DERLEME SÖZLÜĞÜ BAĞLAMINDA ANADOLU AĞIZLARINDA OLAĞANÜSTÜ VARLIKLARLA İLGİLİ SÖZVARLIĞI

Yıl 2020, Sayı: 2020 Sonbahar Özel Sayı I/I, 141 - 148, 23.10.2020

Sinan Yaman Hanife Yaman

Öz

Anadolu ağızlarının sözvarlığının sahip olduğu türetmeler, arkaik öğeler, deyim ve atasözleri ile eşanlamlı ve çokanlamlı sözcükler açısından ölçünlü dilden daha geniş bir yapıda olduğunu söylemek mümkündür. Türk halk kültüründe kendine has gizil güçleri ile olağanüstü özelliklere sahip olan, insanları olumlu ya da olumsuz olarak etkilediği düşünülen, insanların inançları ile ilintili olan pek çok varlık ve bu varlıklara ait anlatmalar, inanmalar ve pratikler mevcuttur. Bu çalışmada Derleme Sözlüğünde geçen olağanüstü varlıklara ait dil unsurları tespit edilmiştir. Tespit edilen bu dil unsurlarından birbirine hem anlamca hem de adlandırma açısından yakın olan sözcükler ile olağanüstü özellikleri müşterek olan sözcükler bir arada gruplandırılarak tasnif edilmiş ve incelenmiştir. Sonuç olarak Anadolu ağızlarının olağanüstü varlıklar ve bunları adlandırma hususunda zengin bir sözvarlığına sahip olduğu ortaya konulmuş ve Türk kültüründe olağanüstü varlıklar ile bu varlıklar ekseninde şekillenen inanmaların, inanç sistemleri değişse de varlığını hep koruduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Anadolu ağızları, derleme sözlüğü, olağanüstü varlıklar, sözvarlığı

VOCABULARY OF SUPERNATURAL BEINGS IN THE ANATOLIAN DIALECTS IN THE CONTEXT OF THE COMPLITATION DICTIONARY

Öz

It is possible to say that the vocabulary of Anatolian dialects has a wider structure than standard language in terms of derivations, archaic elements, idioms and proverbs, and synonymous and polysemous words. In Turkish folk culture, there are many beings that have their own latent powers and extraordinary features. They are thought to affect people and are related to people's beliefs. In this study, language elements of extraordinary beings mentioned in the Compilation Dictionary were determined. Among these language elements, words that are near-synonymous in terms of both meaning and naming and words with common extraordinary features were grouped together, classified and examined. As a result, it is revealed that Anatolian dialects have a rich vocabulary in terms of extraordinary beings and naming of these beings. It is also determined that the extraordinary beings in Turkish culture and the beliefs shaped in the axis of these beings have always maintained their existence even if their belief systems change.

Anahtar Kelimeler

Anatolian Turkish Dialects, The Compilation Dictionary, supernatural beings, vocabulary

Kaynakça

• Bayat, F. (2007). Türk Mitolojik Sistemi 2 (Kutsal Dişi – Mitolojik Ana, Umay Paradigmasında İlkel Mitolojik Kategoriler – İyeler ve Demonoloji). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Bazın, L. (2015). “Özel Kişi Adı “Korkut”: Etimolojik Tartışma”, (Çev. Münevver Ebru Zeren). Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. V. 10/8 Spring, p. 2363-2372.
• Boratav, P. N. (1984). 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Çelik, A. (2018). “Türk Toplumunun Sözel Belleğindeki Alkarısı Tasarımları Üzerine”. Doğaüstü Varlıklar ve Anlatılar Üzerine İncelemeler kitabı içinde. [Ed. Altuğ Ortakcı], İstanbul: Kesit Yayınevi, ss.71-86.
• Çobanoğlu, Ö. (2009). “Türk Halk Kültüründe Şeytan Telakkisi Üzerine Tespitler”, Motif Akademi Halkbilim Dergisi. C. 2, S. 3-4, s. 269 – 282.
• Çobanoğlu, Ö. (2011). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Duvarcı, A. (2005). “Türklerde Tabiat Üstü Varlıklar ve Bunlarla İlgili Kabuller, İnanmalar, Uygulamalar”, Bilig, S. 32, s. 125-144. Ertekinoğlu, S. (2017). “Yılbız” Sözcüğü Üzerine”, Karadeniz. S.34, s.102-108.
• Frayling, C. (2009). Vampirizm. [Çev. Elif Ersavcı]. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Kalafat, Y. & Kamalov, İ. (2005). “Tatar Efsaneleri”, Karadeniz Araştırmaları. S.6, s. 52-77.
• Karakurt, D. (2011). Türk Söylence Sözlüğü. elektronik kitap.
• Maḥmūd Kaşgari, Ercilâsun, A. B., Akkoyunlu, Z., & Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu (2014). Dı̂vânu lugâti't-Türk: Giriş- metin- çeviri- notlar- dizin. Ankara: TDK.
• Öger, A. & Yıldız Altın, K. (2016). “Uygurlarda Şamanı̇zm’den İslam’a Kötü Ruhların Dönüşümü”, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, S. 7, s. 14-25.
• Polat, İ. (2020). Türk Masal ve Efsanelerinde Olağanüstü Güçler ve Varlıklar: Türkiye Sahasının Demonoloji ve Diabolijisi. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Sarpkaya, S. (2016). “Türk Kültüründe Vampir Türk Dünyası Anlatıları ve İnançlarından Hareketle Türk Kültüründe Kan İçen Olağanüstü Varlıklar”. III. Genç Akademisyenler Sempozyumu Bildiri Kitabı. Ankara: Gazi Üniversitesi, s. 583-614.
• Sarpkaya, S. (2017). Türklerin Şeytani Masalları: Türk Masal ve Efsanelerinde Demonik Varlıklar. Ankara: Karakum Yayınevi.
• Sevindik, A. & Yaman, S. (2018). “Tokat’ta Öğrenci Yurtları Ekseninde Şekillenen Cin Memoratları ve Bunların Ortak Motifleri”. I. Atlas Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi Kongre Tam Metin Kitabı, s. 387-394.
• Şimşek, Ş. Ş. (2018). “Türkçe ve Yunanca Kaynaklarda Karakoncolos/Kalikancaros İnancı”. Millî Folklor, 120 (Kış 2018): 184-197.
• Türk Dil Kurumu. (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. Ankara: TDK.
• Yaltırık, M. B. (2013). “Türk Kültüründe Hortlak-Cadı İnanışları”. Tarih Okulu Dergisi, Yıl 6, Sayı XVI, s. 187-232.
• Yıldız, H. (2013). “Eski Uygur Türklerinde Şeytan Kavramı”, Millî Folklor, C. 13, S. 100, s.213-224.