Official And Religious Services Of Aydin Governor Vezir Abdullah Pasha in The 18th Century

Yıl 2019, Cilt: 14 Sayı: 2, 759 - 776, 31.12.2019

Hasan Telli

Öz

One of the most potent
and powerful governors of the Aydın Province in the 18th century was Abdullah
Pasha. In the sources, it is mentioned as Aydın Muhassılı Vezir Abdullah Pasha.
Abdullah Pasha, who has an important place in the history of Aydın, undertook
important tasks in the fields of political, military, administrative,
financial, security and settlement. Rising from the governorship of Aydın to
the vizier, Abdullah Pasha provided religious and foundation services in
addition to his official duties. He built religious and foundation works such
as mosques, madrasas, schools and fountains in Aydın, Kusadasi, Güzelhisar, Denizli and Radoviş city of Macedonia. After a successful
life, he faced many troubles in the last days of his life. He was indebted to
the state in the last days of his duty, executed as a result of a political
decision and all his property was confiscated by the state. In this study, in
the light of the Ottoman archival documents, the historical personality of
Abdullah Pasha and his services were tried to be revealed

18. Yüzyılda Aydın Muhassılı Vezir Abdullah Paşa’nın Resmi ve Dini Hizmetleri

Öz

Osmanlı döneminde 18. yüzyılda Aydın Sancağının en muktedir ve güçlü valilerinden birisi Abdullah Paşa’dır. Kaynaklarda adı Aydın Muhassılı Vezir Abdullah Paşa olarak geçmektedir. Aydın tarihinde önemli bir yeri olan Abdullah Paşa, Devlet-i Aliyye’de siyasi, askeri, idari, malî, güvenlik ve iskân alanlarında önemli görevler üstlenmiştir. Aydın muhassıllığından (valiliğinden) vezirliğe kadar yükselen Abdullah Paşa resmi görevlerinin yanısıra dinî ve vakıf hizmetleri de sunmuştur. Aydın, Kuşadası, Güzelhisar, Denizli ve Makedonya’nın Radoviş şehrinde cami, medrese, mektep, çeşme gibi dinî ve vakıf eserleri inşa etmiştir. Başarılı bir hayatın ardından hayatının son zamanlarında birçok sıkıntılarla yüz yüze gelmiştir. Görevinin son zamanlarında devlete borçlanmış, siyasi bir karar neticesinde idam edilmiş ve tüm malına devlet tarafından el konulmuştur. Bu çalışmada Osmanlı arşiv belgeleri ışığında Abdullah Paşa’nın tarihi şahsiyeti ve yaptığı hizmetleri ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Osmanlı, Aydın Vilayeti, muhassıl, Abdullah Paşa

Kaynakça

• KAYNAKÇA 1. Arşiv Belgeleri 1.1.Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGM) VGM, Defter 1162-51; VGM, Defter 1164-51; VGM, Defter 1181-359, 360, 361, 362,363, 364, 365,366,367,368,369. 1.2.Cumhurbaşkanlığı Osmanı Devlet Arşivi (BOA) BOA,AE.SMHD.I.23-1349; BOA,AE.SMHD.I.90-6116; BOA,AE.SMHD.I.150-11204; BOA,AE.SMHD.I.223-17719; BOA,AE.SMHD.I.226-18001; BOA,AE.SMHD.I.244-19781; BOA,AE.SMHD.I.244-19836; BOA,AE.SMHD.I.249-20291; BOA,AE.SMHD.I.253-20619; BOA,AE.SMHD.I.258-21006; BOA,AE.SMHD.I.86-5846; BOA,AE.SMHD.I.150-11195; BOA,AE.SMHD.I.175-13560; BOA,AE.SMHD.I.132-9685; BOA,AE.SMHD.I.149-11110; BOA,AE.SMHD.I.223-17715; BOA,AE.SAMD.III.53-5295; BOA,AE.SAMD.III.62-6208; BOA,AE.SAMD.III.71-7108; BOA,AE.SAMD.III.73-69; BOA,AE.SAMD.III.39-3782; BOA,AE.SAMD.III.39-3815; BOA,AE.SAMDIII.39-3832; BOA,AE.SAMD.III.72-7282; BOA,AE.SAMD.III.89-8910; BOA,AE.SAMD.III.91-9016; BOA,AE.SAMD.III.115-11320; BOA,AE.SAMD.III.128-12576; BOA,AE.SAMD.III.131-12833; BOA,AE.SAMD.III.138-13434; BOA,AE.SAMD.III.141-13694; BOA,SAMD.III.148-14533; BOA,AE.SAMD.III.162-15869; BOA,SAMD.III.177-17213; BOA,AE.SAMD.III.177-17276; BOA,AE.SAMD.III.177-17255; BOA,SAMD.III.177-17256; BOA,AE.SAMD.III.177-17260; BOA,AE.SAMD.III.178-17347; BOA,AE.SAMD.III.190-18422; BOA,AE.SAMD.III.191-18457; BOA,AE.SAMD.III.195-18892; BOA,SAMD.III.199-19264; BOA,AE.SAMD.III.206-19863; BOA,SAMD.III.208-20123; BOA,A.MKT.MHM.2-31; BOA,A.MKT.DV.164-61; BOA,AE.SABHİCRİI.137-9242; BOA,C.AS.412-17063; BOA,C.AS.533-22319; BOA,C.AS.877-37614; BOA,C.AS.1015-44481; BOA,C.AS.1032-45262; BOA,C.AS.1108-49060; BOA,C.BLD.109-5446; BOA,C.DHİCRİ 40-1955; BOA,C.DHİCRİ 142-7062; BOA,C.DHİCRİ 237-11816; BOA,C.DHİCRİ 256-12773; BOA,C.EV.35-1729; BOA,C.EV.293-14905; BOA,C.EV.573-28923; BOA.C.MF.62.3064; BOA,C.SM.103-5199; BOA,C.ML.171-7240; BOA,C.ML.212-8701; BOA,C.ML.318-13064; BOA,C.ML.304-12371; BOA,C.ML.322-13263; BOA,C.ML.362-14808; BOA,C.ML.390-15958; BOA,C.ML.392-16037; BOA,C.ML.474-19314; BOA,C.ML.518-21163; BOA,C.ML.541-22241; BOA,C.ML.545-22397; BOA,C.ML.595-24539; BOA.C.ML.620-25557; BOA,C.ML.640-26273; BOA,C.ML.666-27257; BOA,C.ML.709-28932; BOA,C.ML.774-31591; BOA,C.ZB.40-1979; BOA,C.ZB.71-3526; BOA,İE.AS.61-5557; BOA,İE.AS.82-7403; BOA,İE.AS.82-7376; BOA,İE. AS.89-8154; BOA,D.BŞM.MHF.26-121; BOA,D.BŞM.MHF.27-2; BOA,D.BŞM.MHF.27-65; BOA,D.BŞM.MHF.27-66; BOA,D.BŞM.MHF.27-122; BOA,D.BŞM.D.1851-0; BOA,D.BŞM.MHF.d.12452; BOA,D.BŞM.MHF.d.12453; BOA,D.BŞM.MHF.d.12455; BOA,D.BŞM.MHF.d.12646; BOA,D.BŞM.MHF.d.13651; BOA,D.BŞM.MHF.D.12444-0; BOA,D.BŞM.ANM.D.17277; BOA,D.BMŞ.D.41065; BOA,İE.DHİCRİ 25-2260; BOA,İE.DHİCRİ 27-2446; BOA,İE.EV.38-4394; BOA,İE.EV.40-4614; BOA,İE.ML.90-8458; BOA,İE.ML.109-10364; BOA,İE.ML.117-11083; BOA,İE.ML.118-11157; BOA,İE.ML.119-11282; BOA,İE.ML.121-11514; BOA,İE.ML.121-11505; BOA,İE.ML.126-11984; BOA,İE.ML.127-12013; BOA,İE.ML.128-12098; BOA,İE.ML.121-11482; BOA,İE.ML.79-7385; BOA,EV.D.13719,s.180; BOA,EV.D.19994; BOA,EV.D.30127; BOA,EV.D.17056; BOA,EV.D.20481; BOA,EV.D.20539; BOA,EV.D.20832; BOA,EV.D.21194; BOA,EV.D.21232; BOA,EV.D.21596; BOA,EV.D.21698; BOA,EV.D.21750; BOA,EV.D.21847; BOA,EV.D.22012; BOA,EV.D.22042; BOA,EV.D.22097; BOA,EV.D.22325, BOA,EV.D.22341; BOA,EV.D.22365; BOA,EV.D.22643; BOA,EV.D.22733; BOA,EV.D.22954; BOA,EV.D.23045; BOA,EV.D.23075; BOA,EV.D.23181; BOA,EV.D.23183; BOA,EV.D.23195; BOA,EV.D.23272; BOA,EV.D.23369; BOA,EV.D.23425; BOA,EV.D.23572; BOA,EV.D.23585; BOA,EV.D.23637; BOA,EV.D.23707; BOA,EV.D.23729; BOA,EV.D.24190; BOA,EV.D.24195; BOA,EV.D.24552; BOA,EV.D.25464; BOA,EV.D.26028; BOA,EV.D.30344; BOA,EV.D.32510; BOA,EV.D.16684; BOA,MAD.D.9525-0; BOA,ML.VRD.TMT.D.11454, s.6,7,13; BOA,TS.MA.D.2358-0; BOA,TS.MA.D.2379-0; BOA,TS.MA.d.9670; BOA,TS.MA.D.1113; BOA,FR.I.ŞKT.16-1505; BOA,TFR.I.ŞKT.16-1507; BOA.T.T.0270; BOA.T.T.0806. 2. Kitap, Makale, mülakat, özel notlar ve internet Akın, Himmet (2018). Aydın Oğulları Tarihi Hakkında Bir Araştırma. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, S.l. s. 91-108, ISSN 2459-0150. Arslan, Barış (2007). H. 1265 (m. 1849) Devlet Salnamesine Göre Osmanlı İdari Yapısı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınçağ Tarihi Anabilim Dalı, Ankara. Atabay, Selma (2008). Mühimme Defterlerine Göre XVII. Yüzyıl’da Aydın Livası, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, (Danışman: Tanju Demir), T.C. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Aydın. Çelik, Bülent (2019). Aydın Güzelhisar Merkezindeki Osmanlı Dönemine Ait Vakıfların Tarihsel Dönüşümleri Üzerine Bazı Bilgiler. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi Cilt:17, Sayı:3, ss. 267-289. Çelebi Evliya (1935). Evliya Çelebi Seyehatnamesi, C.9. İstanbul: Devlet Matbaası. Çelik, Bülent- Demir, Tanju (2010). Osmanlı Devleti’nde Bir İdari-Mali Yeniden Yapılanma Uygulaması Örneği: Aydın Muhassıllığı (XVII. ve XVIII. Yüzyıllar), Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Yayınları. Derin, Fahri Çetin (haz.) (1978). Vefeyât-ı Selâtin ve Meşâhir-i Rical, İstanbul. Emecen, Feridun (1991). Aydın, TDV İslâm Ansiklopedisi, (c.4, ss.235-237). İstanbul: TDV yayınları. Fidan, Fadimana (2018). Osmanlı-Safevi Savaşlarında Kars Ve Erzurum’un Zahire Tedarikindeki Rolü (1730-1732 Örneği), Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi / The Journal of International Social Research . C.11 , S. 55, Issn: 1307-9581, ss.259-269. Kürüm, Mükerrem . "Aydın’daki Osmanlı Dönemi Namazgâhları Üzerine Bir Değerlendirme". Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi 0 / 18 (Mart 2010): 101-126. Özey, Ramazan (1998). Adalar Denizi Sahilinde Bir Osmanlı Vilayeti; 1913'de Aydın. https://dergipark.org.tr/download/article-file/3002, Erişim tarihi 28.04.2019. Öztel, Muharrem (2011). Osmanlı Devleti’nde Sosyoekonomik Yapısıyla Öne Çıkan Vilayet ve Sancakların Kamu Maliyesindeki Yeri ve Önemi (1325-1327/1909-1912), Maliye Dergisi, S. 160, s.204-227. Öztop, Fatih (2014). II. Meşrutiyer döenminde Aydın Vilayetinde Sosyal Yapı ve Adli Vaziyet (1908-1916). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı. (Danışman Dursun Gök). Konya. Salname-i Vilayet-i Aydın, 1296, http://ktp.isam.org.tr/ Erişim Tarihi: 01.05.2019. Sami-Şakir-Subhi, (1198). Tarih-i Sami ve Şakir ve Subhi, Kostantiniyye. Sarıbey, Aysun (2006). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Aydın’da Yönetim, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Aydın 2006. Süreyya, Mehmed (1308). Sicilli Osmani, (c.3). İstanbul: Matbaa-i Amire. Şahin, Aslı (2008). XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Aydın Sancagı’nın Demografik Yapısı (1550 ve 1676 Tarihli Aşiret ve Avârız Defterlerine Göre), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, T.C. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, (Danışman Bülent Çelik), Aydın. Telci, Cahit (2009). Muhassılın Serveti: Aydın Muhassılı Polad Ahmed ve Veli Paşa’nın Muhallefâtı. Tarih İncelemeleri Dergisi, C.XXVI, S. 2, ss. 179-208. Telci, Cahit (2011). Muhassılın Serveti: Aydın Muhassılı Abdülbaki Paşa’nın 25 Temmuz 1697 (6 Muharrem 1109) Tarihli Muhallefâtı. Tarih İncelemeleri Dergisi, C.XXVI, S. 2, ss. 551-576. Telci, Cahit (2015). Aydın Muhassılı Abdullah Paşa ve 1148 (1735) Senesinde Zabtedilen Muhallefâtı), Tarih İncelemeleri Dergisi, 15 (1), ss. 199-219. Telli, Hasan ( 2017). Osmanlı Döneminde Üsküp Evkaf Müdürlüğü. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research, C.10, S.48, ss.221-239. Uluçay, Çağatay (1955). 18. Ve 19. Yüzyıllarda Saruhan’da eşkıyalık ve Halk Hareketleri, İstanbul.