AN EXAMPLE OF THE WAKFS FOR OFF-SPRINGS OF THE PROVINCE OF RUM: THE WAKF FOR OFF-SPRING OF ABDULVEHHAB

Yıl 2016, Cilt: 11 Sayı: 2, 1 - 24, 01.06.2016

Ali Açıkel

https://doi.org/10.19129/sbad.296

Cited By: 1

Öz

The malikane regime which existed in central and eastern Anatolia during the preOttoman periods was transformed into the malikane-divani system which means a kind of double taxation with the entering of this regions under the Ottoman administration. Under this system, tax-paying subjects paid double tithe, one tithe to the local nobles who had already held the ownership right to the land as malikâne part, a second tithe to a dirlik-holding official assigned by the State in the context of the tımar system as divani part. The malikane holders gradually transformed some part or the whole of their revenues into wakfs for their offsprings. In this way, a number of wakfs for off-springs were established in Anatolia. One of the provinces that the malikane-divani system was applied during the Ottoman period was also the province of Rum. In this province, the malikane holders also gradually transformed some part or the whole of their revenues into waqfs for their off-springs. One of the greatest ones in terms of revenues among the waqfs for off-springs founded in the province of Rum was the waqf for offspring of Abdulvahhab. Abdulvahhab and his sons allotted the important part of their malikane revenues to their waqf of off-spring while they used the minor part of their malikane revenues as personal asset. In this article, the identification of Abdulvahhab, his waqf of off-spring and malikane holdings were examined with the help of the archival documents. Examining the situation of the waqf for off-spring and malikane holdings of Abdulvehhab during the Ottoman period, the study aims to contribute to the social history of the province of Rum.

Anahtar Kelimeler

the province of Rum, vaqf for off-spring, revenue belonging to the landlord, Abdulvahhab, malikâne-divânî system.

RUM EYALETİ EVLATLIK VAKIFLARINDAN BİR ÖRNEK: ABDÜLVEHHAB OĞULLARI EVLATLIK VAKFI

Öz

Osmanlı öncesi devirlerde Orta Anadolu ve Doğu Anadolu‟da mevcut olan malikâne uygulaması, bu bölgelerin Osmanlı idaresine girmesiyle bir tür çifte vergilemeyi ifade eden malikâne-divânî sistemine dönüşmüştür. Bu yeni sistemde reaya iki öşür ödedi: bir öşür malikâne hissesi olarak malikâne sahibine, bir ikinci öşür divânî hissesi olarak tımar sistemi çerçevesinde devletin tayin ettiği görevliye. Malikâne hissesini tasarruf edenler, gelirlerinin tamamını ya da bir kısmını zamanla evlatlık vakfa dönüştürmüşlerdir. Bu şekilde Anadolu‟da çok sayıda evlatlık vakıf ortaya çıkmıştır. Osmanlı döneminde malikâne-divânî sisteminin uygulandığı eyaletlerden birisi de Rum eyaletidir. Bu eyalette de malikâne sahipleri gelirlerinin tamamını ya da bir kısmını zamanla evlatlık vakfa dönüştürmüşlerdir. Rum eyaletinde kurulan evlatlık vakıflar arasında gelirleri bakımdan en büyüklerinden birisi Abdülvehhab oğulları evlatlık vakfıdır. Abdülvehhab ve oğulları malikâne gelirlerinin önemli bir kısmını evlatlık vakfa aktarırken çok az bir kısmını ise mülk olarak tasarruf etmişlerdir. Bu makalede arşiv kaynakları yardımı ile Abdülvehhab‟ın kimliği, evlatlık vakfı ile malikâne mülkleri incelenmiştir. Çalışma, Osmanlı döneminde Abdülvehhab‟ın evlatlık vakfı ve malikâne mülklerinin durumunu ortaya kayarak Rum eyaletinin sosyal tarihine katkı sunmayı amaçlamaktadır

Anahtar Kelimeler

Rum eyaleti, evlatlık vakıf, malikâne, Abdülvehhab, malikânedivânî sistem

Kaynakça

• BOA. Td. 1083; BOA. Td. 2; BOA. Td. 15; BOA. Td. 19; BOA. Td. 54; BOA. Td. 79; BOA. Td. 387; BOA. SAD 10, 319/4; BOA. SAD 14, 12/2; BOA. Cevdet Maarif 4771.
• MC. 081
• TKGM. KK. Td. 10; TKGM. KK. Td. 12; TKGM. KK. Td 14; TKGM. KK. Td. 583
• VGMA M. 266, 59/3.
• Turhal İlçesi Çivril köyü sakini Fatih Bolat elinde bulunan tecdid-i ferman nüshası.
• Açıkel, Ali, Changes in Settlement Patterns, Population and Society in North Central Anatolia: A Case Study of the District (Kazâ) of Tokat (1574-1643), Basılmamış Doktora Tezi, Manchester Üniversitesi, Manchester 1999, s. 127-136, 200-203.
• Akgündüz, Ahmet İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Ankara 1996.
• Barkan, Ömer Lütfi, “Türk-İslam Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğu‟nda Aldığı Şekiller: Mâlikâne-Divânî Sistemi”, Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, cilt: 2, İstanbul 1939, s. 119-184 (Aynı yayının yeniden basımı için ayrıca bkz. Ömer Lütfi Barkan, Türkiye‟de Toprak Meselesi, Toplu Eserler, I, Gözlem Yayınları, İstanbul 1980, s. 151-208).
• Barkan, Ömer Lütfi, “Türk-İslam Toprak Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğu‟nda Aldığı Şekiller Şer„i Miras Hukuku ve Evlatlık Vakıflar”, Türkiye‟de Toprak Meselesi Toplu Eserler 1, İstanbul 1980, s. 212-214.
• Beldicaeanu-Steinherr, Irène, “Fiscalité et Formes de Possession de la Terre Arable dans L‟Anatolie Préottomane”, JESHO (1976), XIX, s. 233-322
• Beldiceanu, N., “Recherches sur la Réforme Foncière de Mehmed II”, Acta Historica, IV (1966), s. 27-39.
• Berki, Ali Himmet, Vakfa Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye ve Benzeri Vesikalarda Geçen Istılah ve Tâbirler, Ankara 1966.
• Cvetkova, Bistra, “Sur Certaines Reformes du Régime Foncier au Temps de Mehmed II”, JESHO, VI (1963), s.104-120.
• Hanilçe, Murat, XV ve XVI. Yüzyılda Zile Kazası (1455-1574), Basılmamış Doktora Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat 2014.
• İnalcık, Halil, “Rice Cultivation and the Çeltükçi Re`âyâ System in the Ottoman Empire”, AO, VI (1982), 69-141.
• İnalcık, Halil, “The Ottoman State: Economy and Society, 1300-1600”, An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300-1914, eds. Halil İnalcık and Donald Quataert, Cambridge1994, s.1-410.
• Moutafchieva, Vera P., Agrarian Relations in the Ottoman Empire in the 15th and 16th Centuries, New York 1988.
• Öz, Mehmet, Population, Taxation and Regional Economy in the District of Canik (According to Ottoman tahrir Defters, 1455-1576), Doktora Tezi, Cambridge Üniversitesi, Cambridge/İngiltere 1990.
• Öz, Mehmet, XV-XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1999.
• Özel, Oktay, Changes in Settlement Patterns, Population and Society in Rural Anatolia: A Case Study of Amasya (1576-1642), Basılmamış Doktora Tezi, Manchester Üniversitesi, Manchester 1993.
• Öztürk, Nazif, Menşe„i ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar, Ankara 1983.
• Sertoğlu, Mithat, “Osmanlı İmparatorluğu‟nda XV. ve XVI. Asırlarda Girişilen Toprak Reformları”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 35 (1970), s. 68-71.
• Sertoğlu, Midhat, Osmanlı Tarih Lügati, İstanbul 1986.
• Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, Dersa„adet 1317.
• Turan, Osman, Selçuklular ve İslamiyet, İstanbul 1971.
• Venzke, Margaret L., “Aleppo‟s Mâlikâne-Divânî System”, Journal of American Oriental Society, 106 (1986), s. 451-469.
• Yediyıldız, Bahaeddin, “Vakıf”, İA, C. 13, İstanbul 1986.
• Yediyıldız, Bahaeddin, Ordu Kazası Sosyal Tarihi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1985.
• Yediyıldız, Bahaeddin, XVIII. Yüzyılda Türkiye‟de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi, Ankara 2003.