Constituent Elements of Marxist Communication Theory: A Criticism of Fuchs Based on Enzensberger

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 28, 106 - 120, 30.06.2024

Göksel Aymaz

Öz

Anahtar Kelimeler

Media technology, technological rationality, Marxism, mass communication theory

Marksist İletişim Teorisinin Oluşturucu Öğeleri: Enzensberger Üzerinden Bir Fuchs Eleştirisi

Öz

Bu makalede, Hans Magnus Enzensberger’in 1970 yılında, New Left Rewiev’de yayınlanan Bir Kitle İletişim Araçları Teorisinin Oluşturucu Öğeleri başlıklı makalesi üzerinden Christian Fuchs’un “prosumer” (üretüketici) ve “ücretsiz emek” kavramları eşliğinde ortaya koyduğu ve dijital medyanın Marksist ekonomi politiği olma iddiası taşıyan kitle iletişim teorisinin eleştirel bir değerlendirmesi yapılmıştır. Bu değerlendirmede, "teknik aklın politik içeriğini" bir geç kapitalist toplum teorisi için analitik çıkış noktası yapmış olan Herbert Marcuse’nin Tek Boyutlu İnsan yapıtı ile Jürgen Habermas’ın Marcuse eleştirisi üzerinden gelişen İdeoloji Olarak Teknik ve Bilim yapıtına başvurulmuştur. Bu yaklaşım, iki temel sebebe dayanmaktadır. Birincisi, bu yapıtlar Batı Marksizmi’nin ileri sanayi toplumlarında tekniğin tutucu ve özgürleştirici rollerine ilişkin çağdaş ve eleştirel bir toplumsal kuram üretme refleksini temsil ederler. Diğer bir sebebi de çalışmaların yazarlarının, yani Marcuse ve Habermas’ın, Frankfurt Okulu’nun temsilcileri olmalarıdır. Zira Frankfurt Okulu, Marksizm içinde kitle iletişimini etkin biçimde merkeze almış bir ekol olmanın yanında, geliştirdiği “kültür endüstrisi” kavramı (kitle iletişiminin ideolojik yönüne ağırlık verdiği yönündeki temel iddiaların geçerliğine rağmen) hem günümüzde sosyal medyada kullanıcı emeğinin açıklanmasında geçerli bir analiz ortaya koyar, hem de kapitalizmin kültürel dışavurumları hakkında yetkin bir toplumsal teori içerir. Bu çerçevede yapılan değerlendirmede, Fuchs’un teorik çabasının, Enzensberger’in Marshall McLuhan için söylediği gibi, “yeni bir şey icat etmiş” olmayıp, “bir medya mistiğini formüle etmiş” olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Medya teknolojisi, teknolojik rasyonalite, Marksizm, kitle iletişim teorisi

Kaynakça

• Adorno, T.W. (1998). Minima moralia. (O.Koçak & A.Doğukan, Çev.). Metis Yayınları.
• Aymaz, G. (2-3 Mayıs 2019). Bir üretim aracı ve bir ideoloji olarak dijital medya: Frankfurt Okulu’nun kültür endüstrisi kavramı ve dijital emek ilişkisi. 6. Uluslararası İletişim Günleri Dijital Dönüşüm Sempozyumu Tam Metin Bildiri Kitabı, ss.88-114.İstanbul, Türkiye.
• Baudrillard, J. (1981). For a critique of the political economy of the sign. (C. Levin, Trans.). Telos Press.
• Bloch, E. (2007). Umut ilkesi -cilt 1- (T. Bora, Çev). İletişim Yayınları.
• Bottomore, T. (2013). Frankfurt Okulu ve eleştirisi. (Ü.H.Yolsal, Çev.). Say Yayınları.
• Bourdieu, P. (1997). Toplumbilim sorunları. (I. Ergüden, Çev.), Kesit Yayınları.
• Debord, G. (1996). Gösteri toplumu (A. Ekmekçi & O. Taşkent, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Enzensberger, H. M. (1979). Bir ‘Kitle İletişim Araçları Teorisi’nin oluşturucu öğeleri (Ü. Oskay, Çev.). Birikim, Sayı 58-59, 17-37.
• Fuchs, C. (2015). Dijital emek ve Karl Marx (T.E. Kalaycı & S. Oğuz, Çev.). Notabene Yayınları.
• Fuchs, C. & Mosco, V. (2014). Günümüzde eleştirel iletişim çalışmalarında marksist kuram ve araştırmanın önemi. Mosco, V. & Fuchs, C. (Der.). Medya, meta ve sermaye birikimi: Marx geri döndü (F. Başaran, Çev.). (ss.21-43). NotaBene Yayınları.
• Habermas, J. (1993). İdeoloji olarak teknik ve bilim (M. Tüzel, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Hardt, M. & Negri, A. (2004). Çokluk: imparatorluk çağında savaş ve demokrasi (B. Yıldırım, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Huws, U. (2017). Küresel dijital ekonomide emek (C. Şenesen, Çev.). Yordam Yayınları.
• Jay, M. (1989). Diyalektik imgelem: Frankfurt Okulu ve sosyal araştırmalar enstitüsü tarihi 1923-1950 (Ü. Oskay, Çev.). Ara Yayınları.
• Kellner, D. (2023). Baudrillard: A new McLuhan?. https://pages.gseis.ucla.edu/faculty/kellner/essays/baudrillardnewmcluhan.pdf.
• Marcuse, H. (1990). Tek boyutlu insan (A. Yardımlı, Çev.). İdea Yayınları.
• Marx, K. (1979). Ekonomi politiğin eleştirisine katkı (S. Belli, Çev). Sol Yayınları.
• Marx, K. (1999). Grundrisse (A. Gelen, Çev.). Sol Yayınları.
• Marx, K. & Engels, F. (2023). Alman ideolojisi (O.Geridönmez & T.Ok, Çev.). Kor Kitap.
• Moles, A. (2018). Belirsizin bilimleri (N. Bilgin, Çev). Yapı Kredi Yayınları.
• Munck, R. (2003). Emeğin yeni dünyası (M. Tekçe, Çev). Kitap Yayınevi.
• Ollman, B. (2006). Diyalektiğin dansı: Marx’ın yönteminde adımlar (C. Saraçoğlu, Çev.). Yordam Kitap.
• Oskay, Ü. (2014). Kitle iletişiminin kültürel işlevleri. İnkılâp Yayınları.
• Shirky, C. (2014). Here comes everybody: The power of organizing without organizations. Penguin Group.
• Standing, G. (2014). Prekarya: Yeni tehlikeli sınıf (E. Bulut, Çev). İletişim Yayınları.
• Toffler, A. (2018). Üçüncü dalga (S. Yeniçeri, Çev.). Koridor Yayıncılık.
• Wallerstein, I. (2000). Bildiğimiz dünyanın sonu (T. Birkan, Çev). Metis Yayınları.