BİRİNCİ BALKAN SAVAŞI’NDA BİR PROPAGANDA UNSURU OLARAK VAAZ

Yıl 2018, Cilt: 13 Sayı: 2, 317 - 341, 26.12.2018

Yunus Emre Tekinsoy

Öz

Yirminci yüzyılda savaşların mahiyetinde önemli
değişiklikler meydana gelmiştir. Artık savaş tarafların harp meydanında
karşılaşıp kısa sürede netice elde ettiği bir mücadeleden çok; uzun zaman devam
eden ve geniş alanda meydana gelen muharebeler haline dönüşmüştür. Bu nedenle
uzun süre devam edecek savaşın finanse edilmesi, cephede savaşan askerin
ihtiyaçlarının karşılanması, hayatını kaybeden ve yaralananların yerine
yenilerinin idame edilmesi gibi sorunları halledebilmek için kamuoyunun
(Efkâr-ı Umûmî) bir şekilde ikna edilmesi zorunluluğu ortaya çıkmıştır. İşte bu
açıdan kamuoyu desteğinin sağlanabilmesi için hükümetler propaganda yöntemlerine
başvurmuşlardır. Kamuoyuna yönelik propagandanın en önemli malzemelerinden
birisi din (inanç) ve fiili uygulama alanı olarak ibadethanelerdir. Birinci
Balkan Savaşı’nda (1912-1913) İslam dininin ibadethaneleri olan camiler
propaganda merkezleri olarak kullanılmış ve vaazlarla kamuoyu yönlendirilmeye
çalışılmıştır. Bu çalışma; Aksekili Ahmed Hamdi, Mehmed Fahreddin ve Mehmed
Akif Beylerin Sebîlü’r-reşâd’ta yayımlanan vaazlarını merkeze alarak; vaazların
propaganda unsuru olarak kullanılışını ve kamuoyu nezdinde yarattığı tesirleri
ortaya koymak için hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Vaaz, İslam, Camii, Propaganda, Birinci Balkan Savaşı, Mehmed Akif

THE PREACH as a PROPAGANDA TOOL in THE FIRST BALKAN WAR

Öz

There had been significant changes in the nature of
wars in the 20^th century. Previously wars used to be a success
achieved in a short time after a struggle of the sides that confront in a
battlefield and then wars turned into battles which are long-lasting and take
place in vast areas. So it became a obligation to persuade public opinion
somehow in order to  solve the problems
like financing a long-lasting war, supplying 
the soldiers fighting at the front, substituting the killed and wounded
soldiers. In terms of that, governments resorted to propaganda methods in order
to get that support of the public opinion. One of the most important tools
towards public opinion is religion (belief) and places of worship as practice
area for propaganda. Mosques, places of worship in Islam,  were utilized as propaganda centers during
the First Balkan War (1912-1913) and the public opinion was tried to be
directed by means of preaches. This study was prepared to reveal the usage of
preaches as a propaganda tool, focusing on the preaches of Aksekili Ahmed Hamdi,
Mehmed Fahreddin and Mehmed Akif Bey whose preaches were published in Sabil
al-Rashad.

Anahtar Kelimeler

Preach, Islam, Mosque, Propaganda, First Balkan War, Mehmed Akif

Kaynakça

• Abdürreşid İbrâhim. (1328), “Mev’iza – Abdürreşid İbrâhim Efendi Hazretleri Tarafından Ayasofya Câmi-i Şerîfinde”, Sebîlü’r-reşâd, C. 8, Aded 190, 140-141.
• Akın, A. (2016), “Tarihi Süreç İçinde Cami ve Fonksiyonları Üzerine Bir Deneme”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2016/1, c. 15, sayı: 29, 177-209.
• Aksekili Ahmed Hamdi. (1328), “Hutbe ve Mevâ’iz – Bütün Müslümânlara ve Orduya Hitâben”, Sebîlü’r-reşâd, C. 9-2, Aded 219-37, 203-208.
• Andonyan, A. (2002), Balkan Savaşı, İstanbul: Aras Yayıncılık.
• Atabek, N. (2002), “Kamuoyu, Medya ve Demokrasi”, Kurgu Dergisi, Sy. 19, Eskişehir: 223-238.
• Bektaş, A. (2000), Kamuoyu İletişim ve Demokrasi, İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Beşikçi, M. (2013) “On Yıllık Harp ve Topyekûn Seferberlik”, Dünya Savaş Tarihi Osmanlı Askeri Tarihi Kara Deniz ve Hava Kuvvetleri 1792-1918, Ed. Gültekin Yıldız, İstanbul: Timaş Yayınları, 205-225.
• Çağlar, D. (2006), Kamuoyu Oluşturulmasına Bir Örnek: 1945-1955 Yılları Arasında Gazetelerde Antikomünizm, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Y. Lisans Tezi.
• Çiçek, Ç. (2012), İkna’nın Yapısı (Süreç, Amaç ve Yöntemleriyle), Konya: Eğitim Yayınevi.
• Develioğlu, F. (1988), Osmanlıca-Türkçe Büyük Lûgat, Ankara: TDK Yayınları.
• Eşref Edib. (31 Kânûn-ı sânî 1328), “Hutbe ve Mev’iza - İkinci Mev’iza”, Sebîlü’r-reşâd. 9-2 (231-49). 389-390.
• Geçikli, F. (1999), “Geçmişten Günümüze Propaganda Kavramı”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, S. 9, 265-276.
• Hall, R.C. (2003), Balkan Savaşları 1912-1913, İstanbul: Homer Kitabevi.
• Karpat, H. K. (2001), İslâm’ın Siyasallaşması Osmanlı Devleti'nin Son Döneminde Kimlik Devlet İnanç ve Cemaatin Yeniden Yapılandırılması. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Köroğlu, E. (2004), Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) Propagandadan Milli Kimlik İnşasına, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, (2006), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Le Bon, G. (1997), Kitleler Psikolojisi, İstanbul: Hayat Yayınları.
• Lutz, R. H. (1933), “Studies of World War Propaganda, 1914-33”, The Journal of Modern History, Vol. 5, No. 4. 496-516.
• Mehmed Akif. (24 Kânûn-ı sânî 1328), “Hutbe ve Mev’iza”, Sebîlü’r-reşâd. 9-2 (230-48). 273-276.
• Mehmed Akif. (31 Kânûn-ı sânî 1328), “Hutbe ve Mev’iza - İkinci Mev’iza”, Sebîlü’r-reşâd. 9-2 (231-49). 390-395.
• Mehmed Akif. (7 Şubat 1328), “Hutbe ve Mev’iza – Üçüncü Mev’iza”, Sebîlü’r-reşâd. 9-2 (232-50). 405-408.
• Mehmed Fahreddin. (21 Şubat 1328), “Hutbe ve Mev’iza”, Sebîlü’r-reşâd. 9-2(234-52), 445-447.
• Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat (1992), İstanbul: TÜRDAV.
• Parlatır, İ. (2006), Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi.
• Polat, N. H. (1989), “Âkif’in Bir Vaazı ve Bunun Akisleri”, Mehmed Akif İlmi Toplantısı (Bildiriler), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 214-222.
• Sander, O. (2003), Siyasi Tarih İlkçağlardan 1918’e, Ankara: İmge Kitabevi.
• Türkçe Sözlük (1988), C. 1, Ankara: TDK Yayınları.
• Yavuz F. (2013), “New York Times Gazetesi’nin Gözüyle Balkan Savaşları”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), Y. 6, S. XVI, 147-186.