THE STRUGGLE WITH THE SYPHILIS DONE IN THE SCOPE OF THE LEGAL REGULATIONS IN THE OTTOMAN STATE IN THE END OF THE 19TH CENTURY AND EARLY OF THE 20TH CENTURY

Yıl 2016, Cilt: 11 Sayı: 2, 157 - 176, 01.06.2016

Necati Çavdar Erol Karcı

https://doi.org/10.19129/sbad.302

Cited By: 5

Öz

The lues which is one of history's oldest diseases and thought to be brought to Europe from the Americas is known as syphilis in the medical literature. This disease mostly transmitted through sexual intercourse or contact with syphilis wounds was defined by the Ottoman physicians as “French scabies”, “European Disease” or “European scabies”. The archive documents define it as “French disease”, “lues disease” or “European illness”. The first serious syphilis outbreak in the Ottoman geography emerged after the Ottoman-Russian Wars in the 19th century. The people, immigrants and soldiers in the regions invaded as a result of the Ottoman-Russian Wars in the 19th century caused the syphilis to spread to all across the Ottoman geography. As a result of the immigration, prostitution started to spread to various parts of the Ottoman lands, especially İstanbul. This led to the spread of genetic syphilis causing stillbirths and disabilities. For this reason, in order to carry out prostitution under the state control, the first brothels opened in İstanbul in the aftermath of the Crimean War. As it was impossible to open brothels in Anatolia and other regions due to the negative public reaction, legal and security measures were beefed up. The legal regulations carried out in the last quarter of 19th century and early 20th century and the details of which will be explained are outcomes of the state efforts to save its people form this lethal disease and protect the future generations.

Anahtar Kelimeler

Syphilis, Ottoman Empire, Regulations, 19th century.

XIX. YÜZYIL SONLARI-XX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ’NDE FRENGİ İLE MÜCADELE KAPSAMINDA YAPILAN YASAL DÜZENLEMELER

Öz

İnsanlık tarihinin en eski hastalıklarından birisi olan ve Amerika’dan Avrupa’ya taşındığı düşünülen frengi, tıp literatüründe sifilis (syphilis) olarak bilinmektedir. En fazla frengi yaralarına temas ve cinsel yolla bulaşan bu hastalık Osmanlı hekimleri tarafından “frenk uyuzu”, “daül’efrenc” veya “maraz-ı efrenci” şeklinde tanımlanmıştır. Arşiv belgelerinde ise “frengi marazı”, “illet-i frengi” veya “illet-i efrenciyye” olarak belirtilmiştir. Osmanlı coğrafyasındaki ilk ciddi frengi salgınları XIX. .yüzyıldaki Osmanlı-Rus Savaşları sonrasında ortaya çıkmıştır. XIX. yüzyıldaki Osmanlı-Rus Savaşları neticesinde işgal edilen bölge halkları, göçmenler ve askerler frenginin tüm Osmanlı coğrafyasına yayılmasına neden olmuşlardır. Yaşanan bu göç trafiği neticesinde başta İstanbul olmak üzere Osmanlı topraklarının değişik bölgelerinde fuhuş yaygınlaşmıştır. Bu durum ise ölü doğumlara ve sakatlıklara neden olan kalıtımsal frenginin yaygınlaşmasına neden olmuştur. Bu nedenle fuhşun hükümet denetimi altında yapılmasını sağlamak için ilk defa Kırım Savaşı’ndan sonra İstanbul’da genelevler açılmıştır. Bu yıllarda Anadolu’da ve ülkenin diğer bölgelerinde ise genelevler açılması halkın olumsuz tepkisi nedeniyle mümkün olmadığı için hukuki ve polisiye önlemlerin arttırılması yoluna gidilmiştir. XIX. yüzyılın son çeyreğinde ve XX. yüzyıl başlarında yapılan ve detayları hakkında bilgi vereceğimiz yasal düzenlemeler de hükümetin halkını bu öldürücü hastalığın pençesinden kurtararak gelecek nesilleri koruma çabalarının birer ürünüdür.

Anahtar Kelimeler

Frengi, Osmanlı Devleti, Nizamname, XIX. Yüzyıl

Kaynakça

• BOA. BEO., 279 /209324.
• BOA. BEO., 4145/310851.
• BOA. BEO., 3891/291781.
• BOA. DH. HMŞ., 22/26.
• BOA. DH. İD., 63/13
• BOA. DH. İD., 53/34.
• BOA. DH. MKT., 1154/59.
• BOA. DH. MKT., 2611/110.
• BOA. MV., 240/51.
• Düstur, Tertib-i Sani, C. 2, Matbaa-ı Osmaniye, Dersaadet 1330.
• Düstur, Tertib-i Sani, C. 7, Matbaa-ı Amire, Dersaadet 1336.
• Sıhhiye Mecmuası, Ahmed İhsan ve Şürekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi, Dersaadet Yıl 2, S. 5, 1330.
• Takvim-i Vekayi, 20 Cemaziyelahir 1328/15 Haziran 1326, nu. 568.
• Takvim-i Vekayi, 24 Cemaziyelahir 1328/19 Haziran 1326, nu. 571.
• Ana Britannica, “Frengi”, Genel Kültür Ansiklopedisi, C. 9, İstanbul.
• Behçet, Hulûsi, “Frengi Tarihi ve Geçirdiği Evreler”, Üniversite Konferansları (1935- 1936), C. 1, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1937.
• Beyru, Rauf, 19 Yüzyılda İzmir’de Sağlık Sorunları ve Yaşam, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını, İzmir 2005.
• Bulut, Fatma, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Tehlikeli Bir Miras: Frengi”, Tarih Okulu, S. 3, İlkbahar 2009.
• Çalık, Ramazan-Muzaffer Tepekaya, “Birinci Dünya Savaşı Esnasında Anadolu’daki Salgın Hastalıklar ve Ermeniler”, Konya Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 2006, S. 16.
• Çavdar, Necati-Erol Karcı, “XIX. Yüzyıl Osmanlı Sağlık Teşkilatlanmasına Dair Bibliyografik Bir Deneme”, Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/4 Spring 2014, p. 255-286.
• Ergin, Osman Nuri, Mecelle-i Umur-ı Belediyye, C. 6, Yay. Haz. Cengiz Özdemir, İstanbul Büyükşehir Belediyesi yayınları, İstanbul 1995.
• Frengi İlletine Karşı Mücadele İçin Hususi Teşkilatı Olmayan Mahallerde Frengi İlletinin Men-i İntişarına Dair Talimatname-i Sıhhî, Ahmet İhsan ve Şürekâsı Matbuat-ı Osmanî Şirketi, Dersaadet 1331(Eski harfli).
• Frengilere Nesayih, Sıhhiye Nezareti, Sıhhiye Müdüriyet-i Umumiyesi Tarafından Tertip Edilmiştir, Matbaa-ı Bahriye, İstanbul 1334(Eski harfli).
• Frengi Tedavi Talimatnamesi, Türkiye Cumhuriyeti Sıhhiye ve Muavenât-ı İctimaiye Vekâleti, Hilal Matbaası, İstanbul 1341(Eski harfli).
• Hot, İnci, Sıhhiye Mecmuasına Göre Ülkemizde Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele (1913- 1996), İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2001.
• Kâhya, Esin, “Sağlık Kuruluşlarımıza Bir Örnek: Safranbolu’da Frengi Hastanesi”, IX. Türk Tarih Kongresi, Ankara 21-25 Eylül 1981, Kongreye Sunulan Bildiriler, C. 3, Türk Tarih Kurum Yayınları, Ankara 1989.
• Karakoç, Avadis, Frengi Hıfzıssıhhası, Dersaadet 1324(Eski harfli).
• Memleket Hastanelerinin Suret-i İdare ve Vezâifine Dair Talimatname, Matbaa-ı Hayriye ve Şürekâsı, İstanbul 1328(Eski harfli).
• Milaslı İsmail Hakkı, Frengi İlleti Hakkında Herkese Elzem Olan Malumat, Asır Matbaası, İstanbul 1317(Eski harfli).
• Nikiforuk, Andrew, Mahşerin Dördüncü Atlısı, Salgın ve Bulaşıcı Hastalıkların Tarihi, Çev. Selahattin Erkanlı, İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
• Özekmekçi, M. İnanç, “Modern Devlet ve Tıp: II. Abdülhamit Döneminde Frengi İle Mücadele”, Kadın Araştırmaları Dergisi, 2012/1, S. 10.
• Şenel, Şennur, “19. Yüzyılda Kastamonu Vilayetinde Frengi Hastalığı İle Mücadele”, CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 2015, C. 13, S. 1.
• Şehremaneti İdare-i Sıhhiyesi, Dersaâdet’in 1326 ve 1327 Senelerine Mahsus Sıhhî İstatistiki, Selanik Matbaası, Dersaâdet 1328.
• Tantay, Ayfer, “Milli Mücadele Yıllarında İzmir’de Etkili Olan Bulaşıcı Hastalıklar(Emraz-ı Sâriye)”, ÇTTAD, VI/15, 2007/Güz.
• Temel, Mehmet, “Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Fuhuş ve Frengi İle Mücadele”, Türkler, C. 14, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
• Uğurol, Barlas, Safranbolu Tıp Tarihi Araştırmaları, İstanbul 2004.