ile bir inceleme. Türkiye Bankalar Birliği Bankacılar Degisi, 27(96), 102-121.
• Yüksel, S., Canoz, İ. and Adalı, Z. (2017). Türkiye’deki mevduat bankalarının fiyat-kazanç oranını etkileyen değişkenlerin MARS yöntemi ile belirlenmesi. Fiscaoeconomia, 1(3), 40-55.