1828-1829 OSMANLI RUS SAVAŞINDAN SONRA ERZURUM’UN MAHALLELERİNDEN VE OVA KÖYLERİNDEN RUSYA'YA GÖÇÜRÜLEN ERMENİLER

Yıl 2019, Cilt: 14 Sayı: 1, 409 - 421, 02.07.2019

İbrahim Aykun

Öz

Mora isyanı Osmanlı
devletini uzun süre uğraştırmıştır. İngiltere ve Rusya gibi devletler soruna
Rumlar lehine dahil olmuşlardır. 1827 yılında Rusya ve İngiltere arasında
yapılan ve Rumlara muhtariyet verilmesini öngören antlaşmaya daha sonra Fransa
da dahil olmuştur. Üç devlet hazırladıkları protokolü Osmanlı devletine kabul
ettirmemeye zorlamak için Navarinde bulunan Osmanlı donanmasını imha ettiler.
Bundan sonra gelişen olaylar bir Osmanlı-Rus savaşının çıkmasına sebep oldu.
Doğu cephesinde harekete geçen Rus ordusu Kars başta olmak üzere pek çok yeri
ele geçirdiler. Erzurum ilk defa Rus işgaline uğradı. 14 Eylül 1829 yılında
yapılan Edirne Antlaşmasıyla Ruslar bazı yerler hariç işgal ettikleri yerleri
boşattılar. Bu savaştan sonra Ruslar Doğu Anadolu’dan çok sayıda Ermeniyi
Rusya’ya göçürdüler. Bunun Erzurum açısından sosyal ve ekonomik açıdan ağır
sonuçları oldu.

Anahtar Kelimeler

Erzurum, Osmanlı Devleti, Rusya, Ermeni

Kaynakça

• Şerafeddin Turan, 1829 Edirne Antlaşması, DTCF Dergisi, Cilt 9, Sayı 1-2 (1951), s. 137. Beydilli, Kemal, 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşında Doğu Anadolu’dan Rusya’ya Göçürülen Ermeniler, Belgeler XIII/17 Ank. 1988, s. 34. BOA. HH. Nr. 42833-D BOA. HH. Nr. 42437. Puşkin, Aleksandr Sergeyeviç, Erzurum Yolculuğu (Çev. A. Behramoğlu), İst. 1982. Beydilli, Rusya’ya Göçürülen Ermeniler, s.386-387. Ahmed Lütfi, Tarih-i Lütfi II, İst. 1290, s. 76. BOA. HH. Nr. 42741-D. Beydilli, Rusya’ya Göçürülen Ermeniler, s.368. BOA. HH. Nr. 36432-H.; Turan, Şerafettin, 1829 Edirne Andlaşması, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi IX/1-2, s. 142. Beydilli, Rusya’ya Göçürülen Ermeniler, s.387. BOA. HH. Nr. 42863. Beydilli, Rusya’ya Göçürülen Ermeniler, s.387-388. BOA. HH. Nr. 36432-F. BOA. HH. Nr. 42863. Beydilli, Rusya’ya Göçürülen Ermeniler, s.392 Bu defterlerden Erzurum’mun merkezden göçürülenler BOA. HH. Nr. 43065-O : köylender göçürülenler ise BOA. HH. Nr. 43065-P ‘de kayıtlıdır ve çalışlanın esas kaynağını teşkil etmektedir.- Bayezid ve Eleşkirt taraflarından göçürülenlerin listesi de J.D. Maloma tarafından Rusça olarak “Li-st of Inhabited Places in Deistricts of Bayazid and Alashkert” adıyla ,”İzvest. İmp.Russ. Geog. Soc. Cauc. Sect.V, s. 1877-78/ yayınlanmıştır. Allen, W.E.D.-Muratoff, Paul, 1828-1921 Türk- Kafkas Sınırındaki Harplerin Tarihi, Ank., 1966, s.288. BOA.HH.Nr. 43065-O: : BOA.HH.Nr. 43065-P. Bu bahsedilen yerlerden göçenlerin köy köy kayıtları için bkz. BOA. HH. Nr. 43065-R. Cevdet Küçük Tanzimat Devrinde Erzurum. (Basılmamış Doktora Tezi 1975), s. 122. İlhan Pınar, Moriz Wagner’in Gözüyle Erzurum, Tarih ve Toplum (Temmuz 1997) sayı 163, s. 56. BOA. HH. Nr. 43155-A. BOA. HH. Nr. 43155-A. BOA. HH. Nr. 43155-A. BOA. HH. Nr. 42721.