Modes Originated From Gerund In Kazakh Turkish

Yıl 2010, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 20, 01.01.2010

Süleyman Efendioğlu

Öz

Mode forms constructed by gerund that we are barely used to in Turkey Turkish have always been existed not only in our contemporary but also in our historical dialects since Ancient Turkish period. These modes derivated by gerund especially exist in North-West (Kipchak) Turkish Dialects now; and among North-West dialects it is mostly seen in Kazakh Turkish rather than the others. According to our findings totally nine modes- seven of them are in basic declension, two of them are in compound declension- are in this form. These mentioned modes will be explained in terms of historical etymological findings

Anahtar Kelimeler

Turkish Language, Kazakh Turkish, Mode, Tense, Gerund

Kazak Türkçesinde Zarf-Fiil Kökenli Kipler

Öz

Günümüz Türkiye Türkçesinde hiç de alışık olmadığımız içinde zarf-fiil bulunan veya zarf-fiilden oluşma kip şekilleri, aslında Eski Türkçe döneminden bu yana gerek tarihî lehçelerimizde gerekse çağdaş lehçelerimizde daima karşımıza çıkmaktadır. Bu tarz kipler, günümüzde özellikle Kuzey-Batı (Kıpçak) grubu Türk lehçelerinde bulunmakta; Kuzey-Batı lehçelerinin arasında da daha ziyade Kazak Türkçesinde görülmektedir. Tespitlerimize göre bugün Kazak Türkçesinde yedisi basit, ikisi birleşik çekim olmak üzere toplam dokuz kip bu yapıdadır. Makalede söz konusu kipler etimolojik tetkiklerle dikkatlere sunulacaktır

Anahtar Kelimeler

Türk Dili, Kazak Türkçesi, Kip, Zaman, Zarf-Fiil

Kaynakça

• Arat, Reşit Rahmeti (1992), Atebetü’l-Hakayık (Edib Ahmed B. Mahmud Yükneki), Ankara: TDK Yay.
• Atabay, Neşe; Özel, Sevgi; Kutluk, İbrahim (2003), (Yöneten ve Yayıma Hazırlayan: AKSAN, Doğan), Sözcük Türleri, İstanbul: Papatya Yay.
• Aydın, Mehmet (2000), “Anadolu Ağızlarında iken, -ken Zarf-Fiilinin Kullanımı ve Görevleri”, Türk Dili, Sayı: 588, Aralık: s.639-645.
• Balakayev, M.; Kordabayev, T.; Hasenova, A.; İskakov, A. (1967), Kazak Tilinin Grammatikası-I, Morfologiya, Almatı.
• Banguoğlu, Tahsin (1998), Türkçenin Grameri, Ankara: TDK Yay.
• Bayraktar, Nesrin (2004), Türkçede Fiilimsiler, Ankara: TDK Yay.
• Buluç, Sadettin (1988); “Türk Dilinin Tasnifi”, İslam Ansiklopedisi, Türkler-Türk Dili maddesi, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, Cilt: 12/2, s.456-468. (Bu yazı Reşit Rahmeti ARAT’ın Türkiyat Mecmuası, Sayı: 10, s.59-139’daki makalesinden özetle hazırlanmıştır.)
• Buran, Ahmet; Alkaya, Ercan (2001), Çağdaş Türk Lehçeleri, Ankara: Akçağ Yay.
• Coşkun, Volkan (1999), “Türk Lehçelerinde Zaman Kavramı Taşıyan -p Zarf-Fiil Eki”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Bahar, Sayı: 7, Ankara: TDK Yay., s.173-192.
• Çengel, Hülya Kasapoğlu (2005), Kırgız Türkçesi Grameri, Ankara: Akçağ Yay.
• Davlatov, S.; Kudaybergenov, S. (1980), Azırkı Kırgız Tili, Morfologiya, Frunze.
• Deny, Jean (1941), Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi), (Çev. Ali Ulvi Elöve), İstanbul: Maarif Vekâleti Neşriyatı
• Doğan, Levent vd.(2007), Çağdaş Türk Lehçeleri El Kitabı, İstanbul: Kriter Yay.
• Ercilasun, Ahmet Bican vd.(1991), Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, Cilt I, II, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Ercilasun, Ahmet Bican; Karahan, Leyla; Kirişçioğlu, M. Fatih (Redaksiyon) (2006), Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri I -Fiil- “Basit Çekim”, Ankara: TDK Yay.
• Ercilasun, Ahmet Bican (Editör) (2007), Türk Lehçeleri Grameri, Ankara: Akçağ Yay.
• Ergin, Muharrem (1994), Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yay.
• Ergin, Muharrem (1998), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yay.
• Gülsevin, Gürer (1990), “Türkçede -sa Şart Gerundiumu Üzerine”, Türk Dili, Sayı: 467, Kasım, Ankara: TDK Yay., s. 276-279.
• Gülsevin, Gürer (2000), “Türkiye Türkçesindeki Zaman ve Kip Çekimlerinde Birleşik Yapılar Üzerine”, TDAY-Belleten, Ankara: TDK Yay., s. 215-224.
• Hangildin, V. N. (1959), Tatar Tili Grammatikası, ‘Morfologiya Hem Sintaksis’, Kazan.
• İlker, Ayşe (1997), Batı Grubu Türk Yazı Dillerinde Fiil, Ankara: TDK Yay.
• İskakov, Ahmedi (1991), Kazirgi Kazak Tili, Almatı.
• İsabekova, Y. K. vd. (2001), Kazak Tili, Almatı.
• Karahan, Leyla (1994), “-sa, -se Eki Hakkında”, Türk Dili, Sayı: 516, Aralık, Ankara: TDK Yay., s. 471-474.
• Karamanlıoğlu, Ali Fehmi (1994), Kıpçak Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yay.
• Kenesbayev, S.; İskakov, A.; Ahanov, K. (1955), Kazak Tili Grammatikası, (I. Bölim), Almatı.
• Koç, Kenan; Doğan, Oğuz; (Redaktör: Ayabek Bayniyazov) (2004), Kazak Türkçesi Grameri, Ankara: Gazi Kitabevi
• Korkmaz, Zeynep (1995), “-sa/-se Dilek-Şart Kipi Eklerinde Bir Yapı Birliği Var mıdır?”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, C. I, Ankara: TDK Yay., s. 160-167.
• Korkmaz, Zeynep (2003a), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara: TDK Yay.
• Korkmaz, Zeynep (2003b), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yay.
• Oruzbayeva, B.; Kudaybergenov, S. (1964), Kırgız Tilinin Grammatikası ‘Morfologiya’, Frunze.
• Öner, Mustafa (1998), Bugünkü Kıpçak Türkçesi, Ankara: TDK Yay.
• Öner, Mustafa (1999), “-matı/-meti Gerundiumu Hakkında”, 3. Uluslar arası Türk Dil Kurultayı Bildirileri, Ankara: TDK Yay., s. 833-840.
• Tekin, Ayşe (2006), Kazak Türkçesinde Sıfat-Fiil ve Zarf-Fiil Ekleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Edirne.
• Tomanov, M. (1988), Kazak Tilinin Tarihi Grammatikası, Almatı.
• Turgunbayev, Caştegin (1999), “-a turur Şimdiki Zaman ve -p turur Geçmiş Zaman Eklerinin Yapısı Üzerine”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Güz, Sayı: 8, Ankara: TDK Yay., s. 497-505.
• Türk Gramerinin Sorunları II (1999), “Türkçede Fiil ve Fiil Çekimi”, Ankara: TDK Yay., s.45-112.
• Tüymebayev, J. (1991), Kazak Tili, (Grammatikalık Anıktagış), Almatı.
• Yılmaz, Hikmet (1998), Kuzey (Kıpçak) Grubu Türk Şivelerinde Zarf-Fiiller, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Yüce, Nuri (1988); “Türk Dili ve Lehçeleri”, İslam Ansiklopedisi, Türkler-Türk Dili maddesi, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, Cilt: 12/2, s.468-530.