Türkiye'de Kalkınma Ajanslarının Yönetişim Perspektifinden Değerlendirilmesi: Yapısal ve İşlevsel Sorunları Üzerinden Tartışmalar

Yıl 2025, Cilt: 20 Sayı: 1, 210 - 233, 30.06.2025

Adnan Karataş

https://doi.org/10.48145/gopsbad.1606979

Öz

Küreselleşme süreciyle birlikte kamu yönetimi alanında yaşanan dönüşümler, birçok ülkede benzer ve eş biçimli kurumların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu dönüşümün bir yansıması olarak Türkiye’de de kalkınma ajansları, Avrupa Birliği’nin aday ülkeler için önerdiği zorunlu politika araçlarından biri olarak gündeme girmiştir. Her ne kadar geleneksel kamu yönetimi teşkilatı içinde net bir yere sahip olmasalar da kalkınma hedeflerine ulaşmak amacıyla idari yapıya entegre edilmişlerdir.
Bu çalışma, 2006 yılından itibaren Türkiye’de faaliyete geçen kalkınma ajanslarını yönetişim ilkeleri çerçevesinde yapısal ve işlevsel açıdan incelemeyi amaçlamaktadır. Temel araştırma sorusu, kalkınma ajanslarının yönetişim ilkelerine — katılımcılık, şeffaflık, hesap verebilirlik, etkinlik ve yerellik — ne ölçüde uygun çalıştığı ve bu yapıların Türkiye’deki kamu yönetimi anlayışı içindeki yerinin nasıl şekillendiğidir.
Yöntem olarak, ajansların hazırladığı raporlar ve yürüttükleri faaliyetler üzerine içerik analizi uygulanmıştır. Bu analiz aracılığıyla, kalkınma ajanslarının yerel dinamiklerle kurduğu ilişki, merkeziyetçi yapı ile yerel aktörlerin rolü arasındaki denge ve politika yapım süreçlerindeki etkileri değerlendirilmiştir. Ayrıca finansman yapıları, personel politikaları ve uygulama performanslarına yönelik eleştiriler ele alınarak, mevcut yapının iyileştirilmesine yönelik öneriler geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kalkınma Ajansları , Yönetişim , Eleştiriler , Öneriler

Evaluation Of Development Agencies in Türkiye From a Governance Perspective: Discussions on Their Structural and Functional Problems

Öz

The transformations observed in the field of public administration in the context of globalization have contributed to the emergence of similar and standardized institutional structures across many countries. As a manifestation of this global shift, development agencies have been introduced in Türkiye as one of the policy instruments strongly recommended by the European Union for candidate countries. Despite lacking a clearly defined position within the traditional public administration framework, these agencies have been incorporated into the administrative structure with the aim of advancing development objectives.
This study seeks to analyze the development agencies operating in Türkiye since 2006, focusing on their structural and functional dimensions within the context of governance principles. The primary research question addresses the extent to which these agencies function in alignment with key governance principles—namely participation, transparency, accountability, efficiency, and locality—and how their role is situated within the broader public administration paradigm in Türkiye.
The methodological approach employed in this study involves content analysis of the agencies' official reports and the activities they have undertaken. This analysis evaluates the nature of the agencies' engagement with local dynamics, the balance maintained between centralized authority and local actor involvement, and the influence of these agencies on policy-making processes. Furthermore, the study examines criticisms related to funding mechanisms, human resource policies, and implementation performance. Based on these evaluations, recommendations are proposed to enhance the effectiveness and structural integrity of the current system.

Anahtar Kelimeler

Development Agencies , Governance , Criticisms , Suggestions

Kaynakça

• Akbaş, İ. (2015). Bölgesel kalkınma’da yönetişim kavramı. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2), 333-354.
• Akpınar, R. (2017a). Yerel kalkınmanın yeni bir kurumsal yüzü: Yatırım destek ofisleri. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(1), 159-168.
• Akpınar, R. (2017b). Yerel yönetişimin yeni bir kurumsal aracı olarak kalkınma kurulları: İzmir kalkınma kurulunda nitel bir araştırma. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (28), 297-310.
• Ansell, C. (2000). The networked polity: Regional development in Western Europe. Governance, 13(2), 279-291.
• Arslan, C. (2023). SWOT analizi bağlamında serhat kalkınma ajansı ve fırat kalkınma ajansı karşılaştırması. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25(3), 990-1004.
• Arslan, E., & Çetiner, T. (2021). Bölgesel kalkınmada yerel yönetimlerin rolü: Konya örneği. Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi (AKAD), 13(24), 89-103.
• Arslan, F. (2016). Yönetişimsiz yönetimler: Türkiye’de Kalkınma Ajansları. Çağdaş Yerel Yönetimler, 25(2), 29-52.
• Arslan, Ö. (2021). Türkiye’deki bölgesel kalkınma ajanslarına alternatif bir model: Çoklu tip il kalkınma ajansları. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 20(78), 819-843.
• Avaner, T. (2008). BKA siyasal rejim sorunu yaratır mı? In M. Turan (Ed.), Bölge Kalkınma Ajansları nedir? Ne değildir? (ss. 239-263). Ankara: Paragraf Yayınevi.
• Avaner, T., & Düzenli, K. (2023). Kalkınma ajanslarının denetimi: Tarihsel süreç ve mali yönetim yeterlilik denetimine dair güncel gelişmeler. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (77), 53-68.
• Başak, L. (2006). İktisadi kalkınma ve kalkınma ajansları ile Türkiye'nin kalkınması hususunda yapılması gerekenler ve öneriler-I. Vergici ve Muhasebeciyle Diyalog Dergisi, 223(Kasım), 57-68.
• Berber, M., & Çelepçi, E. (2005). Türk bölgesel kalkınma politikalarında yeni arayışlar: Kalkınma ajansları ve Türkiye’de uygulanabilirliği. Doğu Karadeniz Bölgesel Kalkınma Sempozyumu, 13(14), 145-157.
• Cankorkmaz, Z. (2011). Türkiye’de bölgesel kalkınma ajansları ve bu ajanslara yönelik eleştiriler. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 26(1), 113-138.
• CBK No. 4. (2018). Bakanlıklara Bağlı, İlgili, İlişkili Kurum ve Kuruluşlar ile Diğer Kurum ve Kuruluşların Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/19.5.4.pdf
• Çalı, H. H. (2011). Türkiye’de kalkınma ajanslarında denetim sorunsalı. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(2), 419-442.
• Çelen, M. (2011). Kalkınma ajansları ve yönetişim. In 26. Türkiye Maliye Sempozyumu (ss. 125-151). Şanlıurfa: Harran Üniversitesi.
• DDK. (2014). Türkiye'nin kalkınma ajansları uygulamasının değerlendirilmesi. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu. https://www.memurlar.net/common/news/documents/456927/20140130-2014-03.pdf
• Dedeoğlu, E., & Sertesen, S. (2011). Yeni Nesil bölgesel planlama deneyimi üzerine bir yönetişim çerçevesi önerisi. Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı, 1(1), 1-13.
• DPT. (2000). Sekizinci beş yıllık kalkınma planı, bölgesel gelişme ve özel ihtisas komisyonu raporu. Devlet Planlama Teşkilatı. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Bolgesel-Gelisme-OIK-Raporu.pdf
• DPT. (2008). Dokuzuncu kalkınma planı bölgesel gelişme özel ihtisas komisyonu raporu. Devlet Planlama Teşkilatı. https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2022/08/Dokuzuncu-Kalkinma-Plani-Bolgesel-Gelisme-OIK.pdf
• Dura, Y. C. (2007). Dünya uygulamaları bağlamında “Kalkınma Ajansları”nın yapısal analizi. Türk İdare Dergisi, 84(455), 141-171.
• Engin, C. (2011). Kalkınma ajansları: Türkiye ve İngiltere ülke örnekleri. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 3(2), 65-77.
• Erikli, S., & Bayat, B. (2008). Kamu istihdam yaratma programı olarak "Tennessee Vadi Projesi" ve toplum yararına çalışma programının incelenmesi. İş ve Hayat, 2(3), 77-88.
• Fulda, A., Li, Y., & Song, Q. (2012). New strategies of civil society in China: A case study of the network governance approach. Journal of Contemporary China, 21(76), 675-693.
• Gençyürek, L. (2006). Kalkınma ajanslarının geleceği. https://www.alomaliye.com/2006/08/15/kalkinma-ajanslarinin-gelecegi/
• Güler, B. A. (2009). Kalkınma davasının terk edilmesi: AB, bölge, eşraf severlik. Memleket Siyaset Yönetim Dergisi, 4(11), 44-67.
• Halkier, H. (2006). Bölgesel kalkınma ajansları ve çok düzlemli yönetişim: Avrupa perspektifi. In Bölgesel Kalkınma ve Yönetişim Sempozyumu (ss. 17-28). Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi.
• Karaca, Y. (2013). Yönetişim perspektifinden kalkınma ajansları: Ankara ve Güney Ege kalkınma ajansı örnekleri. (Yüksek Lisans Tezi), Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.
• Karataş, A. (2019). Post-new public management paradigm and its effects on public administration. International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, 5(26), 1796-1805.
• Karataş, A. (2020). Post yeni kamu işletmeciliğinin kuramsal temelleri: Yeni bir kuram mı yoksa bir tür çöp kutusu modeli mi? International Journal of Disciplines Economics & Administrative Sciences Studies, 6(21), 538-551.
• Karataş, A. (2021). Evaluation of the relationship of democracy and governance: An empirical analysis. Croatian and Comparative Public Administration, 21(4), 623-651.
• Kavruk, H. (2010). Türk kamu yönetiminde bağımsız idari otoriteler ve ajanslar. In A. A. Hamdi, İ. E. Taş, & M. Kılıç (Eds.), Küreselleşme Karşısında Kamu Yönetimi ve Hizmeti. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Yayınları.
• Keleş, R. (2010). Kalkınma ajansları üzerine gözlemler. In B. Akgül & N. Uzay (Eds.), Türkiye’de Bölgesel Kalkınmanın Yeni Örgütleri Kalkınma Ajansları (ss. 25-31). Bursa: Ekin Yayınevi.
• Kutlu, S. Z., & Görün, M. (2016). Kalkınma ajanslarında merkezi ve yerel unsurların etkisi: Kalkınma ajanslarının Türkiye uygulaması üzerine bir değerlendirme. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 15-36.
• Lockwood, M., Davidson, J., Curtis, A., Stratford, E., & Griffith, R. (2010). Governance principles for natural resource management. Society and Natural Resources, 23(10), 986-1001.
• Övgün, B. (2007). Bir politika transferi örneği: Kalkınma ajansları. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 62(03), 233-255.
• Övgün, B. (2017). Dünden bugüne, bugünden yarına: Kalkınma ajansları. Memleket Siyaset Yönetim, 12(27), 19-40.
• Oxford Dictionaries. (2021). Online Etymology Dictionary. https://www.etymonline.com/
• Özer, M. A. (2012). Türkiye’de bölgesel kalkınma ajanslarının sosyal ekonomik işlevleri. Kamu-İş Dergisi, 12(2), 37-74.
• Özhan, M., & Keser, Y. (2021). Bölgesel kalkınma ve yönetişim. Akademik İzdüşüm Dergisi, 6(2), 19-36.
• Özmen, F. (2008). AB sürecinde Türkiye’de bölgesel kalkınma ajanslarının karşılaşabilecekleri temel sorun alanları. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(3), 237-340.
• Polat, E., & Özdemir-Yılmaz, G. (2014). Kalkınma ajanslarının turizmin gelişmesindeki önemi: Güney Marmara kalkınma ajansı örneği. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 9(1), 137-160.
• Sevinç, H. (2011). Bölgesel kalkınma sorunsalı: Türkiye’de uygulanan bölgesel kalkınma politikaları. Journal of Entrepreneurship and Development, 6(2), 35-54.
• Şimşek, A. (2013). Kalkınma Ajanslarının Performans Ölçümü. Kalkınma Bakanlığı, Ankara.
• Şinik, B. (2010). Anayasa Mahkemesi kararı ışığında Türkiye’de (bölge) kalkınma ajansları. Megaron, 5(3), 128-136.
• Sobacı, M. Z. (2008). Türkiye’de bölgesel yönetişimin kurumsal yansıması: Kalkınma ajansları. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 45(519), 61-75.
• Tamer, A. (2008). Kalkınma ajanslarının Türk hukuk sistemindeki yeri. DPT Uzmanlık Tezi.
• TDK. (2018). Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlük. Türkiye Cumhuriyeti Türk Dil Kurumu. http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts
• Toksöz, F. (2008). Good Governance: Improving Quality of Life. TESEV Publications.
• Tortop, N., İsbir, E. G., Aykaç, B., Yayman, H., & Özer, M. A. (2016). Yönetim Bilimi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Türkoğlu, M. (2015). Kalkınma ajanslarının bölgesel kalkınma açısından önemi: BAKA örneği. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 7(3), 183-198.
• Uzay, N. (2010). Kalkınma ajanslarına genel bakış. In B. Akgül & N. Uzay (Eds.), Türkiye’de Bölgesel Kalkınmanın Yeni Örgütleri Kalkınma Ajansları (ss. 3-21). Bursa: Ekin Yayınevi.
• Zengin, E. Ç. (2015). Bölge kalkınmasında yeni aktörler: Kalkınma ajanslarının performansı (MEVKA ve MARKA kalkınma ajanslarının karşılaştırmalı analizi). (Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi, Konya.