AN EXAMPLE OF MOSQUES WAQFS OF TOKAT DURING THE OTTOMAN PERIOD: WAQF OF GULBAHAR HATUN’S MOSQUE

Yıl 2017, Cilt: 12 Sayı: 2, 1 - 16, 01.06.2017

Ali Açıkel

Öz

Many religious, social, economic and cultural works such as mosque, small mosque, seminary school, soup kitchen, convent, caravansary, public bath and tomb were constructed in the city of Tokat during the Danismendid, Seljukid and Ottoman periods since XIIth century. This matter have been confirming by archival documents and historical works from the old periods. The rich social and economic potential of Tokat with its position on east-west and south-north roads, its warm climate and fertile agricultural lands provided with an important contribution to being constructed of these works. As throughout the Ottoman Empire, these religious, social, economic and cultural works built in Tokat have continued their existences with the help of waqfs revenues. In this study, it will be dealt with only the waqf of Gulbahar Hatun‟s Mosque from among the rich waqfs works existing in Tokat during the Ottoman period as an example study. Although there exist some studies on the waqf of Gulbahar Hatun‟s Mosque, these do not examine the waqf revenues of this mosque from its beginning to today. This mosque is the only work of a sultan wife in the city-centre of Tokat. Today its waqfs revenues does not exist but it still continues its function. The sources of the study are the archival documents from that period and related research studies. The study aims to examine the waqf of Gulbahar Hatun‟s Mosque as a whole and contribute to the social and economic history of Tokat.

Anahtar Kelimeler

Tokat, Mosque, Waqf, Ottoman, Accounting.

OSMANLI DÖNEMİNDE TOKAT CAMİ VAKIFLARINA BİR ÖRNEK: GÜLBAHAR HATUN CAMİİ VAKFI

Öz

XII. asırdan itibaren Danişmendli, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Tokat şehrinde cami, mescid, medrese, imaret, zâviye, han, hamam ve türbe gibi çok sayıda dinî, sosyal, ekonomik ve kültürel eserler vücuda getirilmiştir. Eski devirlerden kalan arşiv malzemesi ve tarihî eserler bu hususu teyit etmektedir. Bu eserlerin vücuda getirilmesinde Tokat‟ın doğu-batı, güney-kuzey yol güzergâhında olması, ılıman iklimi ve verimli tarım toprakları ile zengin bir sosyo-ekonomik potansiyele sahip olmasının rolü büyüktür. Osmanlı ülkesinin genelinde olduğu gibi, Tokat‟ta tesis edilmiş olan dinî, sosyal, kültürel ve iktisadî eserler vakıf akarlar yardımı ile varlığını idame ettirmiştir. Bu çalışmada Osmanlı döneminde Tokat'ta mevcut olan zengin vakıf eserleri arasından örnek bir çalışma olarak sadece Gülbahar Hatun Camii Vakfı ele alınacaktır. Bu cami vakfı hakkında bazı münferit çalışmalar bulunmakla birlikte, bunlar başlangıcından günümüze bu caminin vakıf akarlarını incelememektedir. Bu cami Tokat‟ta inşa ettirilen tek Hanım Sultan eseridir. Günümüzde vakıf akarları kalmamakla birlikte halen işlevini sürdürmektedir. Çalışmanın kaynakları, dönemin arşiv malzemesi ve araştırma eserlerdir. İncelemenin amacı, Gülbahar Hatun Camii Vakfını bir bütün halinde ele alarak Tokat‟ın sosyo-kültürel tarihine katkı sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

Tokat, Cami, Vakıf, Osmanlı, Muhasebe

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Tapu Tahrir Defteri
• BOA. TD nr. 19, s. 222-225, 227-230, 234, 239-240, 243-244.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 387 Numaralı Muhasebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri (937/1530) II, Ankara 1987, s. 364, 396, 478-481
• Tokat Şer„iye Sicilleri
• TŞS. 53, 143/1.
• Tokat Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi
• T. VBMA. Muhasebe Defteri Nr. 8, s. 77; T. VBMA. Muhasebe Defteri Nr. 9, s. 17
• Sivas Vakıflar Bölge Müdürlüğü Arşivi
• S. VBMA. Muhasebe Defteri Nr. 8, s. 30; S. VBMA. Muhasebe Defteri Nr. 9, s. 57.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi
• VGMA. Mf. 740, s. 405-415.
• 1317/1899 Senesi Maarif Salnamesi, s. 1254-1259.
• Açıkel, Ali ve Abdurrahman Sağırlı, Osmanlı Döneminde Tokat Merkez Vakıfları-Vakfiyeler, 1. Cild, Tokat 2005.
• Akyüz, Abdurrahman ve diğerleri, Tokat ve İlçeleri Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Envanteri, Tokat 2010.
• Aslanapa, Oktay, Osmanlı Devri Mimarisi, İstanbul 2004.
• Barkan, Ömer Lütfi, “Türk-İslam Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğu‟nda Aldığı Şekiller: Mâlikâne-Divânî Sistemi”, Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, cilt: 2, İstanbul 1939, s. 119-184 (Aynı yayının yeniden basımı için ayrıca bkz. Ömer Lütfi Barkan, Türkiye’de Toprak Meselesi, Toplu Eserler, I, Gözlem Yayınları, İstanbul 1980, s. 151-208).
• Berki, Ali Himmet, Vakfa Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye ve Benzeri Vesikalarda Geçen Istılah ve Tabirler, Ankara 1966.
• Cinlioğlu, Halis Turgut, Osmanlılar Zamanında Tokat, I. Kısım, Tokat 1941.
• Emecen, Feridun, “Gülbahar Hatun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi(TDVİA), C.14, İstanbul 1996, s. 230-231.
• Erkara, Ayşe, Tokat Merkez’de Osmanlı Dönemi Dini Mimarisi, Basılmamış Yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 2010.
• Gabriel, Albert, Monuments Turcs D’Anatolie, II, Paris 1934, s. 89-91.
• Genç, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul 2000.
• Gökbilgin, Tayyip, “Tokat”, İA, XII/I, İstanbul 1974, s. 402-410.
• Gündoğdu, Hamza ve diğerleri, Tarihi Yaşatan İl Tokat, Ankara 2006.
• Kucur, Sadi S., Sivas, Tokat ve Amasya’da Selçuklu ve Beylikler Devri Vakıfları (Vakfiyelere göre), Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü, İstanbul 1993.
• Mercan, Mehmet ve M. Emin Ulu, Tokat Kitabeleri, Ankara 2003.
• Önkal, Ahmet ve Nebi Bozkurt, “Cami: Dini ve Sosyokültürel Tarihi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDVİA), C.7, İstanbul 1993, s. 46-56.
• Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I-II, İstanbul 1983.
• Seçkin, Nuri, Tokat’taki Türk Mimari Eserleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1993.
• Sertoğlu, Mithat, Osmanlı Tarih Lügati, İstanbul 1986.
• Şahin, Şaziye Ulubaş, 17. Yüzyılda Anadolu’da Vakıf Muhasebesi: Tokat Hatuniye Vakıf Muhasebesi Örneği, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat 2014.
• Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, Desa„adet 1317.
• Şimşirgil, Ahmet, Osmanlı Taşra Teşkilatında Tokat (1455-1574), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1990.
• Taşkın, Ünal, Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ 2005.
• Tunca, Aylin, Vakfiyelerine Göre Tokat Vakıfları(H. 1000-1200/ 1591-1785), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2000, s. 43-52.
• Turan, Osman, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, İstanbul 1980.
• Uluçay, M. Çağatay, Haremden Mektuplar, İstanbul 2011.
• Uluçay, M. Çağatay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Ankara 1992.
• Uysal, Ali Osman, “Tokat‟taki Osmanlı Camileri”, Türk Tarihinde ve kültüründe Tokat Sempozyumu 2-6 Temmuz 1986, Ankara 1987, s. 328-337.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Kitabeler, İstanbul 1927.
• Wolper, Ethel Sara, Patronage and Practice in Late Seljuk and Early Beylik Society: Dervish Lodges in Sivas, Tokat, and Amasya, Doktora Tezi, University of California, Los Angeles, U.S.A 1994.
• Yavi, Ersal Tokat, İstanbul 1986.
• Yediyıldız, Bahaeddin, “Vakıf Istılahları Lügatçesi”, Vakıflar Dergisi, C. XVII, İstanbul 1983, s. 55-60.
• Yediyıldız, Bahaeddin, “Vakıf”, İA, C. 13, İstanbul 1986, s. 153.
• Yediyıldız, Bahaeddin, XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi, Ankara 2003.
• Yinanç, Mükrimin Halil, “Danişmendliler”, İslam Ansiklopedisi (İA), C. XVII, Ankara 1983, s. 468- 469
• Web sayfası
• https://www.tokatozelidaresi.gov.tr.