MOĞOL TOPLUM HAYATINDA ‘ÖLÜMÜNDEN SONRA CENGİZ HAN’

Yıl 2018, Cilt: 13 Sayı: 2, 197 - 210, 26.12.2018

Murat Tural

Öz

1206 yılında yapılan kurultay ile “Cengiz” (cihan hükümdarı) unvanını alan Timuçin,
yirmi yıl boyunca sadece Moğolların değil daha başka birçok halkın hâkimi oldu.
Bu bağlılık Moğol dışı halklar için gönüllü bir tabiyetlikten ziyade teslimiyet
anlamına gelmekteydi. Ancak kendilerini yoktan var eden Moğollar için yaşadığı
müddetçe Cengiz Han, âdeta saygıdeğer bir efendi idi. Hâl böyle olunca,
öldükten sonra da Moğol toplumunun devamı için kurucunun aziz hatırasına sahip
çıkmak lazımdı. Cengiz Han’ın ölümünden (1227) sonra Moğol toplum hayatı için
söylenebilecek pek çok şey vardır. Ancak ilk bakışta tuhaf gelen bu başlık ile
de aslında anlatılmak istenen şey aynıdır. Bir farklaki bu çalışma, hayatta
olmamasına rağmen her Moğol ferdi için adeta “besmele” ile aynı anlama gelen
Cengiz adının ve mirasının Moğol toplum hayatındaki yerini tespit etmeyi
amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Moğol, Cengiz Han, Yasa, Ordu, Diplomasi

‘GENGHIS KHAN AFTER HIS DEATH’ IN THE MONGOLIAN SOCIAL LIFE

Öz

Temuchin, who assumed the title of “Genghis”
(universal ruler) with a kurultay
held in 1206, had the command of not only the Mongols but also many other
people for twenty years. This commitment meant submission for the non-Mongol
people rather than a voluntary dependence. However, for the Mongols that made
the mentioned people out of nothing, Genghis Khan was almost a respectable
master during his whole life. When it is the case, it was necessary to protect
the valuable memory of the founder for continuation of the Mongolian public
after his death. There are many things to say about the Mongolian social life
after the death of Genghis Khan (1277). However, the thing intended to tell is
actually the same as this heading that seems strange at first sight. With only
one difference, the present study aims to determined the place of the name and
heritage of Genghis, which has almost the same meaning as “basmala” for each
Mongolian individual although he is not alive, on the Mongolian social life.

Anahtar Kelimeler

Mongolian, Genghis Khan, Yasa, Army, Diplomacy

Kaynakça

• Ahmed Zeki Velidi. (1335). “İbn Haldun Nazarında İslam Hükümetlerinin İstikbali”, Bilgi Mecmuası, Yıl 1, Sayı 2, 733-743.
• Ayalon, D. (1971). “The Great Yāsa of Chingiz Khān. A Reexamination (Part A)”, Studia Islamica, No. 33, 97-140.
• Barthold, V. V. (1947). “Türklerde ve Moğollarda Defin Merasimi Meselesine Dair”, Çev. A. İnan, Belleten, C. XI, S. 43, Ankara, 515-539.
• Barthold, V. V. (1988). “Cengiz Han”, M.E.B. İA., C. 3, İstanbul, 91-98.
• Barthold, V. V. (1990). Moğol İstilasına Kadar Türkistan, Haz. H. D. Yıldız, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Benâketî, Taceddin Ebu Fazl Muhammed b. Muhammed Davud. (1348). Ravzat ûlî’l-elkâb fi ma’rifeti’t-tevârih ve’l-ensab (Târih-i Benâketî) tas. C. Şi’âr, Tahran.
• Beyânî, Ş. (1367). Dîn u devlet der-Îrân-i ahd-i Mogûl, I, Tahran.
• Beyânî, Ş. (2015). Moğol Dönemi İran’ında Kadın, Çev. M. Uyar, Ankara.
• Black, J. (2010). A History of Diplomacy, Reaktion Books.
• Carpini. (2015). Plano Carpini’nin Moğolistan Seyahatnâmesi (1245-1247), Çev. E. Ayan, Gece Kitaplığı.
• Cûzcânî, Minhâcüddin Ebû Ömer Osman b. Sirâceddin. (1864). Tabakât-ı Nâsırî, C. II, W. Nassau Lees, Calcutta.
• Cüveyni, Alâeddin Ata Melik. (1391). Târih-i Cihângüşâ, tsh. M. Kazvînî, Müessese-yi İntişarat-ı Nigah, Tahran.
• D’ohsson, M. B. C. (2006). Moğol Tarihi, Çev. E. Kalan-Q. Şükürov, IQ Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
• Devlet, N. (2010). Avrasya Fatihi Cengiz Han, Başlık Yayınları, İstanbul.
• el-Ömeri, Şihabeddin b. Fazlullah. (2014). Mesaliku’l Ebsar fi memalik’il-emsar (Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım), Çev. A. Batur, Selenge Yayınları, İstanbul.
• Gömeç, S. (2006). “Bazı Çingiz Yasalarının Tarihi ve Sosyal Dayanakları”, Turkish Studies, S. 2, 9-19.
• Gregory Abû’l Farac (Bar Hebraeus). (1999). Abû’l Farac Tarihi, C. II, Çev. Ö. R. Doğrul, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Gumilev, L. N. (2004). Etnogenez, Halkların Şekillenişi Yükseliş ve Düşüşleri, Çev. A. Batur, Selenge Yayınları, İstanbul.
• Hândmîr, Gıyâseddin b. Hümâmeddin. (1380). Tarih-i Habîbü’s-Siyer fi Ahbâr-i Efrâd-i Beşer, C. III, neşr. M. Debirsiyaki, Tahran.
• Hope, M. (2016). Power, Politics, and Tradition in the Mongol Empire and the Ilkhanate of Iran, Oxford University Press.
• Howorth, H. H. (1888). History of the Mongols, III, Longmans, Green & Co., London.
• İbni Arabşah. (2012). Acâibu’l Makdûr (Bozkırdan Gelen Bela), Çev. A. Batur, Selenge Yayınları, İstanbul.
• İbnü’l-Esîr. 1987. El Kâmil Fi’t-Târih, C. XII, çev. A. Ağırakca-A. Özaydın, İstanbul.
• Jagchid, S.; Hyer, P. (1979). Mongolia’s Culture and Society, Westview Press.
• Kafalı, M. (1993). “Cengiz Han”, TDV. İA., C. 7, 367-369.
• Kazvinî, Hamdullâh Müstevfî. (1394). Târih-i Güzide, neşr. A. Nevaî, Tahran.
• Khan, A. (1995). “Chinggis Khan: From Imperial Ancestor to Ethnic Hero,” Cultural Encounters on China’s Ethnic Frontiers, Ed. Stevan Harrell, University of Washington Press, Seattle and London, 1995, 248-277.
• Khazanov, A. M. (2017). “Muhammed ve Cengiz Han: Dünya İmparatorluğu İnşasında Din Faktörü”, Çev. M. Tural, Tarih Okulu Dergisi, Yıl 10, S. XXIX, 479-502.
• Korykoslu Hayton. (2015). Doğu Ülkeleri Tarihi’nin Altın Çağı, Çev. A. T. Özcan, Selenge Yayınları, İstanbul.
• Lupprian, K.-E. (1981). Die Beziehungen der Papste zu Islamischen und Mongolischen Herrschern im 13. Jahrhundert anhand ihres briefwechsels, Biblioteca Apostolica Vaticana.
• Marco Polo. (2003). Dünyanın Hikaye Edilişi, C. I, Çev. I. Ergüden, İthaki Yayınları, İstanbul.
• Matthew Paris. (1852-1854). English History, III, Ed. J. A. Giles, London.
• Meyvaert, P. (1980). “An unknown letter of Hulagu, Il-Khan of Persia, to king Louis IX of France”, Viator, 2, 245-260.
• Miftah, İ. (1381). “Şaman-gerayi ve Din-i Mogûlân”, Ferheng, 43, 139-188.
• Mîrhând, Muhammed b. Seyyid Burhâneddin Hândşâh. (1385). Ravzatü's Safâ fi Sîreti'l Enbiyâ ve'l Mülûk ve'l Hulefâ, C. VIII, tas. Çemşîd Giyânfer, Tahran.
• Moğolların Gizli Tarihi. (2010). Çev. A. Temir, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Morgan, D. (2012). “Persian as a Lingua Franca in the Mongol Empire”, Literacy in the Persianate World: Writing and the Social Order, Ed. B. Spooner-W. L. Hanaway, 160-170.
• Nesevî, Muhammed b. Ahmed. (1384). Sîretü’s-Sultân Celâliddîn Mengübertî, neşr. M. Minovi, Tahran.
• Nizamüddin Şâmî. (1987). Zafernâme, Çev. N. Lugal, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Ratchnevsky, P. (1992). Genghis Khan: His Life and Legacy, Trans. T. N. Haining, Blackwell.
• Reşîdüddin Fazlullah. (1373). Câmiu’t-Tevârih, I, Neşr. M. Ruşen-M. Musevi, Tahran.
• Ricoldus de Monte Crucis. (2018). Doğu Seyhatnamesi Bir Dominikan Keşişin Anadolu ve Ortadoğu Yolculuğu, Çev. A. D. Altunbaş, Kronik Kitap, İstanbul.
• Roux, J. P. (2001). Moğol İmparatorluğu Tarihi, Çev. A. Kazancıgil-A. Bereket, Kabalcı Yayınları, İstanbul.
• Roux, J. P. (2006). Orta Asya Tarih ve Uygarlık, Çev. L. Arslan, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• Rubruk (Ruysbroeckli Willem). (2010). Mengü Han'ın Sarayına Yolculuk 1253–1255, Ed. Peter Jackson-David Morgan, Çev. Z. Kılıç, Kitap Yayınevi.
• Russell T.- Rachewiltz I. De. (1993). “Ch’ıu Ch’u-Chı”, In the Service of the Khan Eminent Personalities of the Early Mongol-Yüan Period, Ed. I. de Rachewiltz-H. L. Cam-Hsiao Ch’i-ch’ing-P. W. Geier, Otto Harrassowitz, Wiesbaden, 208-223.
• Sağlam, A. (2018). “Memlûk-İlhanlı Diplomatik İlişkileri”, Belleten, C. LXXXII, S. 293, Ankara, 83-157.
• Saunders, J. J. (1971). The History of the Mongol Conquests, Pennsylvania University Press.
• Sıbt İbnu’l Cevzî. (2011). Mirâtü’z-Zamân fî Târîhi’l-Âyân (Selçuklular),Terc. A. Sevim, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Simon de Saint Quentin. (2006). Bir Keşişin Anılarında Tatarlar ve Anadolu 1245-1248, Çev. E. Özbayoğlu, DAKTAV, Alanya.
• Soranzo, G. (1930). II papato, l’Europa cristiana e i Tartari: un secolo di penetrazione occidentale in Asia, Societa Editrice “Vita e Pensiero”, Milan.
• Spuler, B. (2011). İran Moğolları Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri (1220-1350), Çev. C. Köprülü, Ankara.
• Temizsu, H. (2018). Yasak, Cengiz Han Yasası ve Moğol Devletleri Tarihinde Yaşadığı Değişim, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
• Tural, M. (2018). “Cengiz Han: Tanrı’nın Oğlu Mu? Zalim Bir Deccal Mı?”, Cappadocia Journal of History and Social Sciences, Vol. 11, 288-305.
• Tural, M. (2017). “Hülâgû Han’ın Bağdat’ı İstilası (1258) ve Tahribe Teşvik Meselesi”, Tarih Okulu Dergisi, Yıl 10, S. XXX, 21-50.
• Vassaf el-Hazrat. (1346). Tahrir-i tarikh-i Vassaf, ed. Abd al- Muhammad Ayati, Tahran.
• Vladimirtsov, B. Y. (1995). Moğolların İçtimaî Teşkilatı, Çev. A. İnan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Voegelin, E. (2000). “The Mongol Orders of Submission to European Powers, 1245-1255”, The Collected Works of Eric Voegelin, Ed. E. Sandoz, University of Missouri Press, 76-125.
• Weatherford, J. (2018). Cengiz Han, Çev. S. Karakale, Kronik Kitap, İstanbul.
• Yakubovskiy, A. Yu. (2000). Altın Ordu ve Çöküşü, Çev. H. Eren, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Yao, T.-C. (1986). “Ch'iu Ch'u-chi and Chinggis Khan”, Harvard Journal of Asiatic Studies, Vol. 46, No. 1, 201-219.
• Yuvalı, A. (2017). İlhanlı Tarihi, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.